ARDAHAN İLİ ALEVÎ-BEKTAŞÎ VATANDAŞLARIN DİNÎ UYGULAMALARINDAKİ FIKHÎ DAYANAKLAR

Year 2024, Issue: 34, 743 - 766, 13.12.2024

Taha Yılmaz , Mehmet Emin Kalgı

https://doi.org/10.56597/kausbed.1444480

Abstract

Ardahan ili Damal ilçesinde yaşayan Alevî dedeleriyle yapılan söyleşilerde onların Alevîliği İslam’ın içinde bir dini inanç olarak gördükleri beyan edilmiştir. Onlara göre Alevîlik, Hak-Muhammed-Ali yolunun kırklar meclisinde olgunlaşmış ve peygamberliğin son bulmasından sonra on iki imam geleneğiyle velayet şeklinde devam etmiştir. Tarihi aka planı çerçevesinde ise Alevîlik, göçebe Türk oymaklarının İslâm’ı benimsemeye başladığı X. yüzyıldan günümüze kadar devam eden uzun bir süreci kapsar. Bu tarihi süreç Asya bozkırlarından Anadolu’ya oradan da Selçuklu, Osmanlı ve Türkiye’nin kuruluşuyla birlikte günümüze kadar devam etmiştir. İnanç mozaiği bakımından Alevîlik-Bektaşilik içinden geçtiği sürece bağlı olarak İslam inancı ile daha önceki bazı inanç ve anlayışları mezcetmiş, bağdaştırıcı bir karakter sergilemektedir. Bu bağdaştırıcı karakter kendini Hak-Muhammed-Ali üçleri ile formülüze etmiştir. Hak kavramı ile her şeyin Allah’ın tecellisi olduğuna inanılmış, Muhammed-Ali ile de nübüvvet ve velayet olgusuna gönderme yapılmıştır. Alevîlik-Bektaşilik hakkında yapılan bu genel değerlendirmeden sonra “Ardahan İli Alevî-Bektaşî Vatandaşlarımızın Dini Uygulamalarındaki Fıkhî Dayanakları ve Sosyo-Psikolojik Farkındalığına” dair yapılan bu çalışmanın amacını ele alacak olursak, Ardahan ili bağlamında Alevî-Bektaşî vatandaşlarının yoğunlukta yaşadığı Damal ilçesindeki ve diğer ilçeler ve il merkezinde yaşayan Alevi-Bektaşilerin dini inançları ve bu dini inançların pratikteki tezahürleri olarak ibadetlerinin fıkhî dayanaklarını bilimsel bir üslûp ile yazılı olarak ortaya koymaktır. Bu bağlamda genelde Ardahan ili ve özelde ise Damal ilçesi, bilimsel çalışmanın hedefi olarak seçilmiş ve bu coğrafyada yaşayan Alevî-Bektaşi vatandaşların ibadetlerde dayandıkları fıkhî deliller konusu irdelenmiştir. Öncelikli olarak nitel yöntemin metin analizi olarak literatür okumaları yapılmış, bu alanda yapılan çalışmalar analiz edilmiştir. Önceden Alevîlik-Bektaşilik hakkındaki dini hususları kapsayacak şekilde sorular hazırlanmış ve bu sorular muhataplara yöneltilerek bu çerçevede çalışma yürütülüp sosyo-psikolojik farkındalık oluşturulmaya çalışılmıştır

