İslami Geometrik Süslemelerdeki Kronolojik ve Dönemsel Etkileşimler

Year 2024, Issue: 7, 236 - 253, 28.12.2024

Şeyma Yılmaz , Cengiz Şahin

https://doi.org/10.51118/konsan.2024.51

Abstract

Bu çalışmada, bir yandan İslami geometrik süslemelerin gelişimindeki eski medeniyetlerin etkileri kronolojik olarak, diğer yandan aynı devirde yaşayan medeniyetlerin etkileri dönemsel olarak araştırılmıştır. Bunun için, bazı seçkin sanat eserleri üzerindeki temel motifler, önceki medeniyetlere ait sanatın sonraki medeniyetlerin sanatı üzerinde herhangi bir etkisi olup olmadığını bulabilmek için incelenmiştir. “Aynı dönemde yaşayan İslami medeniyetlerin geometrik süsleme desenleri arasında herhangi bir etkileşim olmuş mudur?” sorusunun yanıtını bulmak amacıyla, en çok bilinen çağdaş medeniyetlerin eserleri incelenmiştir.
Bulgulara göre, İslami geometrik süslemelerde kullanılan geometrik desenler, hem dikey (kronolojik) hem de yatay (dönemsel) etkileşimler altında gelişim göstermiştir. Dikey etkileşim, geçmişte yaşamış bir medeniyetin süsleme sanatının, aynı ya da yakın coğrafyada daha sonra yaşayan bir medeniyetin süsleme sanatını etkilemesine atıfta bulunmaktadır. Yatay etkileşim ise, bir İslam medeniyetinin geometrik süsleme sanatının, aynı dönemde yaşayan bir başka medeniyet tarafından etkilenmesidir. Sonuç olarak, bu çalışma ile anlaşılmıştır ki, İslami geometrik süslemeler, tarihi ve dönemsel etkilerden muaf değildir. Tersine hem geçmiş hem de çağdaşı olduğu medeniyetlerin etkisi altında gelişmiştir. İslami süsleme sanatları üzerindeki sözkonusu bu etkilerin nitelikleri ve boyutlarına yönelik bundan sonra yapılacak olan akademik çalışmaların, akademik yazında yaşanan önemli bir boşluğu doldurmaya katkıda bulunacağı beklenmektedir.

Keywords

Süsleme Sanatları,, İslami Süsleme Sanatları,, Geometril Motifler.

Chronological and Periodical Interactions in Islamic Geometric Ornaments

Abstract

In this study, on one hand, the influences of past civilisations, which were experienced in the development of Islamic geometric ornaments were examined chronologically, on the other hand, contemporary interactions of those civilisations, which lived in the same era, were investigated periodically. For this to be achieved, the basic patterns, which were observed on some of the most prominent art works were examined chronologically in order to find out if there were any influences of previous ages’ arts on those of the eras ahead. The question of “Were there any interactions among the geometric ornament patterns of those Islamic Civilisations lived in the similar era?” was also investigated through examining the artworks of the most known Islamic civilisations lived in the same period. Findings revealed that those geometric patterns, which were used in the Islamic geometric ornaments, were developed through both vertical (chronologically) and horizontal (periodical) interaction. Vertical interaction refers to the effects of ornament art of a civilisation on those of the following civilisations lived in the same or close geography, while horizontal interaction is the one, in which the geometric ornament art of an Islamic Civilisation was affected by those of contemporary Islamic Civilisations. As a conclusion, it was understood with this study that the development of Islamic geometric ornaments is not immune to the historical and perodical influences. Contrarily, it was developed under the influence of both previous and contemporary civilisations. Following studies are expected to contribute to filling a crucial gap in the literature in terms of the quality and dimensions of those influences, which were experienced on the Islamic Ornament Arts.

Keywords

Decorative Arts, Islamic Ornament Art, Geometric Patterns.

