Yûsuf el-Erdebîlî’nin Envâr İsimli Eserinde Ele Aldığı Fetva Usûlü Kaideleri

Year 2024, Volume: 8 Issue: 2, 274 - 311, 29.12.2024

Kenan Kılınç

Abstract

Yûsuf el-Erdebîlî, hicrî VIII. asırda Azerbaycan’da yaşamış Şâfiî fukahası âlimlerindendir. Doğum tarihi hakkında yerli ve yabancı literatür taranmasına rağmen bilgi bulunmayan bu âlim, bibliyografya âlimlerinin genel kabulüne göre 799/1397 senesinde Erdebil’de vefat etmiştir. Erdebîlî, Şâfiî fıkhına dair te’lif ettiği el-Envâr li-a’mâli’l-ebrâr eseriyle bilinen ve Şâfiî fukahasının kendisinden istifade ettiği fıkhî bir birikime sahip bir şahsiyettir. Fürû-i fıkha ilişkin olarak kaleme aldığı el-Envâr adlı eserinde, delilleri zikretmeksizin meseleleri ele almakta ve kısmen de olsa fıkıh usûlüne değinmektedir. Yûsuf Erdebîlî, eserindeki konuları ibâdât, muâmelât, ferâiz, münâkehât-müfârekât, ukûbât ve edebü’l-kâdî ve ıtk şeklinde bir tasnifle ele almaktadır. Ayrıca eserinde fetva konusunu ayrıntılarıyla işlemeye çalışarak, günümüz çalışmalarına ışık tutacak açıklamalarda bulunmaktadır. Erdebîlî, fetva kurumlarını ele alarak istiftâ adabı, şer’î hilelerle fetva ve talakta istisna gibi konularda önemli bilgilere yer vermektedir. Erdebîlî’nin bu alandaki açıklamaları üzerine akademik çevrede herhangi bir çalışmanın yapılmamış olması, bu konunun ele alınmasını gerektirmiştir. Ayrıca fetva kurumuna ilişkin açıklamalarının ilmî camiaya sunulması ileriki çalışmalara ışık tutması açısından büyük bir önemi haizdir. İslam fıkıh âlimleri, fetva faaliyetini din ve dünya açısından sorumluluk gerektiren bir vazife olarak kabul etmektedirler. Bu nedenle dinî meseleleleri şer’î delillerden istinbat etme bilgi ve kabiliyetinden yoksun olanların fetva faaliyetilerine katılmalarına sıcak bakmamaktadırlar. Bu çalışmada, Erdebîlî’nin el-Envâr’da işlediği fetva usûlü kaideleri onun bakış açısıyla ele alınmaya çalışılarak İslam fıkıh literatürüne katkıda bulunmak hedeflenmektedir.

Keywords

İslam Hukuku, Şâfiî Fıkhı, Erdebîlî, Özgünlük, Fetva

Ethical Statement

Bu çalışma, "Şâfiî Fakih Yûsuf el-Erdebîlî’nin Fıkıhçılığı: el-Envâr li a‘mâli’l-Ebrâr Özelinde" başlıklı doktora tezinden bağımsız bir araştırma olup, el-Erdebîlî'nin fetva metodunun incelenmesine odaklanmıştır.

The Principles of Fatwā Procedure Addressed by Yūsuf al-Ardabīlī in His Work Anwār

Abstract

Yūsuf al-Ardabīlī is one of the Shāfiʿī jurists who lived in Azerbaijan in the 8th century of Hijri. This scholar, whose birth date we couldn’t find any information about, even though it has been searched in both local and foreign literature, died in Ardabīl in the year 799/1397 as bibliographical scholars agreed on. Ardabīlī is a person known by his work al-Anwār li-aʿmāl al-abrār, which he dedicated to Shāfiʿī jurisprudence, and someone with jurisprudential knowledge whom Shāfiʿī jurists benefit from. In his work on jurisprudence (furūʿ al-fiqh), al-Anwār, he discussed the issues without delving deeply into evidences and partially mentioned uṣūl al-fiqh. Yūsuf al-Ardabīlī addressed the topics in his work by classifying them as acts of worship (ʿibādāt), transactions (muʿāmalāt), inheritance (farāʾiḍ), marriage and divorce (munākaḥāt-mufāraqāt), punishments (ʿuqūbāt), the conduct of judges (adab al-qāḍī), and freeing slaves (ʿitq). Moreover, in his work, he provides explanations that shed light on recent studies by addressing the subject of fatwā in detail. By addressing the fatwā institutions, Ardabīlī includes information on topics like the etiquette of istiftāʾ, fatwā with sharīʿah tricks (ḥiyal sharʿiyyah), and exceptions in divorce (ṭalāq). Because no academic studies have been done on his explanations in this field, the subject requires further attention. Additionally, presenting his explanations on the fatwā institution to the scholarly community is greatly important for shedding light on future studies. Islamic jurists recognize fatwā activities as a duty that requires responsibility in terms of religion and worldly life. Therefore, they do not favor the participation of those who lack knowledge and the capability of deducing religious rulings from sharīʿah evidences in fatwā activities.This study aims to contribute to the Islamic jurisprudence literature by addressing the principles of fatwā procedure through Ardabīlī’s perspective in his work, al-Anwār.

