Kırgızistan'da Yeşil Ekonominin Gelişimi ve Yansımaları

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 15 - 34, 30.06.2025

Eyüp Çikolar

https://doi.org/10.47147/ksuiibf.1599978

Öz

Yeşil ekonomi 1989’da bir grup çevre ekonomisti tarafından özümsense de tarihsel hatları itibariyle kavramın “1929 Dünya Ekonomik Buhranı’’ ve XIX. yüzyıldaki “Sanayi Devrimi’’ ile ilişkili olduğu göze çarpmaktadır. Dolayısıyla, “Dünya Ekonomik Buhranı’’ ile toplumun içinde bulunduğu olumsuz iktisadi yaşam koşulları; sürdürülebilir bir ekonomiyi, sürdürülebilir çevreyi ve insanlık için yeni bir düzeni; siyasi, iktisadi ve sosyolojik olarak gündeme getirmiştir. Özellikle Sanayi Devrimi sonrası makineleşme ile beraber artan üretim artışı, dünyayı devasa çevre bozulmalarına maruz bırakmış ve sürdürülebilir bir yeşil düzen arayışı içerisine itmiştir. Özünde üretime, insana ve çevreye duyarlı politikaları ve yeşil yatırımları gerektiren yeşil ekonomi, küreselleşme olgusu ve getirdiği fiziksel ve beşerî sermaye hareketleri ile Orta Asya’da da önemli bir süreci başlatmıştır. Uzun yıllar Sovyet idaresi altında kalan bölge, Sovyetlerin nükleer silah denemelerine de tanık olurken, bu çevre felaketi Aral Gölü’nün yanında, çevresindeki Türk Cumhuriyetleri’ni de olumsuz etkilemiştir. Özellikle Semipalatinsk bölgesinde 400’ün üzerinde nükleer denemeler gerçekleştirilmiş olması, bu coğrafyanın yeşil ekonomi fırsatlarını da sekteye uğratmıştır. Araştırmada konu olarak Kırgızistan’da yeşil ekonominin tarihsel gelişimine ve yeşil mali uygulamalara, EBRD (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası) yatırımlarına ve yeşil ekonomi becerilerine değinilmiştir. Sonrasında ise Kırgız Hükümeti tarafından gerçekleştirilen yeşil ekonomi atılımlarının bir kritiği yapılmıştır. Araştırma yeşil ekonomi ile Kırgızistan’da politik, sosyal ve ekonomik değişimi ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

yeşil ekonomi , yeşil maliye , Kırgızistan , Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Kaynakça

