1894 SASON TAHKİKAT KOMİSYONUNDA AMERİKALI DELEGENİN GÖREVLENDİRİLMESİ MESELESİ

Year 2023, Issue: 32, 761 - 778, 19.12.2023

Oktay Kızılkaya , Serdar Bay

https://doi.org/10.56597/kausbed.1301547

Abstract

1894 Sason Ermeni İsyanı, Osmanlı Devleti’nin bir iç sorunuyken Avrupalı devletlerin müdahaleleri neticesinde uluslararası soruna dönüşmüştür. İngiliz konsolosunun gönderdiği raporlar neticesinde İngiliz büyükelçisi olaya tek başına müdahale etmeye kalkışmış ve baskılarını arttırmıştır. Bunun üzerine Osmanlı Devleti bölgeye tahkikat heyeti göndererek, İngiltere’nin baskılarını hafifletmek istemiştir. Ancak İngiltere heyetin tarafsızlık ilkesine göre oluşturulmadığını bahane ederek, Erzurum’da konsolosları bulunan devletlerin de komisyona katılmasını önermiştir. Bu durumu sakıncalı gören Sultan II. Abdülhamid, komisyonun tarafsızlığına hiçbir şüphe bırakmamak adına Amerikan Elçiliği tarafından seçilecek bir görevlinin komisyonda yer almasını önermiştir. Sultan’ın bu teklifi başta Amerika ile Osmanlı arasında olmak üzere büyük devletler arasında da kısa süreli bir krize neden olmuştur. Bu çalışmada başata İngiliz, Osmanlı ve Amerikan arşivleri olmak üzere süreli yayınlar ışığında delege krizinin nasıl aşıldığı, Osmanlı-Amerikan ilişkilerinin seyri açıklanmaya çalışılmıştır.

Keywords

Osmanlı Devleti, Amerika Birleşik Devletleri, Ermeni, İsyan, Sason, Tahkikat, Delege

References

• Bay, S. (2022). İngiliz Sir Philip Henry Wodehouse Currie’nin İstanbul büyükelçiliği (1893-1898), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Dervişoğlu, İ. (2013). Salih Münir Çorlu geçmiş zamanlar Sultan II. Abdülhamid’in Paris Sefir-i Kebirinin diplomasi yazıları ve hatıraları, İstanbul, Kitapevi Yayınları.
• Doğan, H. (2000). Sason Ermeni isyanları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Niğde Üniversitesi, Niğde.
• Edwards, R.G. (1952). Relations between the United States and Turkey 1893-1897, (Unpublished Ph. D.) Fordham Univesity.
• Feldmareşel Helmuth Von Moltke’nin Türkiye Mektupları, (1969). İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Gülmez, N. (2006). Tahkik heyeti raporlarına göre 1894 Sason isyanı, BELLETEN, C. 70, S. 258, ss. 695-742. Gürün, K. (2012). Ermeni Dosyası, Ankara, Bilgi Yayınevi.
• Hüseyin Nazım Pasa, (1998). Ermeni olayları tarihi, C. I, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Karaca, A. (1993). Anadolu ıslahâtı ve Ahmet Şâkir Paşa (1838-1899), Eren Yayıncılık, İstanbul.
• Küçük, C. (1986). Osmanlı diplomasisinde Ermeni meselesinin ortaya çıkışı 1878-1897, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Mangaltepe, İ. & Karacakaya, R. (2010), Paul Cambon’un İstanbul büyükelçiliği ve Ermeni meselesi, Yeditepe. Melson, R. (1982). A theoretical ınquiry into the Armenian massacres of 1894-1896, Comparative Studies in Society and History, Vol. 24, No. 3, pp. 481-509
• Münir Süreyya Bey, (2001). Ermeni meselesinin siyasi tarihçesi (1877-1914). Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Okur, M. (2015). Büyük güçlerin Ermeni sorununa etkisi ve Ermeni politikaları, Ermeni ayaklanamaları (1894-1909) Sempozyumu, Ankara.
• Şimşir, B. N. (2014). Ermeni propagandasının Amerika boyutu üzerine, M.M. Hülagü (Ed.) Tarihte Türkler ve Ermeniler Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Yabancı Devletler, C. X, (ss.45-98). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,
• Uras, E. (1987). Tarihte Ermeniler ve Ermeni meselesi, İstanbul, Belge Yayınları.
• Yavuz, F. (2016). II. Abdülhamid döneminde bir Amerikan elçisi, Alexander Watkins Terrell, İstanbul, Babıâli Kültür Yayınları.