Mythological Orientation in the Literature of the Tanzimat Period

Yıl 2022, Sayı: 2, 96 - 106, 13.07.2022

Tolga Karahan

Öz

Mythology, unlike Western societies, was introduced tothe Ottoman Empire at a late time. The concept, interpreted as "esâtîrü'l-evvelîn" (ancient narratives/tales) based on the verse, was ignored in daily life and literature for a long time.,It was even observed that certain mythological concepts (mostly Iranian mythology) were frequently used in Divan literature, and thus, these concepts kept mythological traces of many nations (Indian, Chinese, Greek, etc.). However, the fact that mythology was not then considered a serious business and not found scientific reinforced the cultural distance of the Ottomans from the West. Apart from the military and administrative advances followed by the emergence of Westernization, the desire to Westernize literature paved the way for many new topics and concepts. Mythology, first introduced with philosophical and didactic translation works took a literary form withMuhaverât-ı Hikemiyye by Münif Pasha (1859),Telemak by Yusuf Kamil Pasha (1862), the first copyright works of intellectuals such as Şemseddin Sâmi and Nâbîzade Nâzım, and, the use of mythological concepts in the poems of poets such as Şinâsi and Abdülhak Hâmid. Although it was seen that the concepts were covered on a rudimentary level in these works, the mythological orientation that commenced in that period created one of the branches of the literature opening to the West by making great influences on the future figures.

Anahtar Kelimeler

Westernization, mythology, poem, literature, translation

Tanzimat Dönemi Edebiyatında Mitolojik Yönelim

Öz

Mitoloji, Batı toplumlarının aksine Osmanlı’ya geç bir vakitte girer. Âyet-i kerîmelerden hareketle “esâtîrü’l-evvelîn” (eskilerin anlatıları/masalları) şeklinde yorumlanan kavram, uzun bir süre gündelik hayatımızda ve edebiyatımızda göz ardı edilir. Divan edebiyatında belirlenmiş bazı mitolojik kavramların (yüksek oranda İran mitolojisi) sıklıkla kullanıldığı görülse de bu kavramların içyüzünde birçok milletin (Hint, Çin, Yunan vd.) mitolojik izlerini barındırdığı anlaşılır. Ne var ki mitolojinin ciddî bir uğraş olarak ele alınmaması ve bilimsel açıdan değerlendirilmemesi, Osmanlı’nın Batı’ya olan kültürel uzaklığını perçinler. Batılılaşmanın gündeme gelmesiyle yapılan askerî ve idarî atılımlar dışında yazın’ın da Batılılaştırılmak istenmesi, birçok yeni konu ve kavram aranmasıyla sonuçlanır. Felsefî ve didaktik mahiyetli çeviri eserlerle hayatımıza dâhil olan mitoloji, Münif Paşa’nın Muhâverât-ı Hikemiyye’si (1859) ve Yusuf Kâmil Paşa’nın Telemak’ı (1862), Şemseddin Sâmi ve Nâbizâde Nâzım gibi aydınların ilk telif eserleri vermeleri, Şinâsi, Nâmık Kemal ve Abdülhak Hâmid gibi şâirlerin şiirlerinde mitolojik kavramları kullanmalarıyla edebî bir hal alır. Eserlere dâhil olan kavramların iptidaî bir boyutta olduğu görülse de bu dönemde başlayan mitolojik yönelim, sonraki isimler üzerinde büyük tesirler yaparak edebiyatımızın Batı’ya açılan kollarından birini oluşturur.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, mitoloji, şiir, edebiyat, çeviri

Kaynakça

• Afacan, Aydın (2020). Şiir ve Mitologya Cumhuriyet Dönemi Şiirinde Yunan ve Latin Mitologyası. İstanbul: Everest Yayınları.
• Akyıldız, Ali (2011). “Tercüme Odası”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 40, 504-506.
• Alpaslan, G. G. (2007). Tercüme-i Telemak. Ankara: Öncü Kitap.
• Ayvazoğlu, Beşir (1985). “Yirmi Soruda Mitoloji ve Biz”. Türk Edebiyatı (Destan Özel Sayısı), 145, 43-49.
• Çakmak, Nursel (2019). “Nâbizâde Nâzım’ın Mitolojik Eseri: Esatir”. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 179-198.
• Çetin-Sinop, Aysun (1993). “Tanzimattan Cumhuriyete Türk Aydınlarının Mitolojiye Bakış Tarzı” (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İzmir: Ege Üniversitesi SB Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Enginün, İnci (1966). “Abdülhak Hamid’in Eserlerinde Mitoloji”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 14(0), 111-122.
• Kaplan, Mehmet (1948). “Tanzîr-i Telemak”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 3(1-2), 1-20.
• Kaplan, Ramazan (1998). Klasikler Tartışması (Başlangıç Dönemi). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Karahan, Tolga (2022). “Modern Türk Şiirinde Prometheus”, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• Küçük, Sena (2017). “Türk Edebiyatında Mitoloji Arayışları”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 69-90.
• Küçük, Yalçın (1985). Bilim ve Edebiyat. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Okay, M. Orhan (2017). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Şemsettin Sâmi (1296). Esâtîr. İstanbul: Mihrân Matbaası.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2012). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Haz. Abdullah Uçman. 19. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• -- (2016). Edebiyat Dersleri. Haz. Abdullah Uçman. 4. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (1969). Kırk Yıl. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri Yayını.
• Ülken, Hilmi Ziya (1997). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. 3.Baskı. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yücel, Hasan Ali (1957). Edebiyat Tarihimizden. I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yüksel, Süheyla (2012). Türk Edebiyatında Yunan Antikitesi. 2. Baskı. Ankara: Asitan Kitap.