Türk Sinemasında Havacılık Temalı Filmler

Year 2024, Issue: 13, 68 - 84, 30.12.2024

Ahmet Dönmez

https://doi.org/10.56676/kiad.1437443

Abstract

Havacılık ve sinema, bazı araştırmacılar tarafından paralel olarak gelişen alanlar olarak tanımlanmıştır (Paris,1995; Crompton, 2007; Carlson, 2012; Ferguson,2015). Her dönem izleyicinin ilgisini çeken havacılık filmleri genellikle ulusal kodlar üzerine kurulu, milliyetçi söylemi temel alan, politik yapımlar olarak öne çıkmaktadır. Sanat ve özel olarak da sinema alanı, ulus bilincini tesis etmede önemli ideolojik enstrümanlardan biri olarak görülebilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş döneminde de sanat devlet politikası olarak ulusal kimliği oluşturmada bir araç olarak benimsenmiştir. İcadından kısa bir süre sonra, Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet eliyle sinema faaliyetleri başlamış, Cumhuriyetin ilk yıllarında da devam etmiştir. İlk dönemler devlet açısından önemli görülen olaylar kayda alınmış olmasına rağmen sinemanın yeni rejimi ve ulus kimliğini inşa etme sürecinde diğer sanatlar kadar etkin kullanıldığını söylemek mümkün değildir. Bununla birlikte sanat, politika ve sinema ilişkisi zamanla fark edilmiş ve bu alana dair yapımlar üretilmeye başlanmıştır. Bu doğrultuda çalışmada, sinemanın politik bir araç olarak ulus inşasında önemli olduğu varsayımından hareket edilmiştir. Çalışmanın amacı havacılık temalı Türk filmlerinin ulus inşasındaki politik işlevini irdelemektir. Bu amaçla ulaşılabilen filmler tasnif edilmiştir. Çalışmanın odak noktasına ise yönetmenliğini Kudret Sabancı’nın yaptığı, kurmaca aksiyon havacılık filmi olan Hürkuş: Göklerdeki Kahraman (2018) alınmıştır. Yapım ideolojik ve tarihsel film eleştirisi metoduyla incelenmiştir.

Keywords

Türk sineması, Havacılık, Ulus kimliği, Sanat.

Aviation Themed Films in Turkish Cinema

Abstract

Some researchers describe aviation and cinema as fields developed in parallel timelines (Paris,1995; Crompton, 2007; Carlson, 2012; Ferguson, 2015). Aviation films attract audiences' attention across eras and typically emerge as political productions based on national codes and nationalist discourse. Art, particularly cinema, can be seen as one of the essential ideological instruments in establishing national consciousness. The role of art as a state policy becomes increasingly significant during the founding period of the Republic of Türkiye as a means of national identity. The state-initiated cinema activities shortly after its invention in the Ottoman Empire and continued them during the Republic's early years. Although the events recorded in the early periods were deemed necessary for the state, it cannot be said that the new regime and national identity were effectively constructed through cinema as much as other arts. However, the relationship between art, politics, and cinema was recognized over time, and productions in this field began to be produced. The present study assumes that cinema as a political tool is vital in nation-building. The study aims to examine the political function of aviation-themed Turkish films, with a specific focus on Hürkuş Göklerdeki Kahraman (2018) (Hürkuş: Hero of the Sky), a fictional action aviation film directed by Kudret Sabancı. This film serves as a compelling case study for our research. The production was analyzed through ideological and historical film criticism.

Keywords

Turkish Cinema, Aviation, National Identity, Art.

