Uluslararası Garanti Anlayışı ve 1960 Kıbrıs Garanti Antlaşması'nın Analizi

Yıl 2023, , 117 - 153, 02.05.2023

İlyas Bozkurt

https://doi.org/10.17134/khosbd.1166381

Öz

Kıbrıs’ta 16 Ağustos 1960’da sömürge rejimini sona erdiren ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşunu belgeleyen hukuki akitlerden birisi de Garanti Antlaşmasıdır. Söz konusu antlaşma yeni devletin egemenliği, toprak bütünlüğü ve güvenliğinin yanı sıra “devletin işleyiş düzeni”ni (state of affairs) de garanti altına almıştır. Rum tarafına göre; yeni devletin egemenliğini sınırlandırması ve iki toplum arasındaki ayrışmayı perçinlemesi nedeniyle Garanti Antlaşması Kıbrıs Sorununun ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Sorunun çözümü için Garanti Antlaşması mutlaka kaldırılmalıdır. Türk tarafına göre ise nüfus açısından daha küçük olan Kıbrıslı Türklerin siyasi, sosyal ve ekonomik haklarının korunmasını garanti altına alan bir devlet düzeni tesis edilmiştir. Devletin bu işleyiş düzeni bozulduğu takdirde, Rumlar; devletin yasama, yürütme ve yargı mekanizmalarındaki çoğunluklarını kullanarak, Türklerin haklarını ellerinden alacak düzenlemeleri hayata geçirecekler ve Türkleri, devletin egemenliğinin kaynağı olan siyasi eşitliğe sahip bir toplum konumundan, basit bir azınlık konumuna indirgeyeceklerdir. Bu nedenle Garanti Antlaşması Türk toplumunun bekası açısından hayati öneme sahip olup, mutlaka devam etmelidir. Bu çalışmanın amacı, tarafların pozisyonlarından bağımsız olarak, uluslararası (UA) garanti anlayışı çerçevesinde Kıbrıs Garanti Antlaşmasını analiz etmektir. Çalışmada önce “garanti” ve “garanti antlaşması” kavramları incelenecek, ardından tarihsel süreç çerisinde garanti güvenceleri ile garantilerin kapsam, biçim ve diğer özellikleri açıklanacaktır. Daha sonra UA garantilerin belirlenen özellikleri çerçevesinde Kıbrıs Garanti Antlaşması analiz edilecektir. Bu çalışmanın argümanı, Garanti Antlaşmasının UA garanti anlayışı ile uyumlu olduğu, “devletin işleyiş düzeni”nin garanti edilmesinin özel bir garanti nesnesi olduğu, ancak UA garanti antlaşmalarında bu tür özel garanti nesnelerinin de sık sık yer aldığı, bu yönüyle de Antlaşma’nın UA garanti anlayışına aykırı düşmediği hususudur.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs,, Uluslararası Garantiler,, Garanti Antlaşması,, Rum Tarafı,, Türk Tarafı.

