Almanca ve Türkçede 'Anne' ve 'Baba' Kavramlarının Dilsel ve Kültürel Yansımaları: Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 4 Issue: 1, 35 - 51, 15.06.2025

Mehmet Halit Atli , Hasan Yılmaz

https://doi.org/10.62425/korpus.1685881

Abstract

Bu çalışma, Türkçe ve Almanca'da anne ve baba kavramlarını içeren deyimsel ifadeleri karşılaştırmalı olarak inceleyerek, bu kavramların her iki dildeki kültürel, anlamsal ve stilistik özelliklerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu çalışma için Türkçede 121, Almancada ise 73 ifade incelenmiştir. Tür dağılımı açısından Türkçede anne ifadeleri daha çok günlük dile (%41.7), baba ifadeleri ise daha çok deyimlere (%47.5) dayanmaktadır. Almancada her iki kavram da ağırlıklı olarak deyimsel yapılarla temsil edilmiştir (%60.3). Duygusal ton dağılımı incelendiğinde, her iki dilde de olumlu içerikler baskındır; ancak Türkçede anne ifadelerinde olumsuzluk oranı (%30.0), baba ifadelerinden (%14.8) belirgin biçimde yüksektir. Almancada Vater ifadeleri daha yüksek oranda olumsuzluk içerirken (%30.6), Mutter ifadeleri daha çok sevgi ve şefkat temalarıyla ilişkilendirilmiştir.
Semantik tema analizi, Türkçede anne kavramının duygusal, bireysel ve eleştirel; baba kavramının ise otorite, aidiyet ve miras gibi toplumsal rollerle ilişkilendirildiğini ortaya koymuştur. Benzer biçimde, Almancada Mutter kavramı doğa, sevgi ve mitolojik çağrışımlarla, Vater kavramı ise devlet, otorite ve soyla özdeşleştirilmiştir. Çeviri eşleşmelerine bakıldığında, birebir örtüşen ifade oranı Türkçeden Almancaya çevrilerde düşük kalmıştır (anne %10.0, baba %4.9); Almancadan Türkçeye yapılan karşılıklarda ise bu oran daha yüksektir (Mutter %32.4, Vater %19.4). Bu durum, Almanca ifadelerin daha evrensel kavramlar üzerine kurulu olmasına karşın, Türkçe ifadelerin daha kültüre özgü ve bağlam bağımlı olduğunu göstermektedir.
Elde edilen veriler, anne ve baba kavramlarının her iki dilde farklı metaforik ve toplumsal yüklerle biçimlendiğini; birey, toplum, değer sistemi ve kültürel kodlarla ilişkili olarak dilsel düzeyde çeşitlilik gösterdiğini ortaya koymaktadır.

Keywords

Kültürel Dilbilim , Almanca , Türkçe , Anne , Baba

References

• Alimjanova, G.M. (2016). Karşılaştırmalı Kültürdilbilim Dil-Kültür-İnsan, Çev: Seyhan Uçar ve Şekip Atay, Ed: Olena Kozan ve Canan Paşalıoğlu, Ankara: Gazi Kitabevi Yay. ISBN: 978 605 344 413 8
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press. Dudenredaktion (2020). Duden – Das Herkunftswörterbuch (5. Aufl.). Bibliographisches Institut.
• Erdogan, E. (2022). Türkçe ve Almanca Deyimlerde Doğrudan ve Dolaylı İletişim Biçemleri: Kültürdilbilimsel Bir Çözümleme. Dil Araştırmaları, 16(31), 77-91. https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1163351
• Ergin, M. (2004). Türk Dil Bilgisi. Boğaziçi Yayınları.
• Hazar, G. (2010). Türk Atasözleri ve Deyimlerinin Anlamı ve Kullanımı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Hofstede, G. (2001). Culture’s Consequences. Sage Publications.
• Hüsken, U. (1999). Muttersprache und Vaterland: Eine Kulturgeschichte. München: Beck.
• Kagitcibasi, C. (2007). Family, Self, and Human Development Across Cultures. Lawrence Erlbaum Associates . Kaplan, Mehmet (2010), Kültür ve Dil (26. baskı), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kövecses, Z. (2010). Metaphor: A Practical Introduction (2nd ed.). Oxford: Oxford University Press.
• Kroonen, G. (2013). Etymological Dictionary of Proto-Germanic. Brill.
• Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.
• Lucy, J. A. (1997). Linguistic Relativity. Annual Review of Anthropology, 26, 291–312.
• Meyer, B. (2016). Alltagssprache und Sprachgebrauch: Eine Einführung in die Soziolinguistik. Berlin: De Gruyter.
• Nişanyan, S. (2009). Nişanyan Sözlük: Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. Everest Yayınları.
• Pfeifer, W. (2005). Etymologisches Wörterbuch des Deutschen. Deutscher Taschenbuch Verlag.
• Türk Dil Kurumu. (2023). Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr.
• Yaprak, Asuman. (2021). Türkçe ve Almanca Atasözlerinde Aile ve Akrabalık İlişkilerinin Kültürdilbilim Açısından İncelenmesi. 1. 165-191.