CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ BAĞLAMINDA DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLARIN KURUMSAL BAĞIMSIZLIK VE ÖZERKLİK ANALİZİ

Year 2025, Volume: 5 Issue: 2, 845 - 872

Adnan Karataş

https://doi.org/10.59909/khm.05.02.014

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’de 2017 anayasa değişiklikleriyle geçilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (DDK) üzerindeki etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır. Özellikle DDK’ların bağımsızlık ve özerklik düzeylerinde meydana gelen yapısal ve işlevsel değişimler analiz edilmiştir. Çalışmanın temel amacı, yeni yönetim modeli altında bu kurumların siyasal etkilerden bağımsız karar alabilme kapasitelerinin nasıl etkilendiğini ortaya koymaktır.
Araştırma, içerik analizi yöntemiyle on bir farklı DDK’nın yönetsel yapılanması, atama-usulleri, görev güvenceleri, yasama ve yürütme ile ilişkileri, mali kaynakları ve hesap verebilirlik mekanizmaları gibi temel göstergeler üzerinden karşılaştırmalı bir değerlendirme sunmaktadır. Elde edilen bulgular, DDK’ların hukuken bağımsız görünmelerine rağmen fiilen yürütmeye bağlılıklarının arttığını; özellikle atama ve bütçe süreçlerinde merkezileşmenin kurumsal özerkliği zayıflattığını göstermektedir.
Bu yönüyle çalışma, DDK’ların demokratik denetim, kamu yararı ve hukuk devleti ilkeleri açısından taşıdığı kritik rolü yeniden düşünmeye davet etmekte; sistem değişikliğinin yönetim pratiklerine yansıyan sonuçlarını kapsamlı biçimde ortaya koymaktadır. Araştırma hem kamu hukuku hem de kamu yönetimi literatürüne kurumsal bağımsızlık ve yönetişim ekseninde özgün bir katkı sunmaktadır.

Keywords

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi , Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar , Bağımsızlık , Özerklik , Kamu Yönetimi

ANALYSIS OF INSTITUTIONAL INDEPENDENCE AND AUTONOMY OF REGULATORY AND SUPERVISORY AGENCIES IN THE CONTEXT OF THE PRESIDENTIAL GOVERNMENT SYSTEM

Abstract

This study examines the impact of the Presidential Government System, adopted in Türkiye through the 2017 constitutional amendments, on the independence and autonomy of regulatory and supervisory agencies (RSAs). The primary objective is to assess how the structural and functional transformation introduced by the new system has affected the ability of these institutions to make decisions free from political influence.
Using content analysis, the research conducts a comparative evaluation of eleven RSAs based on key indicators such as administrative structure, appointment and dismissal procedures, tenure security, relationships with the legislative and executive branches, financial resources, and accountability mechanisms. The findings reveal that although these agencies maintain a legal framework that emphasizes independence, their de facto dependence on the executive has intensified. In particular, centralized practices in appointments and budgetary control have significantly weakened their institutional autonomy.
This study contributes to a deeper understanding of how the centralization of executive power under the Presidential System has redefined the role and functioning of RSAs. It highlights the tension between administrative efficiency and democratic oversight, and questions the sustainability of institutional independence in a politically consolidated governance model. By situating RSAs within the broader context of the rule of law and good governance, the research offers an original and critical perspective to the literature on public law and administrative reform.

Keywords

Presidential Government System , Regulatory and Supervisory Agencies , Institutional Independence , Autonomy , Public Administration

