KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE ANLAM-BAĞLAM İLİŞKİSİNE BİR SÂKÎ-NÂME ÖRNEĞİ

Yıl 2024, , 137 - 149, 29.03.2024

Özlem Çayıldak

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1392157

Öz

Klasik Türk şiirini anlamak, okuyucuların şiir ve şair hakkında anlaşılır ve doğru bilgiye ulaşmasını sağlamak, şiirin anlam dünyasını ortaya çıkaran çalışmaların yapılması ile mümkün olmaktadır. Klasik Türk şiirini daha anlaşılır kılmak için günümüzde birçok metodolojik çalışma yapılmaktadır. Bunlardan biri de bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük çalışmalarıdır. Bağlamlı dizin, metindeki sözcükleri ve geçtikleri yeri, sözcüklerin kullanım sıklığını gösterecek biçimde, alfabetik olarak dizmektir. Bu tarz bir çalışma, sözcüğün metinde hangi bağlamlarda kullanıldığına açıklık getirir. Bir şiirin anlamına ulaşmak, edebî değerini ortaya koyabilmek için şiiri amacına uygun ve doğru bir şekilde incelemek gerekir. Eseri oluşturan her dil unsurunun bağlama göre değişen anlamlarının tespit edilmesiyle elde edilen anlam-bağlam ilişkisine dayanan metin sözlükleri, klasik Türk şiiri için son derece önemlidir.
Klasik Türk şiirinin anlam zenginliği göz önünde bulundurulduğunda bağlam, şüphesiz büyük önem taşımaktadır. Kavramlar, hayaller, mazmunlar kendilerinden önce veya sonra gelen unsurlarla ilintili olarak yüzlerce farklı anlam taşıyabilmektedir. Bu çalışmada klasik Türk şiirinde sözcüklerin “bağlam”a göre nasıl farklı anlamlar kazandığı, Fakîrî Saki-namesi esas alınarak hazırlanmıştır. Böylelikle anlamların bağlama göre nasıl değişkenlik ve işlevsellik kazandığı gösterilmeye çalışılmıştır. Saki-namede yer alan farklı kelime kullanımları ve bağdaştırmalar tespit edilip anlamsal farklılık arz eden kelimelere, şiirin bağlamından hareketle mana verilmiş, kelime ve kelime gruplarının bağlamsal açıdan farklı görülen örnekleri bu çalışmada ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk şiiri, anlam, bağlam, Fakiri, saki-name, bağlamlı dizin, işlevsel sözlük

Teşekkür

Hasan Kavruk Armağan Sayısı içindir.

Kaynakça

• Arslan, Mehmet (2012). Sâkî-nâmeler. Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Araştırmaları 1. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Bahadır, Savaşkan Cem (2013). Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Canım, Rıdvan (1998). Türk Edebiyatında Sâkînâmeler ve İşretnâme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çağbayır, Yaşar (2017). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çayıldak, Özlem (2018). Klasik Türk Edebiyatında Sâkî-nâmeler “Şekil ve Muhteva İncelemesi”. Doktora Tezi Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Çayıldak, Özlem (2023). "Sâkî-nâme (Fakîrî)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/saki-name-fakiri. [Erişim Tarihi: 14 Kasım 2023].
• Devellioğlu, Ferit (2004). Osmanlıca-Türkçe Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, Muhammed Nur (2008). “Divan Şiirinde Şarap Metaforları” İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi C38, ss. 63-98.
• Kortantamer, Tunca (1983). “Sâkî-nâmelerin Ortaya Çıkışı ve Gelişimine Genel Bir Bakış”, EÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (2), ss. 81-91.
• Köksal, Fatih (2023). “Fakîrî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fakîrî. [Erişim Tarihi: 12 Kasım 2023].
• Onay, Ahmet Talat (2000). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Öztürk, Furkan (2007). Baki Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük]. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Pala, İskender (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şenödeyici, Özer (2011). Nâilî Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük]. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Şenödeyici, Özer (2017). “Üslûp Araştırmaları Açısından Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük Çalışmaları: Nâilî Örneği”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature Volume:3, Issue: 1, Winter 2017, (282-306).
• Şentürk, Ahmet Atilla (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 2. İstanbul: OSEDAM
• Şentürk, Ahmet Atilla (2019). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 3. İstanbul: DBY Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2011). (hzl) Şükrü Akalın vd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, Kaşif (1995). “Fakîrî” TDVİA. C12. İstanbul: TDV Yayınları. 131-132.