• Azazi, H. & Uzma, O. (2022). Türkiye’de yeşil ekonomi, yeşil işler ve yeşil istihdam. Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2), 93-100.
• Ağcakaya, S. & Kaya, I. (2022). Sürdürülebilir kalkınma ve yeşil ekonomi perspektifinden yeşil maliye politikaları uygulamaları. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31(2), 512-525. https://doi.org/10.35379/cusosbil.1123783
• Burke, F., & Bowen, A. (2020). Policy brief. Pricing carbon during the economic recovery from the COVID-19 pandemic. Grantham Research Institute on Climate Change and the Environment and Centre for Climate Change Economics and Policy. London. 10 Aralık 2024 tarihinde www.lse.ac.uk/granthaminstitute/wp-content/uploads/2020/05/Pricing-carbon-during-the-recovery-from-the-COVID-19-pandemi adresinden alınmıştır.
• Brovko, N., & Borbugulov, M. (2021). Features of sustainable economic development in the Central Asian countries, E3S Web of Conferences 296, 06001. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202129606001
• Çikolar, E. (2022). Sosyal güvenlik sistemi çerçevesinde Kırgız Cumhuriyeti sosyal fonunun incelenmesi. Paradigma: Güncel Akademik Araştırmalar Dergisi, 11(1), 21-33.
• Çikolar, E. (2023). Kırgızistan’da yeşil ekonomiye bakış. Paradigma: İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi, 12(Özel Sayı), 147-159.
• Çikolar, E. (2022). Vergi sisteminde dolaylı vergiler ve gümrük vergisinin incelenmesi: Bir Kırgızistan örneği. Gaziantep Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 44-55. https://doi.org/10.55769/gauniibf.1085382
• Çikolar, E. (2023). Kırgızistan’da yeşil ekonominin gelişimi ve geleceği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırgızistan Uluslararası Toktomamatov Üniversitesi. Kırgızistan.
• Deng, M.J., & Long, A.H. (2011). Evolution of hydrologic water resources and ecological crisis in the Aral Sea Basin. J. Glaciol. Geocryol. 33, 1363–1375.
• Demir, D., & Yayar, R. (2025). Türkistan’da enerji çalışmalarının görsel haritalama tekniği ile analizi. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 8(2), 237-260.
• Doğan, M. (2022). Ekonomik, sosyal ve çevresel dönüşümde yeşil ekonominin rolü. Uluslararası Sosyal Siyasal ve Mali Araştırmalar Dergisi, 2(1), 49-73.
• Dulal, H. B., Dulal, R., & Yadav, P. K. (2015). Delivering green economy in Asia: The role of fiscal instruments. Futures (73), 61-77. https://doi.org/10.1016/j.futures.2015.08.002
• Elibrary. (2023). Climate change adaptation and mitigation in the Kyrgyz Republic. 10 Aralık 2024 tarihinde https://www-elibrary-imf adresinden alınmıştır.
• EBRD. (2022). The EBRD in the Kyrgyz Republic- Green economy transition. 10 Aralık 2024 tarihinde https://www.ebrd.com/documents/country-offices/green-economy-transition-in-the-kyrgyz-republic adresinden alınmıştır.
• Gramkow, C. (2020). Green fiscal policies: An armoury of instruments to recover growth sustainably. 10 Aralık 2024 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/cusosbil/issue/73207/1123783 adresinden alınmıştır.
• Hao, Y., Yang, D., Yin, J., Chen, Xi., Bao, A., Wu, Miao and Zhang, X. (2019). The effects of ecological policy of Kyrgyzstan based on data envelope analysis. Sustainability, 11, 1922. doi:10.3390/su11071922
• Hu, R.J., Jiang, F.Q., Wang, Y.J., Li, J.L., Li, Y.M., Abdimijit, A., Luo, G.P., & Zhang, J.M. Arid (2014). Ecological and geographical conditions in five countries of Central Asia. Arid Zone Res. 31, 1–12.
• IEA. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı. (2018). Atlas energy, 2018. 10 Aralık 2024 tarihinde https://energyatlas.iea.org/#!/profile/WORLD/KGZ adresinden alınmıştır.
• KCEB. Kırgız Cumhuriyeti Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı (2019a). Green economy development program in the Kyrgyz Republic for 2019-2023. 10 Aralık 2024 tarihinde https://adelphi.de/de/system/files/mediathek/bilder/Report-Adelphi-CRVA-EN_final.pdf adresinden alınmıştır.
• KCEB. Kırgız Cumhuriyeti Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı. (2019b). Description of the causal loop diagrams prepared based on the GE programme and expert input. 10 Aralık 2024 tarihinde https://adelphi.de/de/system/files/mediathek/bilder/Report-Adelphi-CRVA-EN_final.pdf adresinden alınmıştır.