References

• Akbey, Ferhat. “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Bütçe Hakkı ve Kanunu.” International Journal of Public Finance 5, no. 1 (2020): p.1–26. https://doi.org/10.30927/ijpf.676534.
• Akdeniz, Demet. “Türkiye’de Hukuki ve İdari Açıdan Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Bağımsızlığına İlişkin Değerlendirme.” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi no. 57 (2018): p.1–19.
• Akıncı, Müslüm. Bağımsız İdari Otoriteler ve Ombudsman. İstanbul: Beta Yayınları, 1999.
• Akyılmaz, Bahtiyar ve Murat Sezginer ve Cemil Kaya. Türk İdare Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2024.
• Atiyas, İzak. “Ne için ve nasıl regülasyon.” Devletin düzenleyici rolü, Editör: İzak Atiyas, 24–25. İstanbul: TESEV Yayınları, 2000.
• Azimli-Çilingir, Gülcan. “Türkiye’deki Düzenleyici ve Denetleyici Kuruluşların İdari Yapı İçerisindeki Rolü.” Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2, no. 1 (2018): p.1–13.
• Çırakoğlu, Melikşah. “Düzenleyici ve Denetleyici Kurulların Denetlenme Şekillerinin İdari Vesayet Bakımından değerlendirilmesi.” Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi no. 2 (2016): p.89–119.
• Constitution of the Republic of Türkiye. “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası.” Accessed October 1, 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf.
• Decree Law No 660. “Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname.” Accessed January 15, 2025. https://mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/4.5.660.pdf.
• Decree Law No 703. “Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname.” Accessed January 5, 2025. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180709M3-1.pdf.
• Dönmez, Eftal. “Türkiye’de Bağımsız İdari Otoriteler.” Ankara Barosu Dergisi 2, no. 3 (2003): p.54–68. Ergün, Çağdaş Evrim. “Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Enerji Alanındaki Bağımsız İdari Otoriteler.” Türkiye Baro-lar Birliği Dergisi no. 50 (2004): p.45–60.
• Erkut, Celal. “Bağımsız İdari Makamlar Müessesesi Açısından Sermaye Piyasası Kurulu’nun Kısa Bir Değerlen-dirmesi.” Bağımsız idari otoriteler, Editör: İbrahim Özden Kaboğlu, 35–52. İstanbul, 1998.
• Groenleer, Martijn. The Autonomy of European Union Agencies: A Comparative Study of Institutional Development. Delft: Eburon Academic Publishers, 2009.
• Günday, Metin. İdare Hukuku. Ankara: İmaj Yayınevi, 2011.
• Karacan, Ali İhsan. Özerk Kurumlar Üzerine Denemeler. İstanbul: Creative Yayıncılık, 2002.
• Korkmaz, Mehmet Fürkan. “Türkiye’de Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Formel Bağımsızlıkları.” Interna-tional Journal of Social Inquiry 16, no. 1 (2023): p.131–153. https://doi.org/10.37093/ijsi.1284668.
• Law No 2813. “Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunun Kuruluşuna İlişkin Kanun.” Accessed January 16, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2813&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5.
• Law No 4054. “Rekabetin Korunması Hakkında Kanun.” Accessed January 15, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4054&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5.
• Law No 4628. “Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun.” Accessed January 16, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4628.pdf.
• Law No 4734. “Kamu İhale Kanunu.” Accessed January 15, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4734&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5.
• Law No 5018. “Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu.” Accessed January 20, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5018.pdf.
• Law No 5411. “Bankacılık Kanunu.” Accessed January 15, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5411.pdf.
• Law No 6112. “Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun.” Accessed January 10, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6112.pdf.
• Law No 6362. “Sermaye Piyasası Kanunu.” Accessed January 16, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6362.pdf.
• Law No 6698. “Kişisel Verilerin Korunması Kanunu.” Accessed January 10, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6698&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5.
• Morrison, Alan B. “How Independent Are Independent Regulatory Agencies.” Duke Law Journal 2, no. 3 (1988): p.252–256.
• Örs, Cengiz Ozan. “Bağımsız İdari Otoritelerin Doğuşu, Gelişimi ve Türkiye Örneği.” İzmir Barosu Dergisi 80, no. 3 (2015): p.13–68.
