HÂREZMŞÂH İL ARSLAN DÖNEMİNDE HÂREZMŞÂHLAR VE ABBÂSÎ HİLÂFETİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 2, 15 - 22, 01.07.2023

Pınar Kaya Tan , Ceren Yaman

Öz

Stratejik konumu, verimli topraklarıyla tarih boyunca büyük devletlerin dikkatini çekmiş Hârezm bölgesinde, Selçuklu otoritesine karşı istiklâlini elde eden Hârezmşâhlar, (490-628/1097-1231) şüphesiz kısa zamanda Ortaçağ’ın en etkili Türk-İslâm devletlerinden biri hâline gelmiştir. Hârezmşâhlar, bilhassa Büyük Selçuklulara karşı bağımsızlıklarını elde etmeye çalıştıkları dönemden itibaren meşruiyetlerini sağlamak amacıyla Abbâsî Halifeliği (132-656/750-1258) ile temaslarda bulunmuş ve ilişkilerini her fırsatta artırmaya çalışan politikalar geliştirmişlerdir. Kuruluşundan son hükümdarı Celâleddin Hârezmşâh’a (617-629/1220-1231) kadar ülkelerini idare eden bütün Hârezmşâhlar, Abbâsîler ile münasebetlerin olumlu bir şekilde ilerlemesini amaç edinmiştir. Hârezmşâhlar Devleti’nin tam manasıyla teşekkülü ise özellikle İl Arslan (551-567/1156-1172) devrinde, Büyük Selçuklu Sultanı Sencer’in (511-552/1118-1157) vefatı sonrası yaşanan otorite boşluğu neticesinde gerçekleşebilmiştir. Nitekim bu çalışmada Hârezmşâhların kritik bir evresinde tahta çıkarak bağımsız bir devlet tesis etme yolunda ilerleyen İl Arslan’ın, dış politikada da halifeliğe karşı izlediği siyaset incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hârezmşâhlar, İl Arslan, Abbâsîler, Selçuklular

Kaynakça

• Ateş, A. (1959). “Raşid al-Din Vatvât’ın Eserlerinin Bâzı Yazma Nüshaları”. Tarih Dergisi. X. 14. 1-24.
• Aykaç, M. (1999). “İbn Hübeyre”. DİA. XX. 83-84.
• Azar Nasırabadi, Gülseren. (2021). Hârezmşâhlar Döneminde Diplomasi ve Elçilik Faaliyetleri. Ankara: Altınordu Yay.
• Barthold, V. V. (2019). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Türkçe trc. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Kronik Kitap.
• Bünyadov, Z. (2003). Hârezmşâhlığı ve Enuşteginler Devleti. İstanbul: Derin Yayınları.
• Cüveynî. (2013). Tarih-i Cihan Güşa. Türkçe trc. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yayınları.
• Hançabay, H. İ. (2017). “Abbâsîler’in Son Dönem Vezirlerinden Ebü’l-Muzaffer Yahya b. Hübeyre (ö. 560/1165). MÜİFD. 53. 45-72.
• Horst, H. (1996). “Arabische Briefe der Horazmshahs an den Kalifenhof aus der Feder des Rasid ad-Din Watwat”. ZDMG. 25-43.
• Horst, H. (2012). “Reşîdeddîn Vatvât’ın Koleksiyonunda Hârezmşâhlardan Halifeliğe Yazılan Arapça Mektuplar”. Türkçe trc. Ergin Ayan. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi. III. 6. 327-344.
• Hunkan, Ö. S. (2007). Türk Hakanlığı Karahanlılar (766-1212), İstanbul: IQ Yayınları.
• İbnü’l-Esîr. (1987). el-Kâmil fi’t-Târîh. Türkçe trc. Abdülkerim Özaydın. X. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (2000). Harezmşahlar Devleti Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• Kayhan, H. (2006). “Müstencid-Billâh”. DİA. XXXII. 143-145.
• Kesik, M. (2021). Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Luther, K, A. (1964). The Political Transformation of the Seljuq Sultanate of Iraq and Western Iran 1152-1187. Ph.D diss. University of Princeton.
• Merçil, E. (2006). Müslüman Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• MERÇİL, E. (2015). Selçuklular Zamanında Dîvân Teşkilâtı (Merkez ve Eyalet Dîvânları). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• ÖRS, D. (2012). “Vatvât, Reşîdüddin”. DİA. XLII. 573-574.
• ÖZAYDIN, A. (1997). “Hârizm”. DİA. XVI. 217-220.
• ÖZAYDIN, A. (2002). “Kutbüddin Hârezmşâh”. DİA. XXVI. 484-485.
• ÖZAYDIN, A. (2006). “Muktefî-Liemrillâh”. DİA. XXXI. 145-146.
• Râvendî. (1999). Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr. Türkçe trc. Ahmed Ateş. II. Ankara: TTK Yayınları.
• Reşîdüddin Vatvât. (1315). Mecmâʿatü Resâ’ili Reşîdiddîn el-Vatvât. nşr. Muhammed Fehmî. I. Kahire.