About The Latin Alphabets Published in Ka-zakhstan in The Post-Independence Period

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 13, 30.06.2025

Hüseyin Kahraman Mutlu

https://doi.org/10.61694/kbbd.1720351

Öz

Declaring its independence to the whole world on 16 December 1991, the Republic of Kazakhstan initiated some reforms and working processes within the country as an indicator of its independence. One of these reforms was undoubtedly the language reform. One of the main issues in the language reform was the adoption of the Latin alphabet. This issue was the most important part of language re-form. The first official Latin alphabet proposal after independence in Kazakhstan was published in 2017. This Latin alphabet, which was announced in 2017, received intense criticism from the whole public, especially linguists, and therefore this alphabet was revised in 2018. The alphabet prepared by the Linguistics Institute named Ahmet Baytursiniu in 2019 was considered more useful than the previous two alphabets. In addition, this alphabet had many similarities with the common alphabet of the Turkish World, which was adopted in Turkey in 1991. In the period after 2019, the fourth Latin alphabet was published in 2021. This last alphabet, published in 2021, was also close to the Common Turkish Alphabet. However, some letters had to be revised. At the beginning of the features sought in the alphabets to be accepted, the new alphabet had to be close to the Turkish World and useful.

Anahtar Kelimeler

New Kazakh alphabet , Kazakh , Language re-form , Kazakh Latin alphabet , Alphabet change

Kazakistan’da Bağımsızlık Sonrası Dönemde Yayımlanan Latin Alfabeleri Hakkında

Öz

1991 yılının 16 Aralık günü bağımsızlığını tüm dünyaya ilan eden Kazakistan Cumhuriyeti, bu bağımsızlığının göstergesi olarak ülke içerisinde bazı reform ve çalışma süreçlerini başlatmıştır. Bu reformlardan birisi şüphesiz dil reformudur. Dil reformunun içerisindeki temel konuların başında da Latin alfabesinin kabulü gelmektedir. Bu konu, dil reformunun belki de en önemli parçası olarak da görülmüştür. Kazakistan’da bağımsızlık sonrası resmî olarak ilk Latin alfabe önerisi 2017 yılında yayımlandı. 2017 yılında önerilen edilen bu Latin alfabesinin, başta dil bilimciler olmak üzere tüm halktan eleştiri alması üzerine bu alfabe önerisi, 2018 yılında tekrar gözden geçirildi. 2019 yılında Ahmet Baytursınulı adını taşıyan Dil Bilimi Enstitüsü tarafından hazırlanan üçüncü alfabe ise daha önceki iki alfabeye göre daha kullanışlı görüldü. Ayrıca bu alfabe 1991 yılında Türkiye’de kabul edilen Türk Dünyası Ortak Alfabesiyle de birçok noktada benzerlikler gösteriyordu. 2019 yılından sonraki dönemde dördüncü Latin alfabe önerisi 2021 yılında yayımlandı. 2021 yılında yayımlanan bu son alfabe de yine Ortak Türk Alfabesine benzer bir alfabe olmuştu. Fakat bununla birlikte bazı harflerinin yeniden gözden geçirilmesi gerekiyordu. Kabul edilecek alfabedeki aranan özelliklerin başında yeni alfabenin Türk Dünyasını birleştirmesi ve kullanışlı bir alfabe olması gerekliydi.

Anahtar Kelimeler

Yeni Kazak alfabesi , Kazakça , Dil reformu , Kazak Latin alfabesi , Alfabe değişikliği

Kaynakça

• Biray, Nergis; Ayan, Ekrem; Kurmangaliyeva Ercilasun, Güljanat (2015). Çağdaş Kazak Türkçesi, Ses - Şekil - Cümle Bilgisi - Metinler, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• Ercilasun, A. Bican (2007). “Kazakça’nın Lâtin Alfabesiyle Yazılması Konusunda Düşünceler”, Makaleler, Dil-Destan-Tarih-Edebiyat, Yayına hazırlayan: Ekrem Arıkoğlu, Akçağ Yay., Ankara.
• Koç, Kenan; Bayniyazov, Ayabek; Başkapan, Vehbi (2021). Kazak Türkçesi – Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Қазақша - Түрікше Сөздік, TDK Yay., Ankara.
• Korkmaz, Zeynep (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK yayınları, Ankara.
• Mutlu, H. Kahraman (2019). “Қазақ Латын Әліппесі Жайында”, Kazak Latin Alfabesi Hakkında- I, Қ. Шаяхметұлы Мұрасы және Ғылыми-Танымдық Зерттеулер (Ғылыми мақалалар жинағы), “Zhardem” Yayınevi, Semey.
• Mutlu, H. Kahraman (2021). “Kazak Türkçesi”, Çağdaş Türk Lehçeleri – I, Editör: Prof. Dr. Erdoğan Boz, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Öner, Mustafa (2019). “Жаңа Қазақ Әліпбиі”, Yeni Kazak Alfabesi, Қ. Шаяхметұлы Мұрасы және Ғылыми-Танымдық Зерттеулер (Ғылыми мақалалар жинағы), “Zhardem” Yayınevi, Semey.
• Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi (1996). TDK Yay., Sayı: 2, Güz, Ankara. User, H. Şirin (2006). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ Yay., Ankara.
• (http-1) https://kk.wikipedia.org/wiki/Қазақ_әліпбиі# (14.05.2025)
• (http-2):Ercilasun, A. Bican (2017). “Alfabeye Stalin’den Daha Büyük Kötülük”, Yeni Çağ Gazetesi.
• https://www.yenicaggazetesi.com.tr/alfabeye-stalinden-daha-buyuk-kotuluk-395051h.htm (14.05. 2025)