SURİYE'NİN SON OSMANLI VALİSİ TAHSİN (UZER) BEY'İN SURİYE VALİLİĞİ VE MUSTAFA KEMAL PAŞA İLE BURADAKİ ÇALIŞMALARI

Year 2011, Volume: 1 Issue: 2, 1 - 27, 17.04.2014

Mustafa Şahin , Cemile Şahin

Abstract

Tahsin (UZER) Bey, Suriye Valiliği'ne 12 Eylül 1916'da başlamış, 10 Haziran 1918'de istifa etmiştir. 21 Eylül 1918'de yeniden Suriye Valiliği'ne atanmış, ancak görevine başlayamadan Suriye'nin kaybedilmesi üzerine 30 Ekim 1918'de Aydın Valiliği'ne tayin edilmiştir. Tahsin Bey Suriye'de iken Birinci Dünya Savaşı devam etmektedir. Bu sebepten Askeri erkan ile yan yana çalışmış, Dördüncü Ordu'nun iaşe ve yakacak tedariki ile uğraşmıştır. Mustafa Kemal Paşa, Suriye Valisi Tahsin Bey ile birincisi 17 Şubat 1917'de 7'nci Ordu Komutanlığı'na atanması ile ikincisi 7 Ağustos 1918'de Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı'na atanması ile olmak üzere- Suriye'de iki defa birlikte görev yapmışlardır. Mustafa Kemal Paşa ile Tahsin Bey çoğu zaman Ordu Karargahı ve valilikte bir araya gelmişler, memleketin içinde bulunduğu problemler üzerinde fikir alış verişinde bulunmuşlardır. Tahsin Bey ile birlikte İngilizlerle ve bedevilerle mücadele etmişler, hatta Osmanlı Hükümeti'nde yer almak için bir girişimde dahi bulunmuşlardır.
Merkezi Şam'da bulunan Suriye Vilayeti'nin boşaltılması üzerine Mustafa Kemal Paşa ve Tahsin Bey Halep Vilayeti'ne gelmişlerdir. Tahsin Bey, Hükümet'in çağrısı üzerine 23 Ekim 1918'de Halep'ten ayrılmıştır. Yıldırım Orduları Komutanı Mustafa Kemal Paşa ise 26 Ekim 1918'de Halep'ten çekilmiş, 26 Ekim 1918'de Katma Muharebesini kazanarak 28 Ekim 1918'de Kilis'e gelerek, Kilis'te Milli direnişi başlatmış ve müteakiben Anadolu'nun kuzeyine Adana'ya doğru hareket ederek Kilis'ten ayrılmıştır.

Keywords

Suriye Valisi, Tahsin Uzer, Birinci Dünya Savaşı, Katma Muharebesi, Kilis.