Keywords

İslam Hukuku, Alevîlik, Bektaşilik, İbadet, Farkındalık

ARDAHAN İLİ ALEVÎ-BEKTAŞÎ VATANDAŞLARIN DİNÎ UYGULAMALARINDAKİ FIKHÎ DAYANAKLAR

Abstract

References

• Aksu, H. (1988). Hurûfîlik. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 18, 408-412.
• Atar, F. (1989). Nikâh. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2, 368-369.
• Bardakoğlu, A. (2002). Kurban. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 26, 426-440.
• Bektaş, H. (2023). Alevî- Bektaşîlikte İmam Mehdi ve Mehdeviyet. İstanbul: Dört Kapı Yayınevi.
• Bozkuş, M. (2006). Sivas Alevîliği. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Cafer Sadık. (2018) Buyruk. (haz. Fuat Bozkurt). İstanbul: Salon Yayınları.
• Coşkun, H. (2021). Tokat Alevîleri. Ankara: Kitabe Yayınları. Coşkun, Z. (1995). Alevîler, Sünnîler ve Öteki Sivas. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çari, A. (2018). Alevîlikte Temel Konular. İstanbul: Erenler Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Çatal, M. (2023). Alevî Ritüellerinin Kökeni. Ankara: Sınırsız Kitap Yayın.
• Engin, G. (2023). Alevîlik. Ankara: Tezkire Yayınları.
• Erkal, M. (1997). Zekât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 44, 197-207.
• Ersöz, M. (1977). Türkiye’de Alevîlik Bektaşîlik. İstanbul: Otağ Matbaacılık.
• Esin, E. (1978). İslâmiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi ve İslâma Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Fayda, M. (1989). Âişe. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2, 201-205.
• Fığlalı, E. R. (1990). Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik. İzmir: Selçuk Yayınları.
• Gökmen, N. vd. (2023). Oniki İmam, Alevî Bektaşîlikte Ritüeller ve Sembolizm. Ankara: Göktuğ Ofset.
• Gölpınarlı, A. (1958). Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş Velî: Velâyetnâme. İstanbul: İnkılap.
• Günay, Ü. vd. (2007). Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dinî Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Güzel, A. (2011). “Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimat-ı Ayniyye”. Hacı Bektâş Velî El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hacı Bektâş-ı Velî. (1986). Makâlât. (haz. M. Esad Coşan). İstanbul: Seha Neşriyat.
• Hacı Bektâş-ı Velî. (2011). “Fevaid”. (haz. Abdurahman Güzel). Hacı Bektâş-ı Velî El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Harman, Ö. F. (1996). Günah. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 14, 278-282.
• Harman, Ö. F. (1996). Hac. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 14, 389-397.
• Işık, C. (2024). Alevî Teolojisi. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• Kardaş, S. (2019). “Hacı Bektâş-ı Velî Velayetnamesi Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/65, 105-112.
• Koca, S. vd. (2012). Türkler. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 41, 467-482.
• Kocadağ, E. (2022). Yedi Ulu Ozanın Eserleerine Tekitle Anadolu Alevîliğinde İmamet İnanacı. İstanbul: el-Mustafa Yayınları.
• Korkmaz, E. (2007). Yorumlu İmam Cafer Buyruğu. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Korkmaz, E. (2013). Dört Kapı Kırk Makam. İstanbul: Şahkulu Sultan Dergahı Yayınları.
• Küçük, M. (2020) Bir Pîr’in Kaleminden Alevîlik. İstanbul: Dört Kapı Yayınevi.
• Küçük, M. (2023). Alevîlikte Dinin Temelleri. İstanbul: Dört Kapı Yayınevi.
• Merçil E. (1991). Anadolu Beylikleri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 3, 138-143.
• Ocak, A. Y. (1989). Alevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2, 368-369.
• Ocak, A. Y. (1992). Bektaşîlik. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 5, 373-379.
• Ocak, A. Y. (1996). Vilâyetnâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 14, 471.
• Ocak, A. Y. (2020). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Orman, S. (2019). Medeniyet Analizi Metametodoloji ve Metodoloji. İstanbul: al-Baraka Yayınları.
• Oytan, M. T. (1988). Bektaşîliğin İçyüzü. İstanbul: İstanbul Maarif Kütüphanesi.
• Öz, M. (2010). Şîa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 39, 114-121.
• Saklavçı, F. G. (2021). Alevî-Bektaşî İnançlarında Sembol ve Motifler. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Şükrü, A. (2023). “Alevîler, Alevîlik ve Dönüşüm Deneyimleri”. Alevîlerin Dönüşümü. (ed. Volkan Ertit). Adana: Karahan Kitapevi.
• Tanyu, H. (1986). İslâmlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turan, M. İ. (2023). Alevîliğin Özü. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Uyanık, Z. vd. (2013) “Ardahan Yöresi (Damal) Alevîlerinde “Hakk’a Yürüme Erkânı”: Ölümle İlgili İnanış ve Uygulamalar”. Foklor/Edebiyat. 19, 76-163.
• Üçer, C. (2005). “Geneksel Alevîlikte İbadet Hayatı ve Alevîlerin Temel İslâmi İbadetlere Yaklaşımları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 5, 161-189.
• Üçer, C. (2010). Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Üçer, C. (2013). Alevîlikte Musahiplik. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Üçer, C. (2019). Anadolu’da Alevî Ocakları ve Grupları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Üzüm, İ. (2020). Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlik. İstanbul: İsam Yayınları.
• Üzüm, İ. (2022). Kızılbaş. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 25, 546-557.
• Yaman, A. (2004). Alevîlik’te Dedelik ve Ocaklar. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.
• Yaşaroğlu, M. K. (2006). Namaz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 32, 350-357.
• Yıkmış, M. S. (2014). Hacı Bektaş Velî’nin Evlatları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım, A. (2003). “Alevî Bektaşî Edebiyatında Kullanılan Hadisler ve Değerlendirilmesi”. İslâmiyat 3, 71-92.
• Yıldız, D. H. (1976). İslâmiyet ve Türkler. İstanbul: İlgi Kültür ve Sanat Yayınları.
• Yılmaz, H. (2012). Alevî-Sünnî Diyaloğu. İstanbul: Asistan Kitap.
• Yitik, A. İ. (2007). Oruç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 33, 416-425.
• Yoldaş, E. vd. (2022). “Ardahan Damal Yöresi Alevî Cemleri ve Semah Ritüeli”. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi. 2, 34-42.