HANEFİ MEZHEBİNDE “TERCİH” KAVRAMI VE ŞÜRÜNBÜLÂLÎ’NİN BAZI TERCİHLERİ

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 41 - 62, 15.05.2017

Hüseyin Okur

Öz

Hanefî mezhebinin temeli, Ebû Hanife ve
önde gelen talebeleri; İmam Ebû Yusuf, Muhammed, Züfer ve Hasan b. Ziyâd’ın
görüşlerinden oluşmuşken füru-i fıkıh meselelerinde talebeleri ile Ebû Hanife
arasındaki fikir ayrılığının oranı neredeyse üçte bire kadar ulaşmıştır. Hicri II. asırda
başlayarak IV. asrın
ortalarına doğru büyük oranda sona eren mezheplerin
teşekkülü ve mutlak ictihad faaliyetlerinin tamamlanmasının ardından, fıkhî
meselelerin çoğalması, mezhep imamlarından ve ashabından nakledilen görüşlerin çokluğu
ve zaman zaman birbirleriyle çelişmesi, fıkhî hükümlerin istinbatında tahric ve
tercih gibi faaliyetlerin hızlanmasına imkân vermiştir. Bu sebeple müteahhir dönemde mezhep uleması
eserlerinde, mezhep içi itimad edilen görüşleri ifade eden kuralları, ifta
usulü çerçevesinde oluşturmaya çalışmışlardır. İlerleyen dönemlerde bu
çalışmalar daha da geliştirilerek fakihler, hiyerarşik bir sıralamaya tabi
tutulmuş ve bu büyük bir kitle tarafından da benimsenmiştir. Bu çalışmada,
klasik “fukaha tasnifi” olarak bilinen tasnif içinde “tercih ehli” kavramı, Hanefîler
özelinde kısa bir şekilde incelendikten sonra Şürünbülâli’nin Nûrü’l-İzâh’taki
bazı tercihlerine değinilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Hanefî mezhebi, Şürünbülâlî, Nûru’l-İzah

