TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE İSİMDEN İSİM YAPAN EKLERİN MORFO-SEMANTİK İŞLEVLERİ

Year 2021, Volume: 7 Issue: 26, 410 - 427, 25.03.2021

Ahmet Akçataş Çiçek Varol

Abstract

Türkiye Türkçesinde sözcük türetme, dil yapısı itibariyle sonekler ile yapılmaktadır. Soneklerin bazıları yapım ekleri grubuna dâhil edilmektedir. Yapım ekleri, isim veya fiil kök ve gövdelerinden yeni isim veya fiil gövdeleri oluşturan eklerdir. Bu çalışmada isimden isim yapan ekler üzerine durulmuştur. İsimden isim yapan ekler, isim kök veya gövdelerinden yeni bir isim yapmak için kullanılan eklerdir. Bu türetme ile oluşturulan kelimelerde, yeni bir anlam da ortaya çıkmaktadır. Gramer çalışmalarında eklerin sadece işlevleri üzerine durulmakta, kelimeye verdiği anlam göz ardı edilmektedir. İşlev ve anlam arasında bir ilişki vardır ancak eklerin verdiği anlam farklı farklıdır. Dolayısıyla bu çalışmada eklerin işlevinden ziyade morfo-semantik türetim yoluyla kelimelere verdiği farklı farklı anlam ortaya konulmaya çalışılmıştır. Morfo-semantik için kaynaklarda bir tanım mevcut değildir. Eğer bir tanım yapılacak olursa anlambilimin bir alt kolu olarak eklerin, eklendikleri kelimelere kazandırdığı anlamları incelemektedir. Bu çalışmada bazı eklerin, eklendikleri kök veya gövde ile bağlantılı; bazı eklerin, kök veya gövdenin anlamından farklı bir anlam oluşturduğu, bazı eklerin ise, tek başına anlamı olma-yan kelimelerden anlamlı yeni bir kelime türettiği tespit edilmiştir. Morfo-semantik türetimin yeni kavram ve sözcük dağarcığına nasıl katkıda bulunduğu gösterilmiştir. Bu çalışmada, incelediğimiz eserlerde tespit edilen isimden isim ya-pan eklerin, morfolojik ve semantik işlevleri ele alındı. İsimden isim yapan ekler belirlendi ve morfo-semantik türetim hakkında bilgi verildikten sonra eserler üze-rinden inceleme yapıldı.

Keywords

İsim, Morfo-Semantik, Yapım Eki, Anlam

THE MORPHO-SEMANTIC FUNCTIONS OF THE SUFFIXES IN TURKISH MAKING NOUNS FROM NOUNS

Abstract

Suffixes are the main elements of word derivation in Turkish when the language structure is considered. Some of the suffixes are included in the group of derivational affixes that form new noun or verb stems from the noun or verb roots and stems. This study focuses on the suffixes making nouns from nouns. Suffixes making nouns from nouns are the ones that are used to make a new noun from noun roots or stems. A new meaning also emerges in the words created by derivation. In grammar studies, only the functions of the suffixes are emphasized while the meaning that they give to the word is ignored. There is a relationship between function and meaning, but the meanings given by the suffixes are diverse. Therefore, rather than the function of suffixes, this study tries to reveal how suffixes give different meanings to words in terms of morpho-semantic derivation. There is no definition for morpho-semantics in the sources. However, it can be considered as a sub-branch of semantics which examines the meanings that suffixes give to the words they are added. In this study, it has been determined that some suffixes are connected with the root or stem to which they are added; some suffixes create a meaning different from the meaning of the root or stem, and some suffixes derive a meaningful new word from words that do not have a meaning alone. How morpho-semantic derivation contributes to new concepts and vocabulary has been shown as well. In this study, the morphological and semantic functions of the suffixes making nouns from nouns identified in the works we examined have been discussed. The suffixes making a noun from noun have been determined, and after giving information about the morpho-semantic derivation, the works were examined.

References

• Ali, S. Kuyucaklı Yusuf. Yapı Kredi Yay. 79. Baskı
• Aronoff, M; Fudeman, K. (2011). What is Morphology?. Second Edition.
• Aksan, D. (2017). Anlambilim, Anlambilimin Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. İstanbul: Bilgi Yayınevi
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Erdem, M. (2009). “Biçim Bilgisi”. Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım. Nobel Akademik Yayıncılık. Editör: Demir, N; Yılmaz, E.
• Ergin, M. (2004). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayram Basımevi.
• Genç, G. (2015). Eski Anadolu Türkçesinde İsimden İsim Fiilden İsim Yapma Ekleri ve Fonksiyonları. İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi.
• Guiraud, P. (1999). Anlambilim La Semantique. Multilingual Yayıncılık.
• Günay, D., Yıldız, İ. ve Yıldız, F.U. (2014). Biçimbirimler. Papatya Yay.
• Hazar, M. (2015). “Türkçede Fono-Semantik Ve Morfo-Fonolojik Yolla Sözcük Türetme”. Inter-national Journal of Languages’ Education and Teaching. p. 1648-1669
• Hatipoğlu, V. (1981). Türkçenin Ekleri. TDK Yay.
• Huber, E. (2008). Dilbilime Giriş. Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Karakoç, S. Fizikötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi III- Doğum Işığı. Diriliş Yay. 4.Baskı
• Kemal, N. (2013). Vatan Yahut Silistre. Antik Dünya Klasikleri.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yay.
• Sebzecioğlu, T. (2017). Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Kesit Yay.
• Sever, B. (2010). Derivatıonal Morphology And Semanic Restrictions. Mersin Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Master Thesis.
• Sezai, S P. (2005). Sergüzeşt. Beyaz Balina Yay.
• Uzun, N. Engin. (2006). Biçimbilim-Temel Kavramlar. Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Uzuner, B. Balık İzlerinin Sesi. Remzi Kitapevi. 4. Basım.
• Vardar, B. (2001). Dilbilim Temel Kavram ve İlkeleri. Multilingual Yay.
• Vural, H. Ve Böler, T. (2012).Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yay.
• Zeynalov, F. (1993). Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi. (Türkiye Türkçesi: Yusuf Gedikli), İstanbul: Cem Yayınevi.