19. Yüzyılda Anadolu’da Frengi ve Alınan Tedbirler

Year 2022, Issue: 2, 29 - 51, 13.07.2022

Mehmet Orçun Karacan

Abstract

Malum olduğu üzere tarih sadece siyasi ve askeri tarih konuları ile ilgilenmez aynı zamanda toplumu etkileyen farklı meseleleri de inceler. Özellikle günümüz araştırmaları salgınlar ve benzer hususlar ile alakalıdır. Bu konu tarihin bu yönüne ağırlık vermek üzere seçilmiştir. Frengi araştırılan dönem için farklı etkileri ve yaygınlığı olan ciddi bir hastalıktır. Mesela bir frengili kişi hastalığını gizlemek zorunda kalabilir. Bu durumun ortaya çıkmasında toplumun hastalığı ayıplaması nedenlerin başında gelmektedir. Sonuç olarak hem frenginin yaygınlığı, devletin işleyişine etkileri ve hayata etkileri 19. yüzyıl özelinde araştırılmıştır. Çalışmanın kapsamı Anadolu’da frengi’yi araştırmak üzere sınırlandırılmıştır. Mezkur hastalığın incelenmesi ve araştırılmasıyla Osmanlı Devleti’nin hastalığa karşı aldığı tedbirlerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu sayede Osmanlı sağlık organizasyonunun durumuna dair bilgiler elde edilmiştir.

Keywords

Frengi, Anadolu, Osmanlı

Syphilis and the Measures Taken Against It in Anatolia in the 19th century

Abstract

Throughout history, it’s known that the outbreaks have seriously affected people’s lives. One of these diseases is syphilis. In the Ottoman Empire, especially, spread of syphilis was in 19th century. That disease was an epidemic in the Anatolia. Therefore, in this article, the prevalence and effects of the disease were investigated by giving examples from different parts of Anatolia. The precautions taken by the Ottoman Empire against syphilis were revealed through the examples discussed. In addition, the reasons that make it difficult to take precautions were also investigated. As a result, how widespread was the disease? What were the causes of the spread of the disease? What measures did the Ottoman Empire take? And answers to similar questions were sought.

Keywords

Syphilis, Anatolia, Ottoman.