• Özel, Işık. “The Politics of De-Delegation: Regulatory (in)Dependence in Turkey.” Regulation and Governance 6 (2012): p.119–129. https://doi.org/10.1111/j.1748-5991.2012.01129.x.
• Öztekin, Hülya. “Neo-liberal Toplumlarda Düzenleyici Devlet Anlayışı ve Görsel-İşitsel İletişim Alanında Ba-ğımsız Düzenleyici Üst Kurullar: RTÜK Örneği.” Selçuk İletişim 5, no. 1 (2007): p.52–65.
• Öztürk, Sevim. “Üniversite Özerkliği Göstergeleri Üzerine Bir Değerlendirme.” Eğitim Bilim Toplum 4, no. 16 (2006): p.114–145.
• Presidential Decree No 3. “Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usulle-rine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi.” Accessed January 12, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.3.pdf.
• Presidential Decree No 47. “Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi.” Accessed April 6, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=47&MevzuatTur=19&MevzuatTertip=5.
• Presidential Decree No 95. “Nükleer Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Cumhurbaşkan-lığı Kararnamesi.” Accessed January 5, 2025. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=95&MevzuatTur=19&MevzuatTertip=5.
• Sancakdar, Oğuz. “İdare Hukuku Yönüyle Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun Kısa Bir Değerlendirmesi.” Amme İdaresi Dergisi 34, no. 4 (2001): p.97–136.
• Sarı, Ömür Kadri. “Türk Hukukunda Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Temel İlkeleri.” Danıştay Dergisi no. 152 (2020): p.277–298.
• Sarısoy, Sinan. “Düzenleyici Devlet ve Regülasyon Uygulamalarının Etkinliği Üzerine Tartışmalar.” Maliye Der-gisi 159, no. 2 (2010): p.278–298.
• Sarısu, Ayhan. “İdari Otoritelerin Ortaya Çıkışı ve Temel Özellikleri.” Yaklaşım Dergisi 19, no. 222 (2011a): p.224–229.
• Sarısu, Ayhan. “Özerk Kurullar, İdarenin Birliği ve 649 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname.” Yaklaşım Dergisi 19, no. 226 (2011b): p.265–272.
• Sayıştay. “Özerk Kurumlar Hakkında Sayıştay Raporu.” Sayıştay Dergisi no. 49 (2003): p.147–149.
• Sever, D. Çiğdem. “Türkiye’de Düzenleyici Kurumların Yapısı, İşlevi ve Dönüşümü.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 64, no. 1 (2015): p.195–236. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001777.
• Sezen, Seriye. Türk Kamu Yönetiminde Kurullar. Ankara: TODAİE Yayınları, 2003.
• Smith, Warrick. “Utility Regulators – The Independence Debate.” Note No. 127. Washington, DC: World Bank, 1997.
• Sobacı, Zahid M. “Türk İdari Teşkilatındaki ‘Adalar’: Bağımsız İdari Otoriteler.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 55, no. 2 (2006): p.157–180.
• Talat-Arslan, Nagehan. “Yönetimin Yeni Yapı Taşları Bağımsız İdari Otoriteler: ‘Yavru Leviathanlara Doğru’.” Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 2, no. 59 (2010): p.25–49.
• Tan, Turgut. “Bağımsız İdari Otoriteler veya Düzenleyici Kurullar.” Amme İdaresi Dergisi 35, no. 2 (2002): p.11–37.
• Tan, Turgut. “Bağımsızlıklarını Yitiren Düzenleyici Kurulların İşlevsellikleri de Sorgulanıyor.” İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi no. 23 (2024): p.1–26. https://doi.org/10.26650/ihid.ihid.23.008.
• Thatcher, Mark. “Delegation to İndependent Regulatory Agencies: Pressures, Functions And Contextual Mediation.” West European Politics 25, no. 1 (2002a): p.125–147. https://doi.org/10.1080/713601588.
• Thatcher, Mark. “Regulation After Delegation: Independent Regulatory Agencies in Europe.” Journal of Euro-pean Public Policy 9, no. 6 (2002b): p.954–972. https://doi.org/10.1080/1350176022000046445.
• Thatcher, Mark. “The Third Force? Independent Regulatory Agencies And Elected Politicians in Europe.” Governance 18, no. 3 (2005): p.347–373. https://doi.org/10.1111/j.1468-0491.2005.00280.x.
• Ulusoy, Ali. “Bağımsız İdari Kurumlar.” Danıştay Dergisi 29, no. 100 (1999): p.3–17.
• van Houten, Pieter. Fiscal Autonomy and Party Politics in Catalonia. Leicester: University of Leicester, 2003.
• Verkuil, Paul R. “Purposes And Limits of Independent Agencies.” Duke Law Journal 2, no. 3 (1988): p.257–279.
• Yaşar, Hasan Nuri ve S. Sena Cabıoğlu-Güler. “Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Yetkileri Kapsamında Kamu Gücü İlişkisi.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 20, no. 4 (2016): p.63–80.
• Yasin, Melikşah. “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Türk İdari Teşkilat Hukukuna Etkileri.” Anayasa Yargısı 36, no. 1 (2019): p.315–333.