References

• Akbıyık, S. (2018, 24 Mayıs). Mükemmeliyetçi değilim ama Vecihi Hürkuş daha iyisini hak ediyor… Hürkuş: Göklerdeki Kahraman. Cinedergi. Erişim adresi: https://www.cinedergi.com/2018/05/24/mukemmeliyetci-degilim-ama-vecihi-hurkus-daha-iyisini-hak-ediyor-hurkus-goklerdeki-kahraman/
• Aksoy, D. N. ve Arslantaş H. D. (2010). Ulus, ulusçuluk ve ulus-devlet. Türklük Bilimi Araştırmaları, (28), 31-39.
• Akşam. (1949, 9 Aralık). Kanatlardan türbe. Akşam, s. 4.
• Başar, M. (1949, 27 Kasım). Yerli iki film: Kanatlardan Türbe. Ulus Gazetesi, s. 5.
• Bilgin, N. (2007). Kimlik inşası. Ankara: Aşina Kitaplar.
• Boran, T. (2023). Aktüel ve belgesel ayrımı bağlamında Yeşil Bursa (1932) filmi üzerine bir değerlendirme. Sinecine, 14(1), 33-61.
• Carlson, M. (2012). Flying on film: A Century of aviation in the movies, 1912–2012. Oklahoma: BearManor Media.
• Crompton, S. W. (2007). The Wright Brothers: First in flight. New York: Infobase Publishing.
• Çanakkale Muharebeleri-0.1(t.y.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Film Arşivi. Erişim adresi: https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/anafartalar-da-itilaf-ordularinin-puskurtulmesi
• Daldal, A. (2005). 1960 Darbesi ve Türk Sinemasında toplumsal gerçekçilik. İstanbul: Homer Yayıncılık.
• Dönmez, A., Keşaplı O. (2021). Devrim Arabaları (2008) ve Usta (2009) filmlerinde küresel sermaye eleştirisi ve ulusal sermaye temsili. Türkiye Medya Akademisi Dergisi, 1(1), 83-98.
• Ferguson, K. L. (2015). Aviation cinema. Criticism, 57(2), 309–331. https://doi.org/10.13110/criticism.57.2.0309.
• Gellner, E. (1983). Nations and nationalism. Oxford: Basil Blackwell Publisher. Gençoğlu, H. (2021). First black military pilot of the World: Ottoman Lieutenant Ahmet Ali Bey 1883-1969. International Journal of European Studies, 5(1), 1–6. Doi: 10.11648/j.ijes.20210501.11.
• Giddens, A. (1989). The nation-state and violence, volume two of a contemporary critique of historical materialism. Oxford: Polity Press.
• Göral, B. (2018, 26 Mayıs). Vecihi böyle mi anlatılmalıydı? Sözcü. Erişim adresi: https://www.sozcu.com.tr/vecihi-boyle-mi-anlatilmaliydi-wp2429227.
• Gürkan, E.S. (2022). Fransız Devrimi. İstanbul: Teras Kitap.
• Gürer, T. (2008). Atatürk’ün yaveri Cevat Abbas Gürer, cepheden meclise büyük önder ile 24 Yıl. İstanbul: Gürer Yayınları.
• Heywood, A. (2014). Siyaset (B. Berat Özipek, Çev.) Ankara: Adres Yayınları.
• Kabadayı, L. (2013). Film eleştirisi, sinemamızdan örnek çözümlemeler. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Lefebvre, G. (2015). Fransız Devrimi. (H. Bucak, Çev.) İstanbul: Hill Yayın.
• Lüleci, Y. (2020). 1960’lı yıllarda Türkiye’de iktidar ve sinema ilişkileri. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (e-gifder),8(2), 1200-1233.
• Maktav, H. (2013). Türkiye Sinemasında tarih ve siyaset. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Milliyet. (1966, 10 Mayıs). Assubaylar bir yerli filmimizi protesto ettiler. Milliyet, s. 6.
• Milliyet. (1993, Eylül 23). Evlilik hazırlığı. Milliyet, s. 29.
• Milliyet. (1996a, Nisan 10). Seyirci kanatlarımın altında. Milliyet, s. 2.
• Milliyet. (1996b, Mayıs 31). Utanç verici tartışma. Milliyet, s. 23.
• Milliyet. (1997, Kasım 15). Tetikçi. Milliyet, s. 1.
• Örfi, V. (Yapımcı ve Yönetmen). (1932). Yeşil Bursa. [Film]. Türkiye: İpek Film Stüdyosu. Erişim adresi: https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/yesil-bursa
• Özcan, N. (2011, 27 Ekim). Anadolu Kartalları 28 Ekim’de sinemalarda: Anadolu Kartalları Vestel’in katkılarıyla yarın tüm Türkiye’de vizyona giriyor. Elektronik Gazete. Erişim adresi: https://elektronikgazete.com/anadolu-kartallari-28-ekim-de-sinemalarda/
• Özgüç, A. (2005). Türlerle: Türk Sineması. İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Özön, N. (1985). Sinema- uygulayımı sanatı tarihi. İstanbul: Hil Yayınları.
• Paris, Michael. (1995). From the Wright Brothers to Top Gun: Aviation, nationalism and popular cinema. Manchester: Manchester University Press.
• Şafak Bekçileri’ni anlattı. (2011, 28 Aralık). Airkule. Erişim adresi: http://www.airkule.com/default.asp?page=haber&id=10737
• Taşdiken, A. (Yönetmen). (TRT 2, 2019). Tarihin Ruhu- Osmanlı havacıları ve havacılık tesisleri. [Belgesel]. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=lYFIOv8-grA
• Tatar, C. (2021). “İstikbal Göklerdedir” Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Havacılığı. Ankara: Galeati Yayıncılık.
• Tatara P. (2007, December 7). Wings. Erişim adresi: https://www.tcm.com/tcmdb/title/504086/wings/#articles-reviews?articleId=188845
• Türk Hava Komisyonunun Almanya ziyareti (1925). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Film Arşivi. Erişim adresi: https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/tayyareci-vecihi-bey-e-ait-alman-yapimi-havacilik-filmi
• Vardan, U. (2018, 26 Mayıs). Hürkuş: Göklerdeki Kahraman. Hürriyet. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ugur-vardan/askta-kaybeden-kumarda-kazanir-40848257.
• Vardar, B. (2006). Türkiye’de Sinemanın gelişimi ve ulusal sinema tartışmaları. Sinematürk Aylık Sinema Dergisi, (2), 30–46.
• Wimmer, A. (2018, 24 Mayıs). “How nations come together”. Aeon. Erişim adresi: https://aeon.co/essays/why-some-countries-come-together-while-others-fall-apart
• Yalçın, O. (2010). Türk Devleti’nin uçak fabrikası kurma mücadelesinde ilk girişim: Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) ve Kayseri Uçak Fabrikası. Atatürk Araştırma Merkez Dergisi, 78(26), 561 – 588.
• Yılmazok, K. (2018). Ulusal sinema: Ulus, kültür, kimlik ve karakter üzerinden bir inceleme. Beykoz Akademi Dergisi, 6(1), 136-151.