Covid-19 Pandemisi Sürecinde Din Görevlileri - Cami - Cemaat İlişkileri (Ankara / Yenimahalle Örneği)

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 131 - 164, 25.12.2020

Mehmet Bekir Gültekin

Öz

Bu çalışmada, Cami cemaatinin gündelik yaşamının vazgeçilmezlerinden olan camide ibadet etme rutininin, Covid-19 pandemisi ile beklenmedik bir şekilde sınırlandırılmasının tutum ve davranışlarına ne şekilde yansıdığı araştırılmıştır. Cami müdavimlerinin hayat boyu edindikleri düzenli camiye gitme tecrübesi, ölümcül pandemi süreciyle önce camide kalınacak sürenin kısa tutulması ve sosyal mesafenin oluşturulması tedbirleri, sonrasında cuma namazı ve camilerde cemaatle namaz kılınmasına ara verilmesi uygulamalarıyla, köklü bir değişime uğradı. Bu değişime bağlı her biri birer olgu olarak; cemaatin ilk tepkisi, kutsal olarak kabul edilen camiden uzak kalmanın etkileri, cami merkezli sosyal ilişkilerin kopması, cami görevlilerinin camiyle ilgili talimatlarına karşı cemaatin tepki durumu, uyumlu ve uyumsuz davranış sergileme boyutu, cuma namazı ve vakit namazlarının cemaatle kılınmasına ara verilmesi etkileri, bireysel olarak camide namaz kılmaya izin verildiği dönemde camiye gelme eğilimi, pandeminin etkisinin azalmasıyla başlayan yeni normal dönemde camide cemaatle namaz kılınmasında ve kılınan ilk cuma namazında cemaatin tutum ve davranışları, cami cemaati ile din görevlileri arasında gerçekleşen iletişimin düzeyi araştırıldı. Nitel araştırma yöntemiyle yapılan bu çalışma, cami ve cemaat olgusunu en fazla gözlemleyen ve yaşayan, aynı zamanda kendileri de bütün vakit namazlarında camide bulunmak suretiyle cami cemaatinin bir parçası olan din görevlileriyle yapılan görüşmelerden elde edilen veriler esas alınarak yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Cami,, Cemaat, Covid-19 Pandemisi, Din Görevlileri, Nitel Çalışma

