ŞAHABETTİN SÜLEYMAN VE KÖPRÜLÜZADE MEHMET FUAT’IN “YENİ OSMANLI TARİH-İ EDEBİYATI” ADLI ESERİNİN MODERN EDEBİYAT TARİHÇİLİĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2024, Volume: 5 Issue: 10, 105 - 128, 16.12.2024

Ayfer Saka , Erdem Dönmez

Abstract

Bir milletin edebiyatını edebi eserlerinden yola çıkarak inceleyen edebiyat tarihçiliğinin ilk örnekleri Batı'da görülür. Avrupa'da ulus merkezli düşüncenin yayılmasıyla millî bir kimlik kazanan edebiyat, aynı zamanda bilimsel yaklaşımın konusu olur. Bu çerçevede ortaya çıkan edebiyat tarihçiliği, özellikle Hippolyte Taine ve Gustave Lanson'un çalışmalarıyla derinlik kazanır. Taine, edebiyatı toplumun bir ifadesi şeklinde görerek “ırk-muhit-zaman” teorisini geliştirir. Gustave Lanson ise edebiyat tarihini medeniyet tarihinin bir parçası olarak görür.
Türk edebiyatında edebiyat tarihçiliğinin ilk örnekleri tezkireler olsa da Tanzimat’tan sonra Batı’dan gelen pozitivist anlayış, edebiyatın da sistemli bir şekilde değerlendirilmesine imkân sağlar. Bu bağlamda Abdülhalim Memduh'un 1888 yılında yazdığı Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye adlı eseriyle birlikte, “edebiyat tarihi” ibaresi Türk edebiyatında da görünürlük kazanır. Bundan sonra edebiyat tarihi adı altında eserler yazılmaya başlasa da bu eserler daha çok klasik tezkireciliğinin devamı niteliğindedir. Şahabettin Süleyman ve Köprülüzade Mehmet Fuat'ın müşterek eseri olan Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı ise modern edebiyat tarihçiliğine örnek teşkil eder. Edebiyat tarihini toplumun bir parçası olarak gören Köprülü ve Şahabettin Süleyman, eserde yöntem belirterek Batı temelli yeni bir edebiyat tarihçiliği modeli sunar. Bu çalışmada, eserin hangi koşullar altında modern edebiyat tarihçiliğine örnek teşkil edebileceği değerlendirilecektir.

Keywords

Köprülüzade Mehmet Fuat,, Şahabettin Süleyman,, Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı, Edebiyat Tarihçiliği

References

• Aktaş, Hasan. “Disiplinlerarası İlişkiler Bağlamında Şiir ve Coğrafya, Poetry And Geograpghy In The Context Of Interdıs-cıplınar Relevans”, Studies Of The Ottoman Domaın Cilt:2, Sayı:3. 2012.
• Aktaş, Şerif. “Edebi Metin ve Özellikleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt:15, Sayı:39, 2009, ss. 187-200.
• Akün, Ömer Faruk. “Bir Türk Edebiyatı Tarihi Yazmak Mümkün Müdür?” (Röportaj), Dergâh, Mart 1990, Cilt:1, Sayı:1, ss. 107-116.
• Banarlı, Nihat Sami. “Destanlar Devrinden Günümüze Kadar”, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• ÇALEN, Mehmet Kaan. “Celal Nuri’ye Göre Muhit, Irk, Zaman Teorisi Bağlamında Eski Türkler ile Osmanlı Türkleri Arasındaki Münasebetler.” Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:15, Sayı:1, 2013, ss. 279-296.
• Çelik, Ejder. Edebiyat Eseri Toplumun Aynasıdır: Edebiyat ve Sosyoloji İlişkisi Üzerine, 2021, ss. 59-64.
• Çetin, Nurullah. “Tanzimat Dönemindeki Bazı Biyografi ve Antolojilerle Edebiyat Tarihi”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayı:7, 1996.
• Gündoğdu, Servet ve Kaan Kurt. Usûlden Yönteme Mehmed Fuad Köprülü’nün Edebiyat Tarihçiliği, Vakıfbank Kültür Yayınları, 2023.
• İlhan, Nilüfer. “Edebiyat Sosyolojisi Açısından Abbas Sayar’ın Romanları”, Folklor/Edebiyat, Cilt:21, Sayı:81, 2015.
• Karakaş, Elmas. “Yeni Türk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Edebiyat Tarihleri Üzerine Bir Araştırma”, Sonçağ Yayıncılık, 2022.
• Kasımoğlu, Alper. “Milliyetçilik ve Dil Dil Milliyetçiliğinin Başarı ve Başarısızlıkları”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:5, Ekim 2012-Mart 2013, ss. 161-173.
• Köprülü, Mehmed Fuad ve Şahabeddin Süleyman. “Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı”, Şirket-i Mürettebiye Matbaası, 1332.
• Lanson, Gustave. “İlimlerde Usul Edebiyat Tarihi”, Çev. Yusuf Şerif, Remzi Kitapevi, 1937.
• OKAY, Orhan. “Edebiyat Tarihi”, İslâm Ansiklopedisi, 10. Cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, ss. 403-405.
• Okay, Orhan. “Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı”, Dergâh Yayınları, 2005.
• Okay, Yeliz. “Edebiyat ve Sosyoloji Bağlamında Alegorik ve Gerçekçi Rejim Eleştirisi”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (16), 2019, ss.280-294.
• Önal, Mehmet. “En Uzun Asrın Edebiyatına Teorik Bir Yaklaşım” (1. Kitap), 4. Bsk, Ankara: Akçağ Yayınları, 2010.
• Polat, Nazım Hikmet. “Türk Edebiyatı Tarihi Araştırmalarının Neresindeyiz?”, Beşinci Türk Kültürü Uluslararası Bilgi Şöleni, 17 Aralık 2002, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2005.
• Polat, Nazım Hikmet. “Yöntem Bilgisi Açısından Osmanlı Dönemi Edebiyat Tarihleri” Kurgan Edebiyat Yayınları, 2013.
• Sena, Cemil. Filozoflar Ansiklopedisi, 4. Cilt, 1976, Remzi Kitapevi.
• Taine, Hippolyte. “İngiliz Edebiyatı Tarihi: Giriş”. Çev. Günil Özlem Ayaydın Cebe. Kün: Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Cilt:2, Sayı:1 (Yaz 2022): ss. 19-37.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. “On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi”, Dergâh Yayınları, 2022.
• Tüzer, İbrahim ve Muhammed Hüküm. “Edebiyat Sosyolojisi”, Akçağ Yayınları, 2022.
• Uğurlu, Faruk. “Bir Edebiyat Bakışı”, Kurgu Dergisi, S.10, 1992, ss. 169-212.
• Wellek, Rene ve Austin Warren. “Edebiyat Teorisi”, Çev. Ömer Faruk Huyugüzel, Dergâh Yayınları, 2013.
• Yazıcı, Hasan. “Edebiyat Sosyolojisinin Bölümleri ve Konuları”, Folklor Akademi Dergisi, Cilt:4, Sayı:1, 2021, ss. 40-55.