Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Tasavvufî Neş’enin Âşık Tavrına Yansıması

Year 2017, Volume: 4 Issue: 1, 43 - 64, 15.07.2017

Osman Nuri Karadayı

Abstract

Türklerin İslâmiyet’ten önceki toplum hayatında önemli bir yere sahip olan Ozan-Baksı

geleneği Osmanlı döneminde tarîkatlerin ve tasavvufî düşüncenin yaygınlaşması ile birlikte

yerini âşıklık geleneğine bırakmıştır. Sırtında sazıyla diyar diyar dolaşan bazı âşıklar

tarikat çevreleri ile kurdukları irtibatın da etkisiyle âşıklığa dervişlik misyonu yüklemişler,

böylece tasavvufî neş’eyi âşıklık geleneğine taşımışlardır. Bu değişim sürecinde ozan yerine

âşık ismi benimsenmiş, âşıklar biri ozana karşı diğeri zahid tipine karşı olmak üzere iki

temel tavır içerisine girmişlerdir. Bu çalışmada Âşık Tarzı Şiir Geleneği’nin teşekkül süreci

hakkında kısaca bilgi verildikten sonra âşıkların kendilerini tanımladıkları şiir örnekleri

dikkate alınarak tasavvufî neş’enin âşık tavrına yansıması tespit edilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Ozan, Âşık, Âşıklık Geleneği, Âşık Tavrı, Tasavvuf

References

• Aça, Mehmet. “Halk Edebiyatında Tür ve Şekil”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. 10. Baskı. Ed. M. Öcal Oğuz. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Albayrak, Nurettin. “Âşık”. DİA. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Artun, Erman. Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitâbevi Yayınları, 2009.
• Boratov, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınları, 1969.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2009.
• Doğan, Ahmet. Bayburtlu Celâlî Baba, Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Şiirleri. Ankara: 1999.
• Düzgün, Dilaver. Dertli Divanı, Karşılaştırmalı Metin. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2011.
• Elçin, Şükrü. Gevherî Divânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1998.
• Ergun, Sadettin Nüzhet. Âşık Ömer Hayatı ve Şiirleri. İstanbul, t.y. --------. XIX. Asır Sazşairlerinden Beşiktaş’lı Gedai. Sühulet Kütüphanesi, t.y. --------. Sille’li Sürûrî. Sühulet Kütüphanesi, t.y. Erkal, Abdulkadir. Âşık Sümmânî Divanı. Ankara: Birleşik Yayınları, 2012.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri. Erzurum Şairleri. Aktaran: Abdulkerim Dinç. Ankara: Erzurum 2011 Dünya Üniversiteler Kış Oyunları Serisi, 2010.
• Gazzâlî, Ahmed. Sevânihu’l-Uşşâk – Aşkın Halleri. çev. Turan Koç, Mehmet Çetinkaya. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2004.
• Günay, Umay. Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüyâ Motifi. 4. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Güzel, Abdurrahman. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
• Halıcı, Feyzi. Âşık Şem’î Hayatı ve Şiirileri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
• İslamoğlu, Mustafa. Seyrânî, Hayatı-Kişiliği-Sanatı-Şiirleri. İstanbul: Denge Yayınları, 2007.
• Karadağ, Metin. Erzurumlu Emrah, Yaşamı-Sanatı-Şiirleri. Balıkesir: Ayyıldız Matbaası, 1996.
• Kasır, Hasan Ali. Develili Seyrâni. İstanbul: 1984.
• Kaya, Doğan. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2010.
• -------. Sivas’ta Âşıklık Geleneği ve Âşık Ruhsatî. Sivas: Sivas İli Kangal İlçesi Deliktaş ve Çevre Köyleri Kültür ve Turizm Derneği, 2005.
• Kemikli, Bilal. Dost İlinden Gelen Ses. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
• Korkmaz, Esat. Alevilik ve Bektâşîlik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınları, 2005.
• Köprülü, M. Fuat. Saz Şairleri. 3. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• -----------. Edebiyat Araştırmaları -1. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• -----------. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Kuşeyrî, Abdulkerim. Kuşeyri Risalesi. haz: Dilaver Selvi, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2005.
• Öztürk, Yaşar Nûri. Kur’ân-ı Kerîm ve Sünnete Göre Tasavvuf. Genişletilmiş 3. baskı. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1989. Sami, Şemseddin. “Âşık”. Kamusu Türkî. İstanbul: Tercüman Yayınları, 1985.
• Seyyid Mustafa Rasim Efendi. Tasavvuf Sözlüğü. haz. İhsan Kara. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Talat, Çankırılı Ahmet. Âşık Tokat’lı Nuri. Çankırı: Çankırı Matbaası, 1933.
• Tan, Nail. Altunhisarlı Âşık Kemâli Baba. Ankara, 2006. Turan, Yasin Yaşar. Kağızmanlı Cemâl Hoca. Ankara: Âşık Ofset, 2007.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• -------. “Âşık”. DİA. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Ural, Orhan. Erzurumlu Emrah, Hayatı-Şiirleri. İstanbul: Özgür Yayınları, 2000.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.