• KCEB. Kırgız Cumhuriyeti Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı. (2019). Green economy development program in the Kyrgyz republic for 2019-2023. 10 Aralık 2024 tarihinde https://www.un-page.org/static/1cf08b8c2c2354acdc36d0db5582337c/2019-kyrgyz-republic-program-of-the-development-of-green-economy-in-the-kyrgyz-republic-for-years-2019-2023.pdf adresinden alınmıştır.
• KGMÜ. Kırgızistan Manas Üniversitesi. (2022). Orta Asya enerj raporu, Orta Asya Araştırmaları Merkezi, Bişkek. 10 Aralık 2024 tarihinde https://orasam.manas.edu.kg/index.php/tr/yayinlar/raporlor/5935-orta-asya-enerji-raporu-biskek-mayis-2022 adresinden alınmıştır.
• Karakaya, H. (2017). Enerji verimliliği kapsamında Türkiye’nin enerji tüketimi ile ekonomik büyümesi arasındaki nedensellik ilişkisinin değerlendirilmesi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(2), 26-39.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
• Kuşat, N. (2013). Yeşil sürdürebilirlik için yeşil ekonomi: Avantaj ve dezavantajları – Türkiye incelemesi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8(29), 4896-4916. https://doi.org/10.19168/jyu.81368
• Laldjebaev, M., Isaev, R. & Saukhimov, A. (2021). Renewable energy in Central Asia: An overview of potentials, deployment, outlook, and barriers. Energy Reports, 7, 3125- 3136. https://doi.org/10.1016/j.egyr.2021.05.014
• Mamatovna, A., & Çikolar, E. (2023). The green farming practices and transformation of hydropower in Kyrgyzstan within the framework of the green economy. Presidental Academy of the Kyrgyz Republic, 171-177.
• Muktarova, K. (2023). Пропаганда политики по переходу Кыргызской республики к зеленой экономике-основополагающий элемент устойчивого развития. Reforma, 4(96), 27-37
• Opitz-Stapleton, S. et al. (2022). Understanding the climate and net zero transition risks and opportunities in Kyrgyzstan. ODI Policy Brief. 10 Aralk 2024 tarihinde https://odi.org/en/publications/understanding-the-climate-and-net-zero-transition-risks-and-opportunities-in-kyrgyzstan adresinden alınmıştır.
• Omoşoev, T., & Çikolar, E. (2022). The green economy and finance policy practices in Kyrgyzstan. Herald Of International University Named After K.Sh. Toktomamatov Popular Science Periodical journal 4. 67-77.
• Oswald, R. (2013). Fifty years after above-ground blasts, a sense of calm at Kazakhstani nuclear site. Global Security Newswire, 3 September. 10 Aralık 2024 tarihinde https://www.nti.org/education-center/facilities/semipalatinsk-test-site adresinden alınmıştır.
• OECD. (2013). Reforming economic ınstruments for water resources management in Kyrgyzstan. 10 Aralık 2024 tarihinde https://www.oecd.org/publications/reforming-economic-instruments-for-water-resources-management-in-kyrgyzstan-9789264249363-en.html adresinden alınmıştır.
• Özçağ, M., & Hotunluoğlu, H. (2015). Kalkınma anlayışında yeni bir boyut: Yeşil ekonomi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 303-324. https://doi.org/10.18026/cbusos.85473
• Peyrouse S. (2012). The nexus of environmental issues, poverty, and political authoritarianism in central Asia, what role for civil society organisations and the international community. 10 Aralık 2024 tarihinde https://www.iphronline.org/the-nexus-of-environmental-issues-poverty-and-political-authoritarianism-in-central-asia-what-role-for-civil-society-organisations-and-the-international-community.html adresinden alınmıştır.
• Peters, S. (2012). The role of green fiscal mechanisms in developing countries: Lessons learned. Inter-American Development Bank Technical Notes. 10 Aralık 2024 tarihinde https://www.greenfinancelac.org/wp-content/uploads/2020/11/Events_management_system__Fiscal_Mechanisms_Case_Study.html adresinden alınmıştır.
• Schubert, K., Pommeret, A., R, Francesco (2023). Confronting the carbon pricing gap: Second best climate policy. HAL Id: halshs-04075395. https://shs.hal.science/halshs-04075395v1.
• Saidmamatov, O., Tetreault, N., Bekjanov, D., Khodjaniyazov, E., Ibadullaev, E., Sobirov, Y. & Adrianto, L.R. (2023). The nexus between agriculture, water, energy and environmental degradation in Central Asia-Empirical evidence using panel data models. Energies. 16 (3206). https://doi.org/10.3390/ en16073206.
• Saidmamatov, O., Saidmamatov, O., Sobirov, Y., Marty, P., Ruzmetov, D., Berdiyorov, T., Karimov, J., Ibadullaev, E., Matyakubov, U. & Day, J. (2024). Nexus between life expectancy, CO2 emissions, economic development, water, and agriculture in Aral Sea basin: Empirical assessment. Sustainability, 16 (2647). https:// doi.org/10.3390/su16072647.
