Altın Masada Oynayan Ruhlar: Neolitik’ten Erken Tunç Çağı’na Anadolu ve Yakındoğu’da Çocuk Gömü Uygulamaları Üzerinden Kimlik ve Anlam Arayışı

Yıl 2025, Sayı: 5, 39 - 54, 18.09.2025

Ayşegül Erden Güney

Öz

Bu makale, Anadolu ve Yakındoğu’da Neolitik’ten Erken Tunç Çağı’na uzanan süreçte çocuk mezarlarını, ölümün yalnızca biyolojik bir son değil, kimi durumlarda toplumsal kimlik, aidiyet ve kültürel anlam üretimiyle nasıl ilişkilenebildiği üzerinden değerlendirmektedir. Çalışma, kuramsal olarak Robert Hertz’in ölümün sosyal yapısına ilişkin yaklaşımı, Arnold van Gennep’in geçiş ritüelleri modeli, David Lancy’nin “gecikmiş bireyleşme” kuramı ve Philippe Ariès’in çocukluk sosyolojisine dair görüşleri çerçevesinde şekillendirilmiştir. Arkeolojik bulgular, bazı gömülerin buluntusuz, ev içi alanlara sessizce yerleştirildiğini; bazılarının ise mezar envanteri, mekânsal konumlandırma ve eşlik eden nesneler aracılığıyla simgesel anlamlar taşıdığını göstermektedir. Bu çeşitlilik, çocukların toplumlar tarafından yalnızca edilgen bireyler olarak değil, kimi zaman duygusal değerlerin, sosyal rollerin ve kültürel sürekliliğin taşıyıcıları olarak anlamlandırıldığını düşündürmektedir. Mezopotamya mitolojisinde yer alan temsillerle kurulan kavramsal bağlar da tarihöncesi toplumlarda çocukluğun yaşla sınırlı bir dönem değil, toplumsal değerler ve simgesel anlamlarla şekillenen bir kültürel kategori olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk Gömüleri , Toplumsal Kimlik , Neolitik , Erken Tunç Çağı , Yakındoğu

