İslam Hukukunda Aile Ekonomisinin Doğası Üzerine Entelektüel Bir Analiz

Year 2024, Volume: 8 Issue: 2, 129 - 144, 29.12.2024

Şevket Topal

Abstract

İslam’da aile ekonomisi kavramı, klasik literatürde ayrıntılı bir şekilde ele alınmamış olsa da farklı konular bağlamında incelenmiştir. İslam hukuku, genellikle pragmatik bir yaklaşımı benimseyerek toplumun ihtiyaçlarını ön planda tutar. Klasik kaynaklarda aile içindeki ekonomik ilişkiler tek bir başlık altında toplanmamış, bunun yerine farklı başlıklar altında ele alınmıştır. Bu bağlamda, aileyi oluşturan her bireyin kendine özgü ekonomik hak ve sorumluluklara sahip olduğu görülmektedir. Aile içindeki sosyal, etik ve mali yükümlülükler ise genellikle nafaka düzenlemeleri çerçevesinde yerine getirilmiştir. İslam hukukunda aile ekonomisi, gelir ve gider, helal ve haram, nimet ve külfet arasındaki denge üzerinden değerlendirilen kapsamlı bir kavramdır. Bu yaklaşım, aile ekonomisini yalnızca ekonomik bir faaliyet olarak ele almaz. Ancak günümüzde, aile ekonomisi kavramı daha çok aile bireylerinin ekonomik ve hukuki statüleri, edinilen malların yönetimi ve paylaşımı gibi konulara odaklanmaktadır. Bu modern yaklaşım, İslam hukukunda mülkiyetin bireysel ve toplumsal sorumluluklarla ilişkilendirilen temel anlayışından önemli ölçüde uzaklaşmaktadır. İslam’da bireysel ekonomik hak ve özgürlükler, başkalarına karşı sorumluluk taşımamayı veya keyfi hareket etmeyi mümkün kılmaz. Bu çalışmada, aile ekonomisi kavramı İslam hukuku perspektifinden ele alınarak bu kavramın ne olduğu ve ne olmadığı tartışılmıştır. Araştırma, günümüzde dahi aile içindeki ekonomik çıkar ve faaliyetlerin çatışmalara yol açabildiğini ve tarafların etik ve dini sorumluluklarını bir kenara bırakarak yalnızca hukuki temellere dayalı kesin çizgiler belirleme eğiliminde olduklarını ortaya koymuştur. Bu durum, aile olmanın ve ailenin sürekliliğinin özüne zarar vermektedir. Ayrıca, İslam hukukuna göre aile ekonomisinin statüsünü açıklamaya çalışan yazılar incelendiğinde, klasik fıkıh kitaplarında yer alan hükümlerin, dönemin insani, İslami ve örfi yapısına uygun olarak düzenlenmiş olmalarına rağmen, çağdaş toplum yapısı ve değişen insan karakteri göz önünde bulundurulmadan tekrarlandığı görülmektedir. Bu hükümler, kendi bağlamlarında doğru ve işlevsel olsalar da modern bireyler tarafından uygulanamaz olarak görülmekte ve bu nedenle etkilerini yitirmektedir. Sorunun çözümü, klasik fıkıhtaki aile ekonomisine dair kuralların yalnızca etik ve vicdani kurallar olmadığını, bu kurallara uyulmaması durumunda hukuki müdahalelerin devreye gireceğini vurgulamak olabilir. Bu makalenin temel tezi, aile ekonomisi kavramının İslam hukukunda yerleşik olduğu, taraflara çeşitli sorumluluklar yüklediği, nimet ve külfet dengesi üzerine kurulu olduğu ve hukuki, etik ve dini sorumlulukları içerdiğidir.

Keywords

İslam Hukuku, Aile, Ekonomi, Nafaka, Evlilik Sorumluluğu.