Keywords

Islamic Law, Shāfiʿī Jurisprudence, al-Ardabīlī, Originality, Fatwā

Ethical Statement

This study is an independent research project and not related to the doctoral dissertation titled " "The Jurisprudence of Shafi‘i Scribe Yūsuf al-Ardabīlī’s: Specific to al-Anwār li A‘māl al-Abrār." It focuses specifically on examining al- Ardabīlī’s fatwa methodology.

References

• Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. “Mukaddime”. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. mlf. İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî. Dâru’l-minhâc, 1. Basım, 1428/2007.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şüayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Ahmed, Rızâ. Muʿcemü metni’l-luğa. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, 1958 - 1960.
• Aslan, Ömer - Haçkalı, Abdurrahman. “Şâfiî Mezhebinde Fetva Usulü ve Kullanılan Başlıca Rumuz ve Terimler”. Harran İlahiyat Dergisi 45 (15 Haziran 2021), 57-75. https://doi.org/10.30623/hij.952971
• Attar, Fahrettin. “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/486-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Bağdâtlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. et-Tehzîb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Adil Ahmet Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b el-Hüseyn b Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. 7 Cilt. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr-Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1414/1993.
• Bulkînî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Reslân b. Nasîr. et-Tedrîb fi’l-fıkhi’ş-Şâfii. thk. Ebû Ya’kûb Neşet b. Kemâl el-Mısrî. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Kıbleteyn, 1. Basım, 1433/2012.
• Burhâneddin el-Buhârî, Burhânüddîn (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî el-Mergînânî. el-Muhîtü’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1424/2004.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. 20 Cilt. Dârü’l Minhâc, 1. Basım, 1428/2007.
• Çeker, Orhan. Teshîlu’l-Ferâiz: İslam Miras Hukuku. Konya: Tekin Kitabevi, ts.
• Dâri’l-İftâ’i’l-Mısrıyye. Fetâvâ Dâri’l-İftâ’i’l-Mısrıyye. 10 Cilt. Kahire, ts.
• Demi̇r, Oğuzkağan. Hanefi Resmü’l-Müftî Literatüründe Fetva Verme Yöntemleri (Tahrîc-Tercih-Taklit). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Demîrî, Ebü’l-Bekâ Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ el-Kâhirî. en-Necmü’l-vehhâc fi’ş-Şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1. Basım, 1425/2004.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü Desûkî ale’ş-Şerhi’l-Kebîr. 4 Cilt. Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd, Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Dâru Risâleti’l-İlmiyye, 1. Basım, 1430/2009.
• Ebû Şücâ‘ el-İsfahânî, Ahmed b Hüseyn (Hasen) b. Ahmed el Abbâdânî. el-Ğâye fi’l-ihtisâr, ts.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Eski Hukukumuzda Hîle-i Şer’iyyeye Dair”. Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10/1-2 (2006), 3-16.
• Erdebîlî, Cemâlüddîn (İzzüddîn) Yûsuf b. İbrâhîm el-Erdebîlî. el-Envâr li Amâli’l-Ebrâr. thk. Müfdî el-Mutlak, el-Fazıl Halef. 3 Cilt. Cidde: Dârü’z-Ziyâ, 2006.
• Erdebîlî, Cemâlüddîn (İzzüddîn) Yûsuf b. İbrâhîm el-Erdebîlî. el-Envâr li Amâli’l-Ebrâr ma’a Haşiyeti’l-Kümmesrâ, ts.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2010.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher. Tehzîbü’l-luğa. thk. Muhammed A’vad Mur’ab. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 2001.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/169-175. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. thk. Muhammed Naîm el-`Irksûsî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle li’t-Tabâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzi, 8. Basım, 1426/2005.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Vasît fi’l-mezheb. thk. Ahmed Mahmud İbrahim Muhammed Muhammed Tâmir. 7 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1417.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Esâsü’l-Kıyâs. thk. Fehd Muhammed Serhân. Riyâd: Şirketü’l-Ubeykân, 1413/1993.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâʾü ʿulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdî Mahzûmî, İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Faḳīh ve’l-mütefaḳḳih. thk. Ebû Abdurrahman Âdıl b. Yûsuf Ğarâzî. 2 Cilt. S. Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 2. Basım, 1421.