Kaynakça

• Akpınar, Ali. "Cami Merkezli Din Hizmeti Verenlerde Görülen Eksiklikler ve Bunların Giderilmesine Yönelik Teklifler". I. Din Hizmetleri Sempozyumu. ed. Mehmet Bulut. 2/ 13-30. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007. Ataman, Kemal. "Yapısal Adaptasyon Ya da Caminin Asli Fonksiyonlarını Üstlenme Süreci". ed. Mehmet Bulut. III. Din Şûrası. 531-538. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Ayten, Ali. "Din ve Sağlık: Bireysel Dindarlık, Sağlık Davranışları ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi Üzerine Bir Araştırma". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/3 (2013), 7-31. BBC, BBC News Türkçe, "Haberler-Dünya". Erişim 12 Nisan 2020. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-52114849 Beşirli, Hayati. "Din, Kimlik İlişkisinde Kutsal Mekanların Rolü: Urfa Örneği". Medeniyetler Beşiği Ortadoğu ve Şanlıurfa Uluslararası Sempozyum. ed. Metin eriş. 177-183. Şanlıurfa: Seçil Ofset, 2007.
• Bilgin, Vejdi. "Dini Sosyalleşme ve Dini Bilinçlenmede Caminin Yeri ve Önemi". Tartışmalı İlmi Toplantı. 187-209 İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2008. Çağrıcı, Mustafa. "Camiler ve Din Görevlileri". Din ve Hayat Dergisi 3 (2009), 4-8.
• Çakmak, Fatma. Dinsel Bir İtibar Göstergesi Olarak Hacı'lık. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Çanakcı, Ahmet Ali. "Cami Cemaatinin Din Görevlilerine Bakışı: Balıkesir Örneği". Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2015), 253-282.
• Çınar, Mahmut. "Zaruratı Dîniyye". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/138. Ankara: Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Derin, İsmail. Denetim ve Soruşturma Rehberi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2000.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. "Din İşleri Yüksek Kurulu". Erişim 6 Mayıs 2020. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/38363/koronavirus-salgini-sebebiyle-cuma-namazi-ile-vakit-namazlarinin-cemaatle-kilinmasina-ara-verilmesi?enc=QisAbR4bAkZg1HImMxXRn2t8ij%2BeDtMkJdRGirgyeb8%3D
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. "TR/Kurumsal". Erişim 18 Nisan 2020. https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/29392/diyanet-isleri-baskani-erbas-koronavirusle-ilgili-tedbirleri-acikladi
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. "TR/Kurumsal". Erişim 20 Nisan 2020. https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/29402/cami-ve-mescitlerde-cuma-ve-vakit-namazlarin-cemaatle-kilinmasina-ara-verildi
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. "TR/Kurumsal". Erişim 30 Mayıs 2020 https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/29586/diyanet-isleri-baskani-erbastan-vatandaslara-tesekkur.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. "TR/Kurumsal". Erişim 10 Haziran 2020 https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/29582/diyanet-isleri-baskani-erbas-camilerin-yeniden-ibadete-acilma-surecini-anlatti
• Dursun, Davut. Din Bürokrasisi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
• Erbaş, Ali. "İslam Dışı Dinlerde Hac". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2005), 97-120.
• Fidan, Ali. "Dinselliğin Mekanına Dönüş: Postmodern Dönemde Cami Mimarisi ve Toplum". Çağımızda Cami Mimarisinde Arayışlar Uluslararası Sempozyumu. 205-2013. Giresun: Giresun Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Yayınları, 2016.
• İmamoğlu, Abdülvahit. "Afet Sırasında Yapılacak Psikososyal Destek Sürecinde Din Hizmetlerinin Yeri ve Önemi". Olağanüstü Hallerde Din Hizmetleri. ed. Altan Çap. 35-42. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Kahraman, Abdullah. "Cami İklimini Solumak ve Cemaate Devam Konusunda Kadınlara Getirilen Yasağın Gerekçesi". Yecder III. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Tebliğleri. ed. Şadettin Göksu. 31-51. İstanbul: Pelikan Basım, 2012.
• Karagöz, İsmail vd. Kulluğun Özü İbadetin Ruhu; Dualar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Karahan, Fatma Bayraktar. "Caminin Fonksiyon Çeşitliliği". Cami Kadın ve Aile. ed. Mustafa Yeşilyurt. 65-72. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 2013. Kasapoğlu, Abdurrahman. "İnsanın Çaresizliği ve Fıtratın Uyanışı". Kelam Araştırmaları Dergisi 3/1 (2005), 61-90.
• Kaynak, İbrahim Hakkı. "Dinlerde Kutsal Zaman ve Mekanın Tarihsel Yapısının Fenomenolojik Algısı". SUTAD 39 (2016), 443-455.
• Kılavuz, M. Akif. "Camilerin Yaşlıların Hayatındaki Yeri". Yecder III. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Tebliğleri. ed. Şadettin Göksu. 171-184. İstanbul: Pelikan Basım, 2012.
• Kula, Naci. "İstenmedik ve Beklenmedik Olaylarla Karşılaşan Bireylere Yönelik Moral ve Manevi Desteğin Önemi". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2 (2006), 73-94.
• Kur'ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Baskı, 2006.
• Küçük, Raşit. "Cami Merkezli Hayat". Yecder III. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Tebliğleri. ed. Şadettin Göksu. 21-24. İstanbul: Pelikan Basım, 2012.
• Kümbetoğlu, Belkıs. Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2005.
• Meriç, Nevin. Değişen Kentte Dini Hayat. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• "Mescit ve Camiler". Hadislerle İslam. ed. M. Emin Özavşar, 2/287-298. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• MİLLİYET, Milliyet Gazetesi. "Gündem" Erişim 12 Nisan 2020. https://www.milliyet.com.tr/gundem/bosanmak-icin-basvuranlarin-sayisi-4-kat-artti-6182253
• Neuman, W. Lawrence. Toplumsal Araştırma Yöntemleri. çev. Sedef Özge. Ankara: Yayınodası Yayıncılık, 2014.
• Ok, Betül. "Gündelik Hayatta Caminin Yeri". IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi. 107-121. Kütahya, 2015.
• Onay, Ahmet. "Cami Eksenli Din Hizmetleri". I. Din Hizmetleri Sempozyumu. ed. Mehmet Bulut. 2/258-276. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Özdamar, Kazım vd. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1999.
• Özel, Ahmet Murat. "Cami; Kutsalın Kabarışı". İslam ve Sanat, Tartışmalı İlmi Toplantı. 565-573. İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (İSAV), 2014.
• Öztürk, Hasan. İslam'ın Salgın Hastalıklara Bakışı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Peker, Hüseyin. Namaz ve Namaz Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Punch, Keith F. Sosyal Araştırmalara Giriş Nicel ve Nitel Yaklaşımlar. çev. Dursun Bayrak. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2005.
• Serinsu, Ahmet Nedim - Taşkıran, Hüseyin İ. "Kur'anî İfadelerin Mekânda Görsel Kullanımı". Kur'an Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi 1/ (1997), 16-23.
• Sofuoğlu, S. Nilgün. Alfred Schutz'un Fenomenolojik Sosyolojisi ve Din sosyolojisine Uygulanabilirliği. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Sözeri, Zühre. "İbadet Mekanına Yolculuk ve Cennet Metaforunun Cami Tasarımına Etkisi". 1. Ulusal Cami Mimarisi Sempozyumu. 195-202. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Tan, Zeki. "Farklılıkları Bir Arada Yaşatmada Camilerin Önemi ve Yeni Mabet Dilinin İnşası". Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 15 (2017), 109-123.
• Tetik, Hayati. "Caminin Toplumu Birleştirmedeki Fonksiyonu". Din ve Hayat Dergisi (Ekim 2013), 38-42.
• Wach, Joachim. "Dini Tecrübenin Topluluktaki Tezahürü". çev. B. Zakir Çoban. Odaktaki Sosyoloji Din Sosyolojisine Giriş. ed. Ian Thompson. 147-169. İstanbul: Birey Yayınları, 2004.
• Yaprak, Yaşar. "Olağanüstü Hallerde Din Görevlilerinin Fonksiyonu". Olağanüstü Hallerde Din Hizmetleri. ed. Altan Çap. 55-68. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Yavuz, Ömer Faruk. "Kur’an’da Kutsal Mekan Zaman ve Eşya Kavramlarının Sembolik Değeri". Milel ve Nihal Dergisi 3/(1-2) (2005-6), 39-68.
• Yeğin, Hüseyin İ. "Din Psikolojisi Açısından Kutsal Mekân İnsan İlişkisi". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (Ocak - Haziran 2012), 53-91.
• Yılmaz, H. Kamil. "Hayatın Merkezinde Fonksiyonel Cami". Cami ve Hayat. ed. Ramazan Özalpdemir. 21-25. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Yılmaz, Ömer. "Camilerin İmar ve İhyasında Din Görevlilerinin Önemi". Uluslararası Cami Sempozyumu. 1/361-374. Malatya: İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018.