An Intellectual Analysis on The Nature of Family Economics in Islamic Law

Abstract

The concept of family economy in Islam has been addressed under various issues in classical sources though not extensively discussed in the classical literature. Islamic jurisprudence generally embraces pragmatical approach and pays attention to the needs of society. It is evident that economic relationship within the family is not addressed under a single heading in classical sources, but rather evaluated under numerous headings. From this perspective, it can be observed that each individual within the family concept enjoys distinct economic rights and responsibilities. The social, ethical and financial responsibilities in the family are carried out within the framework of maintenance. In this respect, the Islamic legal system approaches the concept of family economy with a balanced view between income and expenditure, lawful and unlawful, and blessing and burden, and does not evaluate the issue purely as an economic activity. However, in contemporary times, the term family economy is understood more in terms of the economic and legal statues of the individuals within the family, such as their handling and responsibilities concerning acquired properties and the nature and manner of property distribution. This approach significantly diverges from the individual and social responsibilities entailed by property ownership in Islamic law. In Islam, the possession of individual economic rights and freedoms does not imply that one has no responsibilities towards others and cannot act irresponsibly. Based on this fundamental paradigm difference, this article aims to analyze the concept of family economy from the standpoint of Islamic law, discussing what it is and is not. The study has revealed that, even today, economic interests and activities within the family sometimes lead to conflicts, causing the parties to abandon their ethical and religious responsibilities in favor of establishing definite lines solely based on legal grounds. This, in turn, significantly undermines the essence and continuity of being and remaining a family. Furthermore, when examining writings that attempt to explain the economic status of the family according to Islamic law, it is evident that the provisions found in classical fiqh books, which were arranged according to the human, Islamic, and customary structure of that period and were quite functional, are repeated without considering the contemporary societal structure and changing human character. Although these provisions are accurate and effective within their own context, they are deemed inapplicable by modern individuals, rendering them ineffective. The appropriate way to address this issue can be to emphasize that the rules concerning family economy in classical fiqh are not merely ethical and conscientious, but that legal intervention will ensue if they are not adhered to. The fundamental assertion of this article is based on this premise: the concept of family economy inherently exists in Islamic law, imposes various responsibilities on the parties, is structured on a balance of blessings and burdens, and entails legal, ethical and religious responsibilities.

Keywords

Islamic law, Family, Economy, Nafaqa (maintenance), Marital Responsibility

References

• Abd al-Ganī b. Tālib b. al-Ḥanafī, al-Maydānī. Al-Lubāb Fī Sharḥ al-Kitāb. Beirut: Dār al-Kitāb al-‘Arabī, 1999.
• Akyüz, Vecdi. “Ana Baba (Ebeveyn).” TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991.
• Al-Kāsānī, ʿAlāʾ al-Dīn Abū Bakr b. Masʿūd. Badāʾiʿ Al-Ṣanāʾiʿ Fī Tartīb al-Sharāʾiʿ. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1986.
• Erbay, Celal. “Nafaka.” TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Accessed December 19, 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/nafaka
• Fadl, Khaled Abou El. “Qurʾanic Ethics and Islamic Law.” Ournal of Islamic Ethics, 7–28. https://doi.org/10.1163/24685542-12340002
• Gönen, Emine - Gönen, Özlen. Aile Ekonomisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 2001.
• Hussein, Shereen - Ismail, Mohamed. “Ageing and Elderly Care in the Arab Region: Policy Challenges and Opportunities.” Ageing International 42/3 (2017), 274–289. https://doi.org/10.1007/s12126-016-9244-8
• Muhammad al-Shaybani. Al-Kasb. Dimashq: Abdulhadi Harssuni, 1400.
• Özkiraz, Ahmet - İşçi Baş, Gül. “Osmanlıdan Günümüze Türk Toplumunda Aile Yapısı ve Boşanma.” KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 18/30 (2016).
• Seyfi Öğün, Süleyman. “Türk Muhafazakarlığının Kültürel Politik Kökleri.” Modern Dünyada Siyasi Düşünce: Muhafazakarlık. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Şişman, Nazife. “Küresel Dinamikler Baglamında Aile ve Kadın.” ed. Ö. Çaha. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005. https://www.academia.edu/12727421/Ku_resel_Dinamikler_Baglam%C4%B1nda_Aile_ve_Kad%C4%B1n
• Sümeyra, Yakar - Emine, Yakar. “A Critical Comparison between the Classical Divorce Types of Ḥanbalī and Ja‘farī Schools.” Darulfunun Ilahiyat 31/2 (2020), 275–298. https://doi.org/10.26650/di.2020.31.2.803260
• Topal, Şevket. “Korumaya Muhtaç Çocukların Bakımı ve Gözetimi Açısından İslam Hukukunda Velâyet ve Vesâyet Yetkisi.” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/2 (no date), 249–273.