• Heyet. el-Mevsûʿatü’l-fıḳhiyyetü’l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve Şuûni’l-İslâmiyye’l-Kuveytiyye, 1404 -1427.
• Hısnî, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Muhammed b. Abdilmü’min el-Hüseynî. Kifâyetü’l-ahyâr fî halli Ğâyeti’l-ihtisâr. Dimeşk: Dâru’l-Hayr, 1. Basım, 1994.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî. Muʿcemü mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ (Ebû İshâk) Burhânüddîn İbrâhîm b. Alî b. Muhammed el-Ceyyânî. Tebsıratü’l-hükkâm fî usûli’l-akzıye ve menâhici’l-ahkâm. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezher, 1. Basım, 1406/1986.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s-sâmine. thk. Muhammed Abdülmuid Dân. 6 Cilt. Hindistan: Dâireü’l-Maârifi’l-Osmâniyye bi Haydarâbâd, 2. Basım, 1392/1972.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Tuhfetü’l-muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1357/1983.
• İbn Kâdî Şühbe Bedreddîn, Ebü’l-Fazl Bedrüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Muhammed el-Esedî ed-Dımaşkî. Bidâyetü’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc. 4 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1. Basım, 1432/2011.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. İʿlâmü’l-muvakkı’în ’an rabbi’l-’âlemîn. thk. Muhammed Abdüsselâm İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1411/1991.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbni Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-aʿzam. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1421/2000.
• İbnü’l-Irâkî, Ebû Zür‘a Veliyyüddîn Ahmed b. Abdirrahîm b. el-Hüseyn el-Kürdî el-Mihrânî. Tahrîrü’l-fetâvî ʿale’t-Tenbîh ve’l-Minhâc ve’l-Hâvî (en-Nüket ʿale’l-muhtasarâti’s-selâse). thk. Abdurrahmân Fehmî Muhammed ez-Zevâvî. 3 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1. Basım, 1432/2011.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. ʿUcâletü’l-muhtâc ilâ tevcîhi’l-Minhâc. nşr. İzzeddin Hişâm b. Abdülkerîm el-Bedrânî. 4 Cilt. İrbid-Ürdün: Dâru’l-Kitâb, 1421/2001.
• İbnü’r-Rif’a, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Ensârî. Kifâyetü’n-nebîh fî şerhi’t-Tenbîh. thk. Mecdî Muhammed Sürûr Bâslûm. 20 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2009.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî. thk. Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkâdir. Medîne: Mektebu’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1. Basım, 1407/1986.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Fetâvâ İbni’s-Salâh. thk. Muvaffak Abdullah Abdülkâdir. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1407.
• İbrâhim Mustafa vd. el-Muʿcemü’l-vasît. 2 Cilt. Dâru’d-Daʿve, ts.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad. el-Beyân fî Mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. 13 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1. Basım, 1424/2000.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî el-Ümevî. el-Hidâye ilâ evhâmi’l-Kifâye. thk. Mecdî Muhammed Sürûr Bâslûm. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî el-Ümevî. el-Mühimmât fî şerhi’r-Râfiʿî ve’r-Ravza. thk. Ebu’l-Fażl ed-Dimyâtî, Ahmed b. Alî. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İbni Hazm, 1. Basım, 1430/2009.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. el-Furûk li’l-Karâfî: Envârü’l-burûk fî envâʾi’l-furûk. 4 Cilt, ts.
• Kâtib Çelebi, Mustafâ b. Abdullâh Hâcî Halîfe. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1941.
• Kılınç, Kenan. Şâfiî fakih Yûsuf el-Erdebîlî’nin fıkıhçılığı: el-Envâr Li A’mâli’l-Ebrâr özelinde. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Kılınç, Kenan - Sarıtepe, Erdoğan. “Yûsuf Erdebîlî’nin el-Envâr li A’mâli’l-Ebrâr Adlı Eseri Bağlamında Kıyas Konusundaki Görüşleri”. Dicle İlahiyat Dergisi 26/1 (2023), 158-182.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Muavvaz, Âdil Ahmed Abdülmevcud. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1419/1999.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-İknâʿ fi’l-fıkhi’ş-Şâfiî, ts.
• Mevsilî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr. thk. Mahmûd Ebû Dakîk. 5 Cilt. Kahire: Matbaâtü’l-Halebî, 1937.
• Muhammed b. Ahmed Şâşî, Ebû Bekr Fahrü’l-islâm Muhammed b. Ahmed b. el-Hüseyn. Hilyetu’l-ulemâ fi ma’rifeti mezâhibi’l-fukahâ. thk. Yâsîn Ahmed İbrâhîm Drâdeke. 8 Cilt. Amman: Mektebetü’r-Risâle, 1. Basım, 1988.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuhû, 1374/1955.