Kaynakça

• Ahmed Rızâ Hân, Ecla’l-‘İlam Enne’l-Fetva Mutlakan Alâ Kavli’l-İmâm, y.y. ts. Ahmed Rıza Han, Ceddü’l-Mumtâr alâ Reddi’l-Muhtâr, Mektebetü’l-Medine, Karaçi, Pakistan, 2006. Ali Haydar Efendi, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelletü’l-Ahkâm, thk. Fehmi el-Hüseynî, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts. Aynî, Mahmûd b. Ahmed, el-Binâye Şerhu’l-Hidâye, tahk. Eymen Salih Şaban, Dâru’l-Kütbi’l-İlmiyye, Beyrut, 1999. Bâcî, Ebû’l-Velîd, Kitâbu’l-Hudûd fi’l-Usûl, tahk. Nezih Hammâd, Müessesetü’r-Râi, Beyrut, 1973. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed, Sünenü’t-Tirmizî, Vizâretü’l-Evkaf, Mısır, ts. Salât, 35; Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed, es-Sünenü’l-Kübrâ, Haydarabad, 1344. Cehverî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhi’l-Arabiyye, Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut, 1987. Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî, el-Fusûl fi’l-Usûl, thk. Adîl Câsim, Kuveyt Vakıflar Bakanlığı Yay., Kuveyt, 1994. Ebû Davud, Süleyman Eş‘as, es-Sünen, Daru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, ts. Ebû’l-Münzir Münyâvî, İthâfu Zevi’l-İtkân bi Hükmi’r-Rihân li’ş-Şürünbülâlî, (tahkik kısmında), Mektebetü’ş-Şâmile için tahkik edilmiştir. Esere ulaşım: http://shamela.ws/index.php/book/96849. Fahreddin er-Râzî, el-Mahsûl fî İlmi’l-Usûl, tahk. Taha Câbir el-Alvânî, Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, Riyad, 1400. Gaznevî, Cemaleddin Ahmed b. Mahmud, el-Hâvi’l-Kudsî, tahk. Salih el-Ali, Dârü’n-Nevâdir, Kuveyt, 2011. Hâkim, Muhammed b. Abdullah en-Neysabûrî, el-Müstedrek, tahk. Mustafa Abdülkadir Ata, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990. Halebî, İbrahim b. Muhammed b. İbrahim, Halebî Sağîr, İstanbul 1981. Halil b. Ahmed, Kitabu’l-Ayn, tahk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahim es-Sâmirâî, Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, Kahire, ts. Haskefî, Alâeddin, ed-Dürrü’l-Muhtâr Şerhu Tenvîrü’l-Ebsâr ve Câmiu’l-Bihâr, thk. Abdülmunim Halil, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2002. ---------------, Dürrü’l-Muhtâr (Reddü’l-Muhtar ile birlikte), Dâru’l-Fikr, Beyrut, 2000. Heyet, el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye el-Kuveytiyye, Vizâretü’l-Evkâf ve’Şüûn, Kuveyt, ts. İbn Âbidîn, Hâşiyetü Reddü’l-Muhtâr ala’d-Dürri’l-Muhtâr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 2000. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah el-Absî, el-Musannef, tahk. Muhammed Avvâme, Burma, ts. İbn Ferhûn, Ebû Muhammed Bedrüddîn, Tabsiratü’l-Hükkâm fî Usûli’l-Akdiye ve Menâhici’l-Ahkâm, tahk. Şeyh Cemaleddin Maraşlı, Dâru Alemi’l-Kütüb, Riyad, 2003. İbn Kutluboğa, Kasım, et-Tashîh ve’t-Tercîh alâ Muhtasari’l-Kudûrî, tahk. Ziya Yunus, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2002. İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm, el-Mısrî, el-Bahru’r-Râik Şerhi Kenzi’d-Dekâik, Beyrut, 1997. ---------------- el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, Kahire, ts. İbn Nüceym, Siraceddin Ömer b. İbrahim, en-Nehrü’l-Fâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, tahk. Ahmed Azvu İnaye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2002. İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn, Lisânü’l-Arab, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts. İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid, et-Tahrîr (Teysîr ile birlikte), Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts. ---------------, Şerhu Fethu’l-Kadîr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts. ---------------, Fethu’l-Kadîr ale’l-Hidâye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2009. Kasânî, Alâeddîn Ebû Bekr, Bedâiu’s-Sanâi‘ fî Tertîbi’ş-Şerâ‘i, Dâru’l-Kitâbu’l-Arabî, Beyrut, 1982. Koçak, Zeki, İslam Hukuk Metodolijisinde Tearuzu Gidermede Tercih Yöntemi, Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2004. Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudûrî, Muhtasaru’l-Kudûrî, tahk. Kamil Muhammed Avîda, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997. Leknevî, Abdülhay, en-Nâfiu’l-Kebîr limen Yutâli‘ el-Câmiu’s-Sagîr, Alemu’l-Kutub, Beyrut, 1986. Leknevî, Abdülhay, Umdetü’r-Riâye Hâşiyetü’l-Vikâye (Mukaddime kısmında), thk. Salah Muhammed Ebu’l-Hac, Merkezü’l-Ulemâ el-Alemi, yy.y. ts. Mehmet Zihni Efendi, Nimet-i İslam, Matbaatü’l-Amire, İstanbul, 1324. Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn el-Fergānî, el-Hidâye (el-Binâye ile birlikte), tahk. Eymen Salih Şaban, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1999. Mevsılî, Abdullah b. Mahmud, el-İhtiyâr li Talîli’l-Muhtâr, thk. Mahmud Ebu Dakîka, Matbaatü’l-Halebî, Kahire, 1937. ------------, el-İhtiyâ li Ta‘lili’l-Muhtâr, tahk. Abdüllatif Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2005. Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde el-Guneymî ed-Dımaşkî, el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, tahk. Beşşâr Bekrî Arabî, el-Mektebeü’l-Umeriyye, Dımaşk, ts. Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Gurerü’l-Ahkâm, Dâru İhyâu’l-Kütübi’l-Arabiyye, Beyrut, ts. Muhibbî, Muhammed Emin b. Fazlillah, Hulâsatü’l-Eser fî ‘Ayânî’l-Karni’l-Hâdi’l-Aşar, el-Matbaatü’l-Vehbiyye, Kahire, 1284. Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sünenü’l-Kübrâ, Mısır, Vizâretü’l-Evkâf, ts. Ömer Rızâ Kehhâle, Mu‘cemu’l-Muellifîn Terâcimi Musannifi’l-Kütübi’l-Arabiyye,Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabiyye, Beyrut ts. Ömer Nasuhi Bilmen, Fıkıh İlmi İslam Hukuku Terimleri Sözlüğü, (Hazırlayan, Abdullah Kahraman), Nizamiye Akademi, İstanbul, 2016. Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr, Kenzü’l-Vusûl, Matbaatü Cavid, Karaçi, ts. ---------, Usûl (Keşfü’l-Esrâr ile birlikte), tahk. Abdullah Mahmud, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997. Rebî‘ b. Habîb el-Ezdî, Müsnedü’r-Rebî‘, thk. Âşur b. Yusuf, Dâru’l-Hikme & Mektebetü’l-İstikâme, Beyrut, ts. Serahsî, Ebû Bekr Muhammed Usûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1993. Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed, el-Mebsût, thk. Halil Muhammed el-Meys, Daru’l-Fikr, Beyrut, 2000. Şeybanî, Ahmed b. Amr b. Dahhâk, tahk. Basim Faysal, el-Âhâd ve’l-Mesânî, Dâru’r-Râye, Riyad, 1991. Şeyhîzâde, Abdurrahman b. Muhammed el-Gelibovî, Mecmau’l-Enhur fî Şerhi Mülteka’l-Ebhur, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1998. Şürünbülâlî, Hasan b. Ammâr, Merâkı’l-Felah Şerhu Nûru’l-İzah, tahk. Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2004. -----------, Sebîlü’l-Felâh fî Şerhi Nûri’l-İzâh, Dımaşk, Dâru’l-Beyrûtî, ts. ------------, İmdâdü’l-Fettâh Şerhu Nûri’l-İzâh ve Necâti’l-Ervâh, tahk. Beşşar Bekrî Arabî, y.y. ts. Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu‘cemü’l-Kebîr, Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, Musul, 1983. Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed, Hâşiyetü’t-Tahtâvî alâ Merâki’l-Felâh, thk. Muhammed Abdülaziz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed, Sünenü’t-Tirmizî, Vizâretü’l-Evkaf, Mısır, ts. Topal Şevket, “Şürünbülalî” TDV DİA, İstanbul, 2010. Veliyyullah Dehlevî, el-İnsâf fî Beyâni Esbâbi’l-İhtilâh, tahk. Abdülfettah Ebu Gudde, Daru’n-Nefâis, Beyrut, 1986. Yaman, Ahmet, Güncel Bazı Örnekleri Bağlamında Fetvada Kaynak ve Yöntem Sorunu Üzerine, , Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, sayı: 28. Zebîdî, Muhammed Murtazâ, Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Mısır, ts. Ziriklî, Hayreddîn, el-A'lâm, Beyrut, 1992.