Klasik Türk Şiirinde Bir Sembol Olarak “Diken”

Yıl 2020, Sayı: 10, 23 - 41, 30.04.2020

Nazmi Özerol

Öz

Şiir dilinde göstergeler yalnızca bir kavramı yansıtmakla kalmaz, zamanla yeni yeni anlamlar kazanır; ayrıca onu algılayanın zihninde değişik tasarımların oluşmasına da yol açar. Şair, kimi sözcüklere okuyanda/dinleyende çeşitli duyguların doğmasını sağlayan anlam yüklemeleri yaparak âdeta o sözcükleri sembol hâline getirir. Günümüzde sembol kavramıyla ifade edilen “mazmun” Klasik şiirde kelimelerin ilk bakışta anlaşılan ya da bilinen anlamının arkasında gizlenen anlamı ifade eder. Mazmun oluşturmada edebî sanatlar, arka plandaki anlam ilgisini kurma ve hissettirmeyi sağlar. Mazmunlarda teşbih, istiare, mecaz-ı mürsel, hüsn-i talil, tevriye sanatı önemli görevler üstlenir.
Bu çalışmada günlük dilde kullanılan diken (hâr) göstergesinin, Klasik şiirde temel anlamının yanı sıra yepyeni bağlantılarla, yakın ve uzak çağrışımlar sağlayan göstergelerle, alışılmadık bağdaştırmalara gidilerek kazandığı sembolik anlamlar üzerinde durulacaktır. Diken sembolünün sade, küçük ve basit görünümlü bir hususiyet arz etmesine karşın şairlerin muhayyilesinde karmaşık, büyük ve çok yönlü çağrışımlara kapı araladığı görülmüştür. Şiirde “diken”le kurulan ilgi ve ilişkilendirmelerde daha çok şekilsel özellikler ile dikenin çağrıştırdığı olumsuz anlamlar (batma, yaralama, can acıtma, sıkıntı verme, engel olma, zarar verme, değersizlik vb.) dikkat çekmektedir. Bunlardan başka dikenin bazı olumlu duygu durumlarını anlatmada da kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, sembol, diken

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2013). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Alkan, Erdoğan (2005). Şiir Sanatı. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Çetin, Nurullah (2012). Şiir Tahllilleri I. Ankara: Öncü Kitap.
• Çetişli, İsmail (2008). Edebiyat Sanatı ve Bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (2004). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Pala, İskender (2003). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yayınları.
• Parlatır, İsmail ( 2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Sami, Şemseddin (1986). Kâmus-ı Türkî. İstanbul: Endurun Kitabevi.
• Uludağ, Süleyman (1999). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Maârifet Yayınları.
• Metin Bankası ve Kültür Bakanlığı e-kitap Projesinde Yer Alan Divanlar: (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78354/divanlar.html), (https://groups.yahoo.com/neo/groups/metinbankasi/info) Adlî Divanı (hzl. Yavuz Bayram). Âhî Divanı (hzl. Mustafa Kaçalin). Ahmed Paşa Divanı (Ali Nihat Tarlan). Amrî Divanı (hzl. Mehmet Çavuşoğlu). Antepli Aynî Divanı (hzl. Mustafa Arslan). Arpaeminizâde Sâmî Divanı (hzl. Fatma Sabiha Kutlar). Âşık Çelebi Divanı (hzl. Filiz Kılıç). Ayıntablı Hâfız Divanı (hzl. Rabia Derya Tuyan). Azmizâde Haletî Divanı (hzl. Bayram Ali Kaya). Bâkî Divanı (hzl. Sabahattin Küçük). Bursalı İffet Divanı (hzl. Mehmet Arslan). Erzurumlu Zihnî Divanı (hzl. Muhsin Macit). Eşref Paşa Divanı (hzl. Gülçin Tanrıbuyurdu). Fatîn divanı (hzl. Mehtap Erdoğan). Figânî Divanı (hzl. Esma Şahin). Filibeli Vecdî (hzl. Hasan Kavruk-Bahir Selçuk). Fuzûlî Divanı (hzl. Kenan Akyüz vd.). Fuzûlî’nin Kasideleri (hzl. Sibel Özer). Hafîd Divanı (hzl. Hacer Ünal). Hasan Ziyâî Divanı (hzl. M. Gürgendereli). Hayâlî Bey Divanı (hzl. Ali Nihat Tarlan). Hayretî Divanı (Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri). Hâzık Divanı (hzl. Hüseyin Güfta). Helâkî Divanı (hzl. Mehmet Çavuşoğlu-İsa Sarı) Hikmetî Divanı (hzl. Aysel Eğri). Kadı Burhaneddin Divanı (hzl. Kaplan Üstüner). Karamanlı Aynî Divanı (hzl. Ali Yıldırım). Karamanlı Nizamî Divanı (hzl. Haluk İpekten). Kâtipzâde Mustafa Sâkıb Divanı (hzl. Mehmet Kırbıyık). Mekkî Divanı (hzl. Gürcan Karapanlı). Mesîhî Divanı (hzl. Mine Mengi). Mezâkî Divanı (hzl. Ahmet Mermer). Mihri Hatun Divanı (hzl. Mehmet Arslan). Mirzazâde Salim Divanı (hzl. Adnan ince) Mürekkepçi Enverî Divanı (hzl. Cemal Kurnaz). Nâilî Divanı (hzl. Haluk İpekten). Nâmî Divanı (hzl. Ahmet Yenikale). Necati Divanı (hzl. Ali Nihat Tarlan). Nedîm Divanı (hzl. Muhsin Macit). Nehcî Divanı (hzl. Üzeyir Aslan). Neşâtî Divanı (hzl. Ömer Savran) Nev’i Divanı (hzl. Mertol Tulum). Nevizâde Atayî Divanı (hzl. Saadet Karaköse). Rahîmî Divanı (hzl. Ahmet Mermer). Resmî Divanı (hzl. Müslüm Yılmaz). Rezmî Divanı (hzl. Mehmet Gürbüz). Sâbir Pârsâ Divanı (hzl. Kâzım Yoldaş). Sâbit Divanı (hzl. Turgut Karabey). Sâid Girây Divanı (hzl. Saadet Karaköse). Seyyid Nesîmî Divanı (hzl. Hüseyin Ayan). Süheylî Divanı (hzl. Esat Harmancı). Şeyhî Divanı (hzl. Ali Nihat Tarlan). Şeyhülislâm Yahyâ Divanı (hzl. Hasan Kavruk). Vasfî Divanı (hzl. Mehmet Çavuşoğlu). Vuslâtî Divanı (hzl. Gülcan Tanıdır). Yenişehirli Avnî Divanı (hzl. M. Kayahan Özgül). Yahyâ Bey Divanı (hzl. Mehmet Çavuşoğlu).