• Nasirov, Elnur. Orta Asrlarda yaşamış Azerbaycanlı Âlimler. Bakü, 2011.
• Necib el-Muti‘î. Tekmiletü’l-Mecmû şerhu’l-Mühezzeb. 8 Cilt. el-Medinetü’l-Munevvere: el-Mektebetü’s-Selefiyye, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmün’im Şelebî. 12 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Âdâbü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. thk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1408/1998.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû şerhu’l-Mühezzeb. 9 Cilt. Kahire: İdaratü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Fetâva en-Nevevî. thk. Muhammed el-Haccâr. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 6. Basım, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Minhâcü’t-tâlibîn. Cidde: Dâru’l-Minhâc li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1. Basım, 1426/2005.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müttakîn. thk. Züheyr eş-Şâvîş. 12 Cilt. Dimeşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1412/1991.
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm. el-Azîz şerhü’l-Vecîz el-Me’rûf bi’ş-Şerhi’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz, Adil Ahmed Abdülmevcud. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1417/1997.
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm. el-Muharrer fî fürû’i’ş-Şâfiiyye. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmaîl. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2005.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kurʾân. Dimeşk-Beyrut: Dârü’l-Kalem-Dârü’ş-Şâmiyye, 1. Basım, 1412.
• Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir. Muhtârü’s-Sıhâh. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 5. Basım, 1420/1999.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1404/1984.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed. Bahrü’l-mezheb fî fürûʿı mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. thk. Tarık Fethi es-Seyyid. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1430/2009.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kâsım İsmâîl b. Abbâd b. el-Abbâs et-Tâlekânî. el-Muhît fi’l-luğa. 10 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1414/1994.
• Semânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ b. Alî el-Muallimî el-Yemânî, vd. 13 Cilt. Haydarâbâd: Meclisü Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, 1382/1962.
• Serkîs, Yûsuf b. İlyân b. Mûsâ Serkîs ed-Dımaşkî. Muʿcemü’l-matbûʿâti’l-ʿArabiyye ve’l-muʿarrebe. 2 Cilt. Mısır: Matbaâtü Serkîs, 1346/1928.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1403/1983.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-Muvâfakât. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân. 7 Cilt. Dâru İbni Affân, 1. Basım, 1417/1997.
• Şihâbüddîn Ebu’l-Abbas Ahmed b. Nakîb el-Mısrî. Umdetu’s-sâlik ve uddetu’n-nâsik. Katar: eş-Şuûnu’d-Diniyye, 1982.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. 3 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. et-Tenbîh fî fıkhi’ş-Şâfiî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1403/1983.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. el-İknâ fî halli elfâzi Ebî Şücâ. 5 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti me’ânî elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali M. Muavvaz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415/1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Süneni’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Matbaatü el-Bâbî’l-Halebî, 2. Basım, 1395/1975.
• Yaman, Ahmet. “Fetvâ ve Mezhep Fetvâ Usûlü ve Tarihinin Tartışmalı Bir Konusu Olarak Fetvâ-Mezhep İlişkisi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/48 (15 Eylül 2015), 5-34. https://doi.org/10.15370/muifd.02338
• Yaşar, Mehmet Aziz. “Şâfiî Mezhebinde Fetvâ Usûlü ve Mezhep İçi Görüşler Hiyerarşisi (Muhammed el-Kürdî’nin el-Fevâidü’l-Medeniyye Adlı Eseri Bağlamında)”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (25 Haziran 2021), 159-174. https://doi.org/10.34085/buifd.898470
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc vd. 40 Cilt. Kuveyt: Vizaretü’l-İrşâd ve’l-Enba, 1385-1422/1965-2001.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Ensârî. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. 4 Cilt. Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.