AHENK UNSURLARI BAKIMINDAN ŞEYHÜLİSLAM YAHYA’NIN GAZELLERİNE BİR BAKIŞ

Yıl 2021, Sayı: 14, 1 - 16, 31.08.2021

Ali Balalan

https://doi.org/10.51592/kulliyat.962483

Öz

Divan şiirinde ses ve söz tekrarları, ritim, kafiye ve redifler ahenk unsurlarının başında geliyor. 17. yüzyılda yaşamış, gazel sahasında söz sahibi olan Şeyhülislam Yahya, klasik şiir geleneğine damga vurmuştur. Bu çalışmamızda Şeyhülislam Yahya Divanı’ndaki ahenk unsurlarını tespit etmeye çalıştık. Yaptığımız bu çalışma bir bakıma üslûp çalışması olduğundan daha çok yapısal eleştiri yöntemleri ve anlatım bilimi kuralların kesiştiği bir alanda durmaktadır. Bu alanda maalesef çok kapsamlı bir araştırma yapıldığını söyleyemeyiz. Biz, bu çalışmamızda Divan’daki ahenk unsurlarını söz ve ses tekrarları ile sağlanan ahenk ve ritim olarak üç ana başlık altında inceledik. Şeyhülislam Yahya’nın, kullandığı nazım şekillerinde - özellikle gazellerinde - dile hakim olduğu yapmacıksız, sade ve basit bir üslûp ile Türkçeyi başarıyla kullandığı görülmektedir. Şeyhülislam Yahya’da ahenk kuru bir ses topluluğundan ibaret değildir. Anlamla sesin bir potada eritilerek armoninin yakalandığı aşikârdır. Şeyhülislam Yahya, “neyi anlattığın değil nasıl anlattığın” önemli olduğu bir şiir geleneğine iz bırakmış bir şairdir. Şiirde her cümle bir musiki cümlesidir. Bu musikiyi ortaya çıkaran seslerdir. Şeyhülislam Yahya, Divanı’nda bu ses unsurunu başarılı bir şekilde kullanmıştır. Fakat bu ses unsuru anlamdan bağımsız değildir. Sesle anlam arasında ilgi kurmuş, şiirini hem yapı hem de mana üzerine inşa etmiştir. Bunu yaparken “üst şiir dili” nden faydalanmış şiirlerini sembollerle ifade etmiştir. Bundan dolayı zaman zaman yanlış anlaşılmış küfürle itham edilmiştir. Yahya Efendi’nin şiirlerini anlamak için kullandığı sembollerin söz varlığına bakmak gerekir. Aksi takdirde şiirlerini yanlış anlayıp yorumlayabiliriz.

Anahtar Kelimeler

Şeyhülislam Yahya, ses ve söz tekrarları, ritim, ahenk

Kaynakça

• Adıyaman Ceyda ( 16-18 Aralık 2010). Türkçede Ses ve Anlam İlişkisi Üzerine Bir İnceleme, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fak.
• Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, III. Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, İzmir. s. 1-10
• Aksan Doğan (2005). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Engin Yayıncılık.
• Devellioğlu Ferit.(1998) Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin Cem (1997). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 517
• Dilçin Cem (1991). Fuzuli’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi Ankara: Türkoloji Dergisi, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Derneği Yayınları, C.9.S.1, s. 43-98 .
• Hatipoğlu Vecihe ( 1971). İkileme. Ankara Üniversitesi Basımevi: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kavruk Hasan (hzl.)(2001). Şeyhülislam Yahya Divanı. Ankara: Meb Yayınları.
• Kurnaz Cemal ( 2001). Divan Şiirinde Ritim Arayışları. Türk Dili, S.589, s.87-92 Ocak.
• Küçük Sabahattin (1982). Şiir ve Şiir Sanatında Ses Unsuru, Fırat Üniversitesi. Edebiyat Fakültesi dergisi ( Ali Gündüz Akıncı’ya Armağan ) C.1, S.2. s. 102-112 Elazığ 1982.
• Macit Muhsin (2005). Divan Şiirinde Ahenk Unsurları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Kocakaplan İsa ( 1992). Açıklamalı Edebi Sanatlar. İstanbul: MEB. Yayınları.
• Özcan Tarık ( 1999). Oktay Rif’at’ın Şiirlerinin ve Romanlarının İncelenmesi, Elazığ: Fırat Üniversitesi. Doktora Tezi.
• Özünlü Ünsal ( 2001). Edebiyatta Dil Kullanımları. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