References

• Arşiv Belgeleri
• 1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• BOA, Dosya Nu.: 149, Gömlek Nu.:41, Fon Kodu: DH.UMVM 1/8.
• BOA, Dosya Nu.: 41, Gömlek Nu.: 19, Fon Kodu: DH.KMS. 1/19.
• BOA, Dosya Nu.: 47, Gömlek Nu.:75, Fon Kodu: DH.KMS. 1/20.
• BOA, Dosya Nu.: 5, Gömlek Nu.: 88, Fon Kodu: DH.EUM.KLH. 1/23.
• BOA, Dosya Nu.: 249, Gömlek Nu.:177, Fon Kodu: MV. 3/6.
• BOA, Dosya Nu.: 24-2, Gömlek Nu.:54, Fon Kodu: DH.KMS. 3/17.
• BOA, Dosya Nu.: 47, Gömlek Nu.:9, Fon Kodu: DH.KMS. 3/22.
• BOA, Dosya Nu.: 48, Gömlek Nu.:19, Fon Kodu: DH.KMS.4/1.
• BOA, Dosya Nu.: 49-1, Gömlek Nu.:8, Fon Kodu: DH.KMS. 4/3.
• BOA, Dosya Nu.: 2447, Gömlek Nu.:42, Fon Kodu: HR.SYS. 4/12.
• BOA, Dosya Nu.: 41, Gömlek Nu.:69, Fon Kodu: İ..DUİT 4/14.
• BOA, Dosya Nu.: 41, Gömlek Nu.:42, Fon Kodu: İ..DUİT 4/13.
• BOA, Dosya Nu.: 48, Gömlek Nu.: 84, Fon Kodu: DH.KMS. 5/5.
• BOA, Dosya Nu.: 12, Gömlek Nu.: 23, Fon Kodu: İ..DUİT. 5/7.
• BOA, Dosya Nu.: 48, Gömlek Nu.: 31, Fon Kodu: DH.KMS. 5/8.
• 2. İç İşleri Bakanlığı Arşivi
• İç İşleri Bakanlığı Arşivi, Vali Tahsin Uzer'in Şahsi Dosyası, Dosya (Sicil) No: 1222, 6/10.
• İç İşleri Bakanlığı Arşivi, Vali Tahsin Uzer'in Şahsi Dosyası, Dosya (Sicil) No: 1222, Nu.6/33.
• İç İşleri Bakanlığı Arşivi, Vali Tahsin Uzer'in Şahsi Dosyası, Dosya (Sicil) No: 1222, Nu. 40.
• İç İşleri Bakanlığı Arşivi, Vali Tahsin Uzer'in Şahsi Dosyası, Dosya (Sicil) No: 1222, Nu. 42.
• İç İşleri Bakanlığı Arşivi, Vali Tahsin Uzer'in Şahsi Dosyası, Dosya (Sicil) No: 1222, Nu. 43.
• 3. Sırma-Tahsin Yıldırım Uzer Görüşmesi, Ankara, 21.07.2008.
• Basılı Eserler
• –1334 Sene-i Maliyesi (1918) Yılı Devlet Salnamesi (Salname-i Umumi), 68.Sene, İstanbul Hilal Matbaası, BOA Kütüphanesi, İstanbul, 1334 (1918).
• Araştırma ve İncelemeler
• ATAY, Falih Rıfkı, Zeytindağı, Varlık Yay., İstanbul, 1964.
• Arkadaşlarının Atatürk'ten Kopuşuna İsmet Paşa, 'Rauf'un Öfke Anı' Demişti. Yakın Tarihimiz Dergisi, 16, Milliyet Gazetesi Yay., İstanbul, 1962.
• BARDAKÇI, Murat, “Peygamber Gelinine Elveda”, Hürriyet Gazetesi, 16 Ocak 1998.
• BOZDAĞ, İsmet, Osmanlı'nın Son Kahramanları, Emre Yay., 1.baskı, İstanbul, 2006.
• Cemal Paşa, Hatıralar, Y.H.: Alpay Kabacalı, İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2008.
• ÇAYCI, Abdurrahman, Gazi Mustafa Kemal Atatürk Millî Bağımsızlık ve Çağdaşlaşma Önderi (Hayatı ve Eseri), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2002.
• ÇOLAKOĞLU, Şinasi, “Kilis Kurtuluş Destanından Sayfalar” Kilis Zeytindalı Dergisi, Sayı: 48, Ocak-Şubat-Mart 2008.
• ÇOKER, Fahri, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919 – 1923 III. Cilt I. Dönem Milletvekillerinin Özgeçmişleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No:6, Ankara, 1993.
• DAYI, Esin, “Atatürk İlkeleri,” Atatürk'ün Siyasi ve Askeri Kişiliği”, (Konferans Metni), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIX, Sayı 55, Mart 2003.
• DOĞANAY, Rahmi, “Atatürk'ün Askeri Yaşamında Suriye Günleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIX, Sayı: 55, Mart 2003.
• ERDEHA, Kamil, Milli Mücadele'de Vilayetler ve Valiler, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1975.