References

• Abdullahi, Y. & Embi, M. R. (2012), Evolution of Islamic Geometric Patterns, Global Journal Al-Thaqafah-GJAT. 2(2), 27-39. DOI:10.7187/GJAT202012.02.02 Abdullahi, Y. & Embi, M. R. B. (2013). Evolution of Islamic Geometric Patterns, Frontiers of Architectural Research, 2(2), 243–251. https://doi.org/10.1016/j.foar.2013.03.002
• Abdürraûf el-Münâvî M. (1990). Et-Tevḳīf ʿalâ mühimmâti’t-teʿârîf. M. Rıdvân ed-Dâye.
• Akar, A. ve Keskiner, C. (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif. Güzel Sanatlar Matbaası. Baer, E. (1998). Islamic Ornament. Edinburgh University Press.
• Baysal, A.F. (2010). Mushaf tezyinatının tarih içindeki gelişimi, Marife, 10(3), 365-386. http://marife.org/tr/pub/issue/37816/436686
• Birol, İ.A. (2012). Tezhip, TDV İslâm Ansiklopedisi. C.41, 65-68.
• Bloom, J.M. (1999). Mamluk Art and Architecture History: A Review Article. Middle East Documentation Center. The University of Chicago.
• Burckhardt, T. (1987). The Mirror of the Intellect: Essay on Traditional Science and Sacred Art. (Translated by William Stoddart). State University of New York Press.
• Critchlow, K. (1976). Islamic Patterns: An Analytical and Cosmological Approach. Schocken Books. An analytical and cosmological approach. Thames and Hudson Ltd.
• Çakır, M. (2015). Sanatta Eleştirellik. Doğu Kitabevi.
• Demiriz, Y. (2004). İslam Sanatında Geometrik Süsleme. Yorum Sanat ve Yayıncılık.
• Dönmez, A.K. (2021). Geometri ve Matematik Bağlamında Tezhip Sanatının Anlam Boyutu, Lale Kültür Sanat ve Medeniyet Dergisi, 2(3), 62-70.https://dergipark.org.tr/tr/pub/lale/issue/60061/828884 Ertunç, Ç.Ö. (2016). “Anadolu Selçuklu Dönemi Taç Kapıları süsleme Şeritlerinde Tezyinat” Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(5), 114 – 131. https://doi.org/10.17859/pauifd.04839.
• Ettinghausen, RGO ve Jenkins-Madina, M. (2001). Islamic Art and Architecture 650- 1250. Yale University Press.
• Güler, H. (2021). Sahip Ata Külliyesi camii ve Hanikah Taç Kapı Tezyinatı Değerlendirmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Konya T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anabilim Dalı Geleneksel Türk Sanatları Bilim Dalı. https://hdl.handle.net/20.500.12452/7850
• Habash, H. (1987). Principles of Ornamental Art. (2nd Ed.).
• Irwin, R. (1997). Islamic Art. Laurence King Publishing.
• İşcan, N. (1980). Türk Süsleme Sanatı. Genel Dağıtım.
• Jean, P.R. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. Kabalcı Yayınları.
• Kuban, D. (2002). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. Yapıkredi Yayınları.
• Mazot, S. (2012). Architecture of the Fatimid, Markus Hattstein and Peter Delius (Eds.), Islam: Art and Architecture. Muhammad, H. (1996). The Aesthetics of the Islamic Ornamentation, Alghafilah Journal, 9, 24-29
• Mülayim, S. (1993). Sanat Tarihi ve Diğer Tarihler. Prof. Dr.Yılmaz Önge Armağanı. Selçuklu Araştırmaları Merkezi.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler- Selçuklu Çağı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sanat Yayınları.
• Ova, E. (2021). Konya Sahip Ata Camii Süslemelerine Genel Bir Bakış. (Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstütüsü. El Sanatları Anabilim Dalı, geleneksel Türk El Sanatları Yayınlanmamış Y.L.T.)
• Özkeçeci, İ. ve Özkeçeci, Ş. B. (2014). Türk sanatında Tezhip. Yazıgen yayıncılık.
• Öztürk, B. (2021). Halil Hamid Paşa Kütüphanesi’nden Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’ne Gelen Yazma Eserlerin Tezyini Açıdan İncelenmesi. (Necmettin Erbakan Üniversitesi. Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi. Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, Yüksek Lisans Tezi).https://hdl.handle.net/20.500.12452/7770
• Pektaş, K. (2009). Sidi Ukbe Camii. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 37, 149-151.
• Rustamova M. (2019). Karahanlı Devri Mimarisi ve Bezemeleri. (Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi). http://www.tdbb.org.tr/tdbb/wp-content/uploads/2023/01/Karahanli-Devri-Mimarisi-Bezemeleri.pdf
• Selçuk, S.A. ve Reki, M. (2018). Evolutıon of Geometrıc Patterns In Islamıc World and A Case on The Jalıs of The Naulakha Pavılıon In The Lahore Fort, Gazi Üniversitesi Journal of Science, 6(1), 83-97. DOI:10.1016/J.FOAR.2013.03.002
• Kardeşlik, S. (2011). Vakıflar Halı Müzesinde Selçuklu ve Selçuklu Geleneğindeki Halılarda Kozmolojik ve İkonografik Boyut, Restorasyon Yıllığı Dergisi, 2, 56- 81 info:eu-repo/semantics/openAccess Sevindik, M. (2016). Rüstem Paşa Bedesteni’nin Geleneksel El Sanatları Açısından Önemi. (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi).
• Şenyapılı, Ö. (1996). Görsel Sanatlar ve İletişim. Sanat yapım yayıncılık.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2014). Dünyanın en büyük Müzesi Türkiye. Korpus Kültür Sanat Yayıncılık. Türk Dil Kurumu (TDK) (2022). Genel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 13.11.2022).
• Ünal, R.H. (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu- Türk Mimarisinde Taç Kapılar. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ünver, A.S. (1990). 50 Türk Motifi. Doğan Kardeş Yayınları.
• Yalman, S. (2000). The Art of the Ottomans before 1600, In Heilbrunn Timeline of Art History. The metropolitan Museum of Art. http://www.metmuseum.org/toah/hd/otto1/hd_otto1.htm, (Erişim:10.01.2023)
• Yetkin, S.K. (1965). İslam Mimarisi. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• URL-1: https://www.ancienthistorylists.com/pre-history/top-10-oldest-art-ever-discovered (Erişim Tarihi: 19.03. 2024).
• URL-2: https://www.sanatinyolculugu.com/divrigi-ulu-camii (Erişim Tarihi:28.03.2024).
• URL-3: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/6804 (Erişim Tarihi:10.02.2024).
• URL-4: https://www.kulturportali.gov.tr/portal/tasa-yansiyan-sanat-tac-kapilar (Erişim Tarihi: 25.12.2023).
• URL-5:https://www.sanatinyolculugu.com/el-ezher-camii/#google_vignette (Erişim Tarihi: 14.01.2024).