References

• Acar, K., “Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında fuhşu önleme çabalarına dair bazı tespitler (1810lar-1910lar).” History Studies, 10/9 (2018), s. 1-19.
• Ahmet Şerif Bey. Anadolu’da Tanin. I. Cilt (hazırlayan: Mehmet Çetin Börekçi) TTK Basımevi, Ankara. 1999.
• Akgündüz, A. Osmanlı kanunnameleri ve hukuki tahlilleri- II. Bayezid devri kanunnameleri. II. Kitap, Fey Vakfı Yayınları, İlmi Araştırmalar Serisi No:1, İstanbul. 1990.
• Aktaş, E. Erzurum ve Trabzon vilayetlerinde salgın hastalıklar (1838-1914). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. 2015.
• Alpaslan, F. ve Bekmez M., “Zeytinliada (Erdek-Balıkesir) topluluğunda erken bizans dönemi’ne ait bir sifilis (Frengi) örneği.” CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 39/1 (2015), s. 11-20.
• Bachour, T. H., “Eski Arap elyazmalarında frengi.” Çeviren: İlcan Bihter BARLAS, Tarih Okulu, 3 (2009), s. 125-132.
• Başağaoğlu, İ, Uçar A. ve Doğan O. Osmanlı’da salgın hastalıklarla mücadele. Çamlıca, İstanbul. 2015.
• Bozkurt, C., “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Atranos’ta frengi ve frengiyle mücadele.” TDA,126 (2020), s. 65-76.
• Bulut, F., “Osmanlıdan Cumhuriyete tehlikeli bir miras: “Frengi’’.” Tarih Okulu, 3 (2009). ,s. 157-175.
• Crosby, A. W., “The early history of syphilis: A reappraisal.” American Anthropologist, 71 1969, pp. 218-227.
• Çalık ve Tepekaya., “Birinci Dünya Savaşı esnasında Anadolu’daki salgın hastalıklar ve Ermeniler.” Selçuk Üniversitesi, S.B.E. Dergisi, 16 (2006), s. 205-228.
• Çavdar, N. ve Karcı, E. “XIX. Yüzyıl sonları -XX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nde frengi ile mücadele kapsamında yapılan yasal düzenlemeler.” Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 11/2 (2016), s. 157-175.
• Çiftçioğlu, F. II. Abdülhamid döneminde İzmir’de salgın hastalıklar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa. 2014.
• Dabry, La Medicine chez les Chinois, 1863.
• Demirci, N., “PROF. DR. Hulusi Behçet’in (1889-1948) frengi hakkındaki bir radyo konuşması.” Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi.; 3/1 (2013), s. 53-61.
• Doktor Şerif Bey Erzurum vilayeti sıhhi ve ictimai coğrafyası. (Haz. Murat Küçükuğurlu). Serander Yayınları, Trabzon, 2011.
• Doktor Von During Paşa. “Anadolu’daki endemik frengi hakkında tetkikat.” Darülfünun Tıp Fakültesi Mecmuası, 3/8 (Kanun-ı Sani 1340).
• Genç, C. Batı Karadeniz’de frengi hastalığı ile mücadele (1860-1922). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi, Karabük. 2019.
• Gül, A., “XIX. Yüzyılda Erzincan kazasında salgın hastalıklar (kolera, frengi, çiçek ve kızamık).” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41 (2009), s. 239-270.
• Karayaman, M. 20. Yüzyılın ilk yarısında İzmir’de sağlık, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, 1.baskı, İzmir, 2008.
• Karcı, E., “Sinop Frengi ve Gureba Hastanesine dair bazı tespitler.” ÇTTAD, 19/39 (2019), s. 461-483.
• Kırlı, E., “Tanzimat sonrası fuhuş hadisesine yaklaşımda yaşanan değişim.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (2010), s. 39-51.
• Koç, A. “Hastalık isimlerinde örtmece.” Türk Dünyası Araştırmaları, 188 (2010), s. 77-94.
• Korkmaz, Y. Osmanlı’da frengi ile mücadele (1880-1918). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale, 2019.
• Köşlü, A. ve Tekiner, H. “Madalyalı cildiyeciler.” Turk J Dermetol, 11 (2017), s. 44-48.
• Kristin N., Zuckerman M., Harper M., Kingston J. ve Armelagos G., “The origin and antiquity of syphilis revisited: An appraisal of old world Pre-Columbian evidence for treponemal infection.” Yearbook of Physıcal Anthropology, 54 (2011), pp. 99–133
• Mağmumi, Ş. Bir Osmanlı doktorunun anıları yüzyıl önce Anadolu ve Suriye. (Günümüz Türkçesine Çeviren: Cahit Kayra), Büke Yayınları, İstanbul, 2001.
• Müderrisoğlu, E ve A., Sarçın, S. “Frengi hastalığının İzmir’de ortaya çıkışı ve şehirdeki umumhaneler.” Turkish Studies, 15/4 (2020), s. 753-763.
• Namal, F., “Ernst Von Düring Paşa‟nın (1858-1944) 3 Eylül 1918 tarihli Münchner Medzinische Wochenschrift‟de Yayınlanan “Küçük Asya‟da endemik sifiliz hakkında deneyimler” başlıklı makalesi üzerine. 2. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi Program ve Özetler, 10-13 Aralık, İstanbul, (2012), s. 125-126.
• Nıkıforuk, A. The fourty horseman: A short history of plagues, scourges and emerging viruses. (Selahattin Erkanlı, Çev), Toronto: Penguin Books (Orijinal eserin yayın tarihi 1996). 2018.
• Ocak, B., “Hamidiye Etfal Hastanesi’nin kurucusu İbrahim Paşa’nın frengi hakkındaki layihası.” Journal of Modern Turkish History Studies/Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19/38 (2019), s. 5-25.
• Ortaylı, İ. Tanzimat devrinde Osmanlı mahalli idareleri (1840-1880). TTK, Ankara, 2018.
• Özdemir, S. XIX. Yüzyılda Kastamonu Vilayeti’nde salgın hastalıklar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi, Karabük, 2019.
• Özemekci, M., “Modern devlet ve tıp: II. Abdülhamit döneminde frengi ile mücadele. Kadın Araştırmaları Dergisi,” 10 (2012), s. 83-101.
• Said, A. Tarih-i illet-i efrenç. Mekteb-i Tıbbıye-i Şahane Matbaası. İstanbul, 1271/1860.
• Sarıköse, S. XIX. Yüzyılda Çukurova’da doğal afetler ve salgın hastalıklar. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2013.
• Semiz, E. XIX. Yüzyılda Konya vilayetinde meydana gelen salgın hastalıklar ve etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2019.
• Stearns, H. History of syphilis. University of Nebraska Medical Center MD Theses, Nebreska, 1938.
• Şenel, Ş., “19. Yüzyılda Kastamonu vilayetinde frengi hastalığı ile mücadele.” CBU Sosyal Bilimler Dergisi, 13/1 (2015), s. 256-274.
• Tampa M., Sarbu I., Matei C., Benea V. ve Georgescu SR. “Brief history of syphilis.” J Med Life, 7/1 (2014), s. 4-10.
• Temel, M. Osmanlı Devleti’nin son döneminde fuhuş ve frengi ile mücadele. Türkler, Yeni Türkiye Yay., C 14, Ankara, 2002.
• Topcu, A., Söyletir G. ve Doğanay M. (editör). Enfeksiyon hastalıkları ve mikrobiyolojisi. Nobel Tıp Kitabevleri. İstanbul, 2017.
• Wong and Wu, History of Chinese medicine, Tientsin, China: Tientsin Press Ltd, 1932.
• Yavuz, E., “Ahlat kazasında frengi (XIX. YY. sonu-XX. YY. başı).” Turkish Studies, 12/26 (2017), s. 223-236.
• Yıldırım, N., Tanzimat’tan Cumhuriyete Koruyucu Sağlık Uygulamaları, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. Cilt. 5, (1985), s. 1319-1320.
• Yıldırım, N., Salgın afetlerinde İstanbul, afetlerin gölgesinde İstanbul, ed. Said Öztürk: İstanbul Kültür AS. İstanbul. 2010.
• Yıldırım, N., “Düring Pasha’s services for the Ottoman Empire, health’’, Culture and the Human Body. Epidemiology, Ethics and History of Medicine, Perspevtives from Turkey and Central Europe. der. İ. İlkılıç, H. Ertin, R. Brömer, H. Zeeb. Betim Center Press. İstanbul, (2014a) s. 269-289.
• Yıldırım, N., 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e hastalıklar hastaneler kurumlar sağlık tarihi yazıları I. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İstanbul, 2014b.
• Yıldırım, N., “II. Abdülhamd’in saltanat yıllarında tıp, sağlık ve sosyal yardım.” Bezmi Âlem Aktüel, 21 (2018), s. 28-33.
• Yılmaz, S. “Threats to public order and health: Mobile men as syphilis vectors in late Ottoman medical discourse and practice.” Journal of Middle East Women's Studies, 13/2, (2017), pp. 222-243.