• ERDEN, Emekli Orgeneral Ali Fuat, Birinci Dünya Harbi'nde Suriye Hatıraları, Birinci Cilt, İstanbul, 1954.
• ERDEN, Ali Fuat, Birinci Dünya Harbi'nde Suriye Hatıraları, İş B.Kültür Yay., İstanbul, 2003.
• ERGİN, Feridun, ”Mütareke Kabineleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VII, Sayı:21, Temmuz 1991.
• GÜLCAN, Oğuz, Batı Anadolu'da Kuvayı Milliyenin Oluşumu (1919–1920), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Y. Lisans Tezi, Ankara, 2007.
• HATİPOĞLU, Süleyman, “Birinci Dünya Savaşı Sununda Halep Sokak Muharebeleri ve Mustafa Kemal Paşa”, Atatürk Araştırma Mrk. Dergisi, Cilt:XIV, Sayı: 42, Kasım 1998.
• KANDEMIR, Feridun, Fahrettin Paşa'nın Medine Müdafası, Peygamberimizin Gölgesinde Son Türkler, Yağmur Yay., İstanbul, 1991.
• KEMAL, Cemal, “Osmanlı'nın Filistin Cephesi'ndeki Son Muharebesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 5–45 Bahar 2010.
• ORHUN, Hayri – KASAROĞLU, Celal - BELEK, Mehmet - ATAKUL, Kazım, 50 Ünlü Vali, Meşhur Valiler, İç İşleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yay., Ankara, 1969.
• ÖZSOY, Osman, Saltanattan Cumhuriyet'e Kurtuluş Savaşı, Timaş Yay., İstanbul, 2007.
• RUSTOW, Dankwart A., “The Army and the Founding of the Turkish Republic”, World Politics, Vol.11, No.4, The John Hopkins University Press, Jul., 1959.
• SALİHOĞLU, Muhlis, “Duygular… Düşünceler” Kilis Zeytindalı Dergisi, Sayı: 48, Ocak-Şubat-Mart 2008.
• ŞAHİN, Mustafa, Hasan Tahsin Uzer'in Mülki İdareciliği ve Siyasetçiliği, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2010.
• TEVETOĞLU, Fethi, “Atatürk'ün Güvendiği Bir Kişi: Dr. Rasim Ferit Talay”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VII, Sayı 21, Temmuz 1991.
• UZER, Tahsin, Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1979.
• YEGHİAN, Vatkes, Malta Belgeleri, Çev.: Jülide Değirmenciler, Belge Yay., İstanbul, 2007.
• EK–1 Halep'te Bulunan Suriye Valisi Tahsin Bey'in İstanbul'a
• Çağrılması ve Mustafa Kemal Paşa'nın Suriye'de Muharebeye
• Devam Edilmemesi Yolundaki Görüşleri100
• BOA, Dosya Nu.:49-1, Gömlek Nu.:8, Fon Kodu: DH.KMS. 4/3.
• BOA, Dosya Nu.:49-1, Gömlek Nu.:8, Fon Kodu: DH.KMS. 4/3.
• EK–2 Halep'te Bulunan Suriye Valisi Tahsin Bey'in İstanbul'a Çağrılması ve Mustafa Kemal Paşa'nın Suriye'de Muharebeye Devam Edilmemesi Yolundaki Görüşleri 102
• Dahiliye Nezareti
• Şifre Kalemi
• Mahreci: Halep
• Tarihi: 19 Teşrinievvel 1334 (Miladi: 19 Ekim 1918103)
• Nazır Fethi Bey Efendi Hazretlerine,
• Haleb'de benim işim kalmadı. İstanbul'a avdetime müsaade buyurulması. Rahmi Bey'in İngilizler'le birlikte bulunduğu sahih mi? Sulh münferid veya umumiyeden uzak mıyız? Burada Ordu'nun mukavemeti yoktur. Mustafa Kemal Paşa katiyyen muharebeden ihtiraz ediyor (razı olmuyor).
• Arzı ihtiram ederim. 19 Teşrinievvel 1334
• Miladi: 19 Ekim 1918104
• Suriye Valisi Tahsin
• Cevaptır: Avdetiniz münasibdir. Sulh için hükümet lazım gelen teşebbüsata tevessül etmiştir.
• Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
• Tarihi: 20 Teşrinievvel 1334 (Miladi: 20 Ekim 1918105)
• Nazır Fethi Beyefendi'den Halep'te Suriye Valisi Tahsin Bey'e Şifre
• Cevaptır: 19 Teşrinievvel 1334 (Miladi: 19 Ekim 1918106) Avdetiniz münasibdir. Sulh için hükûmet lazım gelen teşebbüsata tevessül etmiştir107
• imza