Kaynakça

• Vienna Convention on the Law of Treaties 1969, Article 2, 1.(a). 26.07.2022’de https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/ english/conventions/1_1_1969.pdf, adresinden alınmıştır.
• UN, “S/4387, Resolution” of 14 July 1960. 143 (1960). 26.07.2022’de https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N60/171/ 01/PDF/ N6017101.pdf?OpenElement, adresinden alınmıştır.
• UN, “S/RES/186(1964)" 4 March 1964. 186 (1964). 26.07.2022’de https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7 B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/Chap%20VII%20 SRES%20186.pdf, adresinden alınmıştır.
• UN, “Tripartite Declaration regarding the Armistice borders – US, UK, France -Non-UN document“, (May 25, 1950). 26.07.2022’de https://www.un.org/ unispal/document/auto-insert-209951/, adresinden alınmıştır.
• UN, “United Nations Charter (full text)”. 26.07.2022’de https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text, adresinden alınmıştır.
• UN Conference on The Law of Treaties, First Session, Vienna, 26 March- 24 May 1968, Official Records, Summary Records of the Plenary Meetings and of the Meetings of the Committee of the Whole, Article 53, 59. 26.07.2022’de https://legal. un.org/diplomaticconferences/1968_lot/docs/english/sess_ 1.pdf, adresinden alınmıştır.
• UN Conference on The Law of Treaties, First and Second Sessions, Vienna, 26 March- 24 May 1968 and 9 April- 22 May 1969, Official Records, Article 53. 26.07.2022’de https://legal.un.org/ diplomaticconferences/1968_lot/ docs/english/conf_docs.pdf, adresinden alınmıştır.
• Treaty on European Union, Official Journal of the European Union, C 202, Information and Notices, Volume 59, (7 June 2016):C 202/30 (Article 42). 26.07.2022’de https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/ ?uri=OJ:C:2016:202:FULL&from=BG, adresinden alınmıştır.
• Armaoğlu, F. (2019). 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), 18’nci Baskı. İstanbul: Kronik Kitap.
• Charbonneau, B. (2008). France and the new Imperialism: Security Policy in Sub-saharan Africa. England: Ashgate Publishing Limited.
• Chipman, J. (1985). French Military Policy and African Security. London: The International Institute for Strategic Studies.
• Cyprus. Comnd. 1093, (1960). London: Her Majesty’s Stationary Office.
• De Colyar, H. A. (1875). A Treatise On the Law of Guarantees and of Principal Suret. New York: Baker, Voorhis & Co., Publishers.
• De Vattel, E. (1758), The Law of Nations, or Principles of the Law of Nature. Book II, Nations in Relation to Other States. Edited and with an Introduction by Be´la Kapossy and Richard Whatmore, General Editor, Haakonssen K. (2008) USA:Liberty Fund, Inc.
• Dowty, A. (1974). The role of Great Power Guarantees in International Peace Agreements, Jarusalem:Michlol Ltd.
• Dowty, A. (1975). “International Guarantees with Special Reference to the Middle East” in D. Carlton and C. Schaerf (eds), The Dynamics of the Arms Race, (215-230). New York: Wiley & Sons.
• Emmers, R. (2004), “Security Cooperation in the Asia-Pacific: Evolution of Concepts and Practices”, in A. Acharya and S. S. Tan (eds), Asia-Pacific Security Cooperation: National Interests and Regional Order, (3-19). New York: M.E.Sharpe, Inc.
• Fırat, M. (2008). “1960-1980 Yunanistan’la İlişkiler”, içinde Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Cilt I, 1919-1980, (716-768). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Headlam-Morley, J. (2016). Studies in Diplomatic History. Oxon/UK: Routledge.
• Hall, W. E. (1896). A treatise on International Law, Third Edition. Oxford: Clarendon Press.
• Gibler, D. M. (2009). International Military Alliances, 1648–2008. Washington, D.C.: CQ Press.
• Kabaalioğlu, H. (1997). Avrupa Birliği ve Kıbrıs Sorunu. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Yayınları.
• Morgenthau, H. (1948). Politics among Nations, First Edition. New York: Alfred A. Knopf.
• Morgenthau, H. (1959). “Alliances in Theory and Practice”, in A. Wolfers (ed), Alliance Policy in the Cold War, ( 184-212 ). Baltimore: John Hopkins Press.
• Oakes, A. & Mowat, R.B. (eds) (1918). The Great European Treaties of the Nineteenth Century, with an introduction by H.Erle Richards. Oxford: The Claredon Press.
• Oppenheim, L. (1955). International Law: A Treatise, Vol I, Peace, Edited by Hersch Lauterpacht, Eight Edition. London: Logmans, Green and Co.
• Pazarcı, H. (2020). Uluslararası Hukuk, Gözden Geçirilmiş 19. Baskı. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Plano, J. C. & Olton, R. (1988). The Internetional Relations Dictionary, Fourth edition. California: ABC-Clio.
• Schraeder, P. J. (2020). ”International Relations”, in P. J. Schraeder (ed), Understanding Contemporary Africa, Sixth Edition (147-186). Colorado/USA, Lynne Rienner Publishers.
