KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE ÂŞIĞIN EN ZOR İMTİHANI: AYRILIK

Yıl 2024, , 93 - 116, 02.09.2024

Nazmi Özerol

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1527302

Öz

Ayrılık edebiyatın, özellikle de şiirin vazgeçilmez temalarından biridir. Şiir söz konusu olunca da en çok dillendirilen sevgiliden ayrılmaktır. Aşığın duygu dünyasında eşsiz bir yerde konumlandırdığı sevgilinin onu terk etmesi, yoğun ve derin çaresizlik duygusunu beraberinde getirir. Ayrılık neticesinde hayal kırıklığı, yalnızlık, keder gibi olumsuz duygu durumları yaşanır. Ayrılık, insanın iç âleminde derin yaralar açar. Sevgilisinden ayrı düşmüş bir âşığın hali, çölde susuz kalmış birine benzer. Her zaman beraber olacağını düşünen kişiler, ayrı kaldıklarında kendi canlarından bir parçayı kaybetmiş gibi olurlar ve hayata tutunma noktasında ciddi problemler yaşarlar.
Klasik Türk şiirinde de âşık, sevgiliye kavuşmak için yanıp tutuşur; türlü mücadelelere girer, ancak vuslat çoğu zaman gerçekleşmez, çünkü geleneğe göre ayrılık, âşığın alın yazısıdır. Ayrılık, âşık için çoğu zaman ruhu inciten, âşığa gözyaşı döktüren, âdeta âşığı soluksuz bırakan bir durum olduğu için “gam, dert, bela, üzüntü, güçsüzlük, gözyaşı, yük, korku, gariplik, sitem, dayanılmazlık, mahrumiyet, sabır” gibi unsurlarla özdeşleştirilir. Ayrılık, katlanılmaz bir durum olsa da âşık, kendince bu büyük acıyla baş etme yöntemleri geliştirmiştir. Klasik şiirdeki aşk anlayışında güç, sevgilinin elinde olduğu için âşık kendisine biçilen mağdur rolüne katlanmak zorundadır. Âşık, böyle bir psikolojiye maruz bırakıldığı için ayrılık olayına pek de itiraz edemez. Sevgiliye kavuşma ümidi de âşığın ayrılığa olumlu bakmasında etkili olur. Âşığın, ayrılığı kabullenmesinin başka bir sebebi de sevgiliye kavuştuktan sonra tekrar ayrılmanın yıkıcı boyutunun daha fazla olacağını düşünmesidir. Bu çalışmada âşığın en zor imtihanı olan ve şiirde “firâk, firkat/fürkat, iftirak, hicr/hecr, cüdâ, cüdâyî” kelimeleriyle ifade edilen ayrılık kavramının, Klasik Türk şiirinde nasıl işlendiği ele alınmıştır. Şairlerin ayrılık kavramını, çeşitli edebî sanatlardan yararlanarak, yakın ve uzak çağrışımlar sağlayan göstergelerle nasıl ilişkilendirdiği, hayal dünyalarını somutlaştırmada alışılmadık bağdaştırmalar yoluyla ne tür imgeler kullandıkları ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, ayrılık, bağdaştırma, imge

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2013). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Antakyalı, Banu (2020). “Bağlanma ve Ayrılık Kavramları Bağlamında Sabahattin Ali’nin Kürk Mantolu Madonna Anlatısı”. Ayrılık Kitabı. Ed. Emine Gürsoy Naskali. 33-58. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (2004). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, Cem (Dü.) (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Kuran-ı Kerîm Meâli (2008). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Özerol, Nazmi (2013). Eğribozlu İzzet Ahmed Divanı. Malatya: Serhat Matbaacılık.
• Özerol, Nazmi (2013). Yenişehirli İzzet Divanı. Malatya: Serhat Matbaacılık.
• Pala, İskender (2003). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Sami, Şemseddin (1986). Kâmus-ı Türkî. İstanbul: Endurun Kitabevi.
• Tolasa, H. (1973). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1999). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Maârifet Yayınları.
• Metin Bankası ve Kültür Bakanlığı e-kitap Projesinde Yer Alan Divanlar: (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78354/divanlar.html),(https://groups.yahoo.com/neo/groups/metinbankasi/info)