• Sultonov, M., Behruz, H., Pirumsho, V., & Fumiaki, I. (2024). Exploring the macroeconomic effects of renewable energy in Tajikistan: An empirical analysis. Economies, 12, 99. https:// doi.org/10.3390/economies12050099
• TÜRKPA. Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi. (2024). Yeşil ekonomi. İnovasyon ve dijitalleşme için yasama desteği tecrübesi. 10 Aralık 2024 tarihinde https://turkpa.org/files/eco%2008%20rep%20tr adresinden alınmıştır.
• Turakulov, Z., Kamolov, A., Norkobilov, A., Variny, M. & Fallanza, M. (2024). Assessment of CO2 emission and decarbonization measures in Uzbekistan. Internatonal Journal of Environmental Researchs, 18, 28, https://doi.org/10.1007/s41742-024-00578-6
• UNFCC. (2022). NDC registry. 10 Aralık 2024 tarihinde https://unfccc.int/sites/default/files/NDC/2022-06/ОНУВ adresinden alınmıştır.
• UNEP. (2011). Towards a green economy: Pathways to sustainable development and poverty eradication—a synthesis for policy makers. UNEP Division of Communications and Public Information: Nairobi, Kenya. 10 Aralık 2024 tarihinde https://www.mdpi.com. adresinden alınmıştır.
• UNEMG. (2011). A guidebook to the green economy. 10 Aralık 2024 tarihinde https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/GE%20Guidebook.pdf adresinden alınmıştır.
• UNECA. (2011). Economic report on Africa 2011: governing development in Africa – the role of the state in economic transformation. 10 Aralık 2024 tarihinde https://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/45418/1/S2000005_en.pdf adresinden alınmıştır. USAID. (2018). Climate risk profile: Kyrgyz Republic. 10 Aralık 2024 tarihinde https://www.climatelinks.org/sites/default/files/asset/document/2018_USAID-CCIS-Project_Climate-Risk-Profile-Kyrgyz-Republic.pdf adresinden alınmıştır.
• Vandyck, T., Keramidas, K., Kitous, A., Spadaro, J.V. vd. (2018). Air quality co-benefits for human health and agriculture counterbalance costs to meet Paris Agreement pledges. Nature Communications, 9(1), 1–11.
• Yalçın, A.Z. (2016). Sürdürülebilir kalkınma için yeşil ekonomi düşüncesi ve mali politikalar. Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(1), 749-775.
• Yavuz, E. (2021). 1929 Dünya ekonomik buhranının Türkiye’ye ve diğer ülkelere olan etkisinin istatistik analizi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 377-390. https://doi.org/10.46790/erzisosbil.1027499
• Yao, H.J., & Zhou, H.F. (2013). Game analysis of water resources strategy among the Central Asia countries around the Aral Sea Basin. Arid Land Geogr. 36, 764–771.
• Wedocsunep. (2012). Green economy what do we mean by green economy?. 10 Aralık 2024 tarihinde https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/8659/-20Green%20economy_%20what%20do%20we%20mean%20by%20green%20economy_%20-2012Main%20briefing%202012--Final.pdf adresinden alınmıştır. Worldbank. (2024). Green budget tagging in the Kyrgyz Republic: Conceptual approach. 10 Aralık 2024 tarihinde https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/099091124071522679/p170870186d5660df1abdc16c9aa06aadeb adresinden alınmıştır.
• Worldbank. (2022). Kyrgyz Republic air quality improvement project (P177467). 10 Aralık 2024 tarihinde http://documents1.worldbank.org/curated/en/099055007142217512/pdf/P17746702681420b0922007f7b97fc6b1b.pdf adresinden alınmıştır.
• Worldbank. (2024). What carbon pricing. 10 Aralık 2024 tarihinde https://carbonpricingdashboard.worldbank.org/what-carbon-pricingden adresinden alınmıştır.
• West, J.J., Smith, S.J., Silva, R.A., Naik, V. vd. (2013). Co-benefits of mitigating global greenhouse gas emissions for future air quality and human health. Nature Climate Change, 3(10), 885–889.
• Wang, Y., Yue, H., Peng, Q., He, C., Hong, S., and Bryan, B. A. (2020). Recent responses of grassland net primary productivity to climatic and anthropogenic factors in Kyrgyzstan. Land Degradation and Development, 31(16): pp. 2490–2506.
• https://read.oecd-ilibrary.org/environment/reforming-economic-instruments-for-water-resources-management-in-kyrgyzstan/land-taxes-in-the-lake-issyk-kul-area_9789264249363-9-en#page4 (07.12.2024).
• https://greenfiscalpolicy.org/kyrgyzstan/(10.12.2024).
• https://international-partnerships.ec.europa.eu/system/files/2022-01/mip-2021-c2021-8987 (07.11.2024). https://wecoop.eu/wp-content/uploads/2020/05/Session-3-Nurzat-Abdyrasulova-PPP-080618-v3.pdf (07.12.2024).