• Simpson, S. S. (1917). The Congress and Treaty of Paris, 1856, (Master Thesis, University of Illinois). 18.07.2022’de https://core.ac.uk/download/pdf/29154027.pdf adresinden alınmıştır.
• Stockholm: FOI, Swedish Defence Research Agency. 18.07.2022’de https://www.foi.se/en/foi/reports/report-summary.html?reportNo=FOI-R--2553--SE adresinden alınmıştır.
• Tamçelik, S. (2012). “Kıbrıs’ta Birleşmiş Milletler’in Çözüm Plânlarına Göre Garantiler Meselesi”, içinde S. Tamçelik (ed), 2011’de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti “Fırsatlar ve Tehditler”. (46-109), Ankara:EkoAvrasya Yayınları.
• Toluner, S. (1977). Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Milletlerarası Hukuk. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Yates, D. A. (2018). “France and Africa” in D. Nagar and C. Mutasa (eds) Africa and the World: Bilateral and Multilateral International Diplomacy, (95-118). Palgrave Macmillan, Cham. 18.07.2022’de https://doi.org/10.1007/978-3-319-62590-4_5 adresinden alınmıştır.
• Satow, E. (1925). IV. Pacta Sunt Servanda or International Guarantee. Cambridge Historical Journal, 1(3), 295-318.
• Kann, R.A. (1976). Alliances Versus Ententes. World Politics, 28, 611-621.
• Lellouche, P. & Moisi, D. (1979). French Policy in Africa: A Lonely Battle against Destabilization. International Security, Vol. 3, No. 4,108-133.
• Luckham, R. (1982). French Militarism in Africa. Review of African Political Economy, 9:24, (1982):55-84.
• Sherman, G. E. (1918). The Neutrality of Switzerland. The American Journal of International Law, Volume 12,241-250.
• Small, M. & Singer, J. D. (1966). Formal Alliances, 1816-1965: A Quantitative Description. Journal of Peace Research, 3(1), 1-32.
• Small, M. V. & Singer, J. D. (1969). Formal Alliances, 1816-1965: An Extension of the Basic Data. Journal of Peace Research, 6(3), 257–282.
• Smith, S. W.(2013). France in Africa: A New Chapter? Current History , Volume 112/ Issue754, 163 – 168.
• Vaughn, B. (2007). U.S. Strategic and Defense Relationships in the Asia-Pacific Region, CRS Report for Congress, Congressional Research Service, 14-23.
• Independent Türkçe, “55 Yıl sonra Johnson mektubunun resmi tercümesi”, (2019). 17/04/2022’de https://www.indyturk.com/node/ 85226/haber/55-y%C4%B1l-sonra-johnson-mektubunun-resmi-terc%C3%BCmesi adresinden alınmıştır.
• Kızılyürek, N. (2017). “Crans Montana Sonrasında İletişimsel Akıl Tatilde”. KKTC Yeni Düzen Gazetesi. 17/04/2022’de http://www.yeniduzen.com/crans-montana-sonrasinda-iletisimsel-akil-tatilde-11027yy.htm adresinden alınmıştır.
• Michael, P. (2020). “Cyprus-France Defence Cooperation Comes into Effect”, Cyprus Mail, 18.06.2022’de https://cyprus-mail.com /2020/08/06/cyprus-france-defence-cooperation-comes-into-effect/ adresinden alınmıştır.
• Reuters (2014). “Mali and France Sign new Defence Agreemen”t. 18.06.2022’de https://www.reuters.com/article/ozatp-uk-mali-france-idAFK BN0FM0IH20140717 adresinden alınmıştır.
• ΤοΒΗΜΑ (2021), “Greece-France agreement – What it signals – The mutual defense assistance clause”. 18.06.2022’de https://www.tovima.gr/2021/09/28/ international/greece-france-agreement-what-it-signals-the-mutual-defense-assistance-clause/ adresinden alınmıştır.
• UzDaily.com (2016). Uzbekistan, Russia sign agreement on development of military-technical cooperation. 18.06.2022’de https://uzdaily.uz/en/post/ 37693 adresinden alınmıştır.
• Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2018, April 13). guarantee. Encyclopedia Britannica. 26.07.2022’de https://www.britannica. com/topic/guarantee adresinden alınmıştır.
• Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2015, June 24). list of treaties. Encyclopedia Britannica. 26.07.2022’de https://www.britannica.com/topic/ list-of-treaties-2030748 adresinden alınmıştır.
• Harper D. (n.d.), Etymology of guarantee, Online Etymology Dictionary. 24.08.2022’de https://www.etymonline.com/ word/guarantee adresinden alınmıştır.
• Wikipedia contributors. (2022, May 30). Guarantee. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. 24.08.2022’de https://en.wikipedia.org/ w/index.php?title= Guarantee&oldid=1090626323 adresinden alınmıştır.
• Wikipedia contributors. (2022, August 15). Franco-Greek defence agreement. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. 24.08.2022’de https://en.wikipedia. org/w/index.php?title=Franco-Greek_ defence_agreement&oldid= 1104496406 adresinden alınmıştır.
• Treaty respecting the Independence and Territorial Integrity of Norway. (2018, May 19). In Wikisource. 24.08.2022’de https://en.wikisource.org/w/index.php?title= Treaty_ respecting_the_Independence_and_Territorial_Integrity_of_Norway&oldid=7451932 adresinden alınmıştır.