İlâhî Sevgiliye Dönüşün Ritmik (Mistik) Melodisi: 'Dem Tutmak'

Year 2014, Issue: 27, 97 - 105, 01.06.2014

Gülçin Tanrıbuyurdu

Abstract

Klâsik Türk şiiri, bir milletin yaratma gücünden kaynaklanarak oluşan ve sözü özlü bir şekilde ifade
etmenin en etkili yolu niteliğindeki deyimleşmiş ifade ve terimleri sıklıkla kullanmıştır. Bu çalışmaya
konu olan “dem tutmak” tabiri de söz konusu tabirlerden biri olarak klâsik dönem şairleri tarafından
kullanılmış ve sözcüklerle resmedilen edebi tabloları renklendirme noktasında bir araç olmuştur.
Genel itibarıyla Ortadoğu’da ve özellikle Anadolu Alevi-Bektaşi kültüründe son derece önemli bir yer
tutan “dem”, ritüellerde, mitik anlatmalarda ve edebi gelenek içerisinde farklı zamanlarda farklı
toplumlar tarafından kullanılagelmiştir. Dem almak, dem vurmak, deme durmak gibi pek çok kalıp
ifade oluşturan sözcüğün gönüllere ve evrene uzanan bir muhabbetin ifadesi olarak kutsallaştırılması
sözcüğün zahiri ve batıni onlarca mana barındırmasını da beraberinde getirmiştir.
Bu bağlamda çalışmanın başında “dem” sözcüğünün lügat anlamından ve tasavvufi ıstılah olarak ifade
ettiği manadan yola çıkılarak adı geçen tabirin asıl şekliyle bir musikî terimi olduğu vurgulanmış ayrıca
tasavvuf literatüründeki manaları sıralanmıştır.
Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde şâirlerin dîvanlarından alınan örnek beyitler ışığında “dem tutmak”
tabirinin klâsik dönem şâirinin hayal dünyasına ne şekilde tesir ettiği ve söz konusu tabirin hangi
imajların yaratılmasına kaynaklık ettiği vurgusundan hareketle “dem tutmak” tabirinin şâirlerimiz
kaleminde hangi manaları ifade ettiği incelenmeye çalışılmıştır.

Keywords

Dem tutmak, terim, musikî, tasavvuf, Klasik Türk şiiri

Rhythmic (Mystic) Melody of the Transformation Devoted to the Divine Love: “Accompanying”

Abstract

Classical Turkish poetry typically uses words and terms having become idioms, which are formed on
the basis of the creative power of a nation and deemed as the most effective way of expressing words
in a concise manner. The term “accompanying (dem tutmak)”, which is the subject of this study, is one
of these terms that have been used by the poets of the classical period and become a means for coloring
the pictures drawn with words.
“Accompanying”, which has a really important place generally in the Middle East and especially in
Anatolian Alevi-Bektashi culture, has been used in rituals, myths and literary tradition in different
times by various nations. Having many stereotyped uses, the word has been blessed as an expression
of love extending to the hearts and the universe and thus tens of apparent and esoteric meanings has
been attributed to the word.
In this extent, it is emphasized in the beginning of the study that the term “accompanying” is
inherently a musical term, considering its meaning in the dictionary and the meaning it bears as a
sufistic term, and its meanings in the sufistic literature are listed.
In the following parts of the study, it is attempted to examine how the expression “accompanying”
influenced the imaginary worlds of poets in the classical period in the light of the example couplets
from the poems of the poets and which meanings the term “accompanying” has in the words of our
poets, emphasizing the foundation laid by the term for the creation of images.

Keywords

Accompanying, term, music, mysticism, Classical Turkish poetry

References

• Bozkurt, Fuat (1995), Semâhlar (Alevi Dinsel Oyunları), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Can, Halil (1975). “Tasavvuf Musikîsi”, Tasavvuf Kitabı (2003), İstanbul : Kitabevi, s.465-474.
• Çakıcı, Bilal (2005). Fedaî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• Edirneli Nazmî (2012), Mecma‘ü’n Nezâ’ir, Haz. Mehmet Fatih Köksal, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr
• İnan, Abdülkadir (1954). Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar), Ankara: TTK Basımevi.
• İnançer, Ö. Tuğrul (2005). “Osmanlı Tarihinde Sûfilik Âyin ve Erkânları”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Haz. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: TTK Yayınları.
• İpekten, Haluk (1974). Karamanlı Nizami: Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kanar, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, C. 1, İstanbul: Say Yayınları.
• Korkmaz, Esad (1993). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, İstanbul : Ant Yayınları.
• Onatça, Neşe (2010). Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırklar Semâhı (Müzik Analiz Çalışması), İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Öztuna, Yılmaz (2000), Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Ankara: AKMB Yayınları.
• Schimmel, Annemarie (2004). İslamın Mistik Boyutları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sözer, Vural (2000). Müzik Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Sun’î (Gelibolulu) Dîvân, Haz. H. İbrahim Yakar, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr
• Şentürk, A. Atilla (1994). , “Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve
• Sabiteler (Burçlar)” Türk Dünyası Araştırmaları, S. 90, s. 131-179.
• Şeyhî, Dîvân (1990). Haz. Mustafa İsen, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Uludağ, Süleyman, Köprülü, Orhan F. (1988). “Abdal” Maddesi, TDVİA, C. 1, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, s.59-62.
• Uludağ, Süleyman (1976). İslam Açısından Musikî ve Semâ’, İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Uludağ, Süleyman (2002). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yazıcı, Tahsin (1964). “Mevlânâ Devrinde Semâ” , Tasavvuf Kitabı (2003), İstanbul : Kitabevi, s.262-278.
• Yeniterzi, Emine (2006). “Edebiyatımızda Hz.Peygamber’in İsimleri ve Harflere Dair”, Yüzakı, İstanbul. www.semâzen.net
• www.cemalnursargut.net.  Kocaeli University Journal of Social Sciences, 2014, 27 : 97 - 105
• RHYTHMIC (MYSTIC) MELODY OF THE TRANSFORMATION
• DEVOTED TO THE DIVINE LOVE: “ACCOMPANYING”
• Gülçin TANRIBUYURDU*