Kaynakça

• Açıkkol-Yıldırım, A., P. Gözlük-Kırmızıoğlu, ve E. Genç. 2014. “Kuriki Höyük İskeletleri”. Arkeometri Sonuçları Toplantısı 29:203–15.
• Akkermans, P.M.M., ve G.M. Schwartz. 2003. The Archaeology of Syria: From Complex Hunter-Gatherers to Early Urban Societies (c.16,000-300 BC). Cambridge.
• Akkermans, P.M.M.G. 1993. Villages in the Steppe – Late Neolithic Settlement and Subsistence in the Balikh Valley, Northern Syria. Michigan: Ann Arbor: International Monographs in Prehistory.
• ———. 2008. “Burying the Dead in Late Neolithic Syria”. Içinde Proceedings of the 5th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, 621–45. Madrid: UAM Ediciones.
• Altuntek, N.S., ve Y.S. Erdal. 2012. “Bediüzzaman Mezarlığı’nda Ölüm: Toplumsal/Kültürel Görünümler”. Edebiyat Fakültesi Dergisi 31 (1):71–100.
• Ariés P. 1962. Centuries of childhood: a social history of family life. New York.
• Batey, E.K. 2011. “Tell Umm el-Marra (Syria), seasons 2000–2006”. Bioarchaeology of the Near East 5:1–10.
• Becker, J. 2007. Nevali Cori: Keramik und Kleinfunde der Halaf- und Frühbronzezeit. Verlag Philipp Von Zabern-Mainz Am Rhein.
• Dariusz, S., ve Z. Wygnańska. 2019. “Infant burials in the Ninevite 5 mortuary landscape”. Içinde Stories Told Around the Fountain: Papers Offered to Piotr Bieliński on the Occasion of His 70th Birthday, edited by A.
• Pieńkowska, D. Szeląg, ve I. Zych, 687–712. Warsaw: University of Warsaw Press & Polish Centre of Mediterranean Archaeology.
• Enverova, D.A. 2021. “Social Complexity At The Time Of Urbanization: A ‘Grave’ Perspective — Late Pottery Neolithic To Early Bronze Age Northern Mesopotamıa (6400-2000 Bce)”. University of Notre Dame.
• Genç, E., ve B. Köse-Yıldız. 2019. “Doğanpınar Barajı Tilbaşar Höyük 2017 Kazısı”. Kazı Sonuçları Toplantısı 40–1:565–80.
• Van Gennep, A. 1960. The rites of passage. Phoenix Books. Chicago: University of Chicago Press.
• Hassett, B., ve H. Sağlamtimur. 2018. “Radical ‘royals’? Burial practices at Başur Höyük and the emergence of early states in Mesopotamia”. Antiquity. doi:10.15184/aqy.2018.63.
• Hauptmann, H. 1982. “Lidar Höyük 1981”. Türk Arkeoloji Dergisi XXVI:93–110.
• Hertz, R. 1960. Death and the right hand Ed. çeviren: Rodney and Claudia Needham. Free Press.
• Kahya, Ö. 2018. “Ölüm Sonrası Hayat: Sümerce Metinlerde Öteki Dünya”. Tarih Araştırmaları Dergisi 37:49–76.
• Katz, D. 2003. The Image of the Netherworld in the Sumerian Sources. Bethesda: CDL Press.
• Kujit, I. 1996. “Negotiating Equality through Ritual: A Consideration of Late Natufian and Prepottery Neolithic A Period Mortuary Practices”. Journal of Anthropological Archaeology 15:313–36.
• Ökse, T. 2006. “Early Bronze Age Graves at Gre Virike (Period II B): An Extraordinary Cemetery on the Middle Euphrates”. Journal of Near Eastern Studies 65–1:1–38.
• ———. 2017. “Tatıka: Yukarı Dicle Havzasında Bir ETÇ I-II Mezarlığı ve Ritüel Yapılar”. Içinde Anadolu, Arkeoloji, Zaman ve Mekan, edited by Gökhan Coşkun, 16–30. Ankara: Bilgin Kültür Sanat.
• Özbek, M. 2003. “Değirmentepe (Kalkolitik Çag) bebeklerinde ilginç bir adet: Baş Dağlaması”. Belleten Cilt LXVII:369–84.
• Özdoğan, A.E. 2023. “Çayönü Tepesi 2022 Kazı Çevre Düzenleme Çalışmaları”. Kazı Sonuçları Toplantısı 43/4:189–206.
• Özgüç, N. 2009. Samsat: Sümeysat, Samasota, Kumaha, Hahha, Hahhum. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Peasnall, B. 2002. “Burials from Tepe Gawra”. Içinde Tepe Gawra: The evolution of a small, Prehistoric center in Northern Iraq, edited by Mitchell S Rothman, 171–234. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Porter, A. 2012. Mobile Pastoralism and the Formation of Near Eastern Civilizations: Weaving together society. Cambridge University Press.
• Schwartz, G.M., H.H. Curvers, S. Dunham, ve B. Stuart. 2003. “A third-millennium BC elite tomb and other new evidence from Tell Umm el-Marra, Syria”. American Journal of Archaeology 107–3:325–61.
• Stein, G.J. 1997. “1995 Excavations at Hacınebi Tepe”. Kazı Sonuçları Toplantısı XVIII:93–121.
• Tobler, A.J. 1935. Excavations at Tepe Gawra Volume I: Levels I - VIII. Philadelphia: American Schools of Oriental Research University of Pennsylvania Press.
• Woolley, C.L., ve R.D. Barnett. 1952. Carchemish: Report on the Excavations at Jerablus on Behalf of the British Museum. Part III: The Excavations in the Inner Town. London.
• Wygnańska, Z. 2019. “A break in cultural legacy: Child grave inventories from Tell Arbid, Syria, in transition from EBA to MBA.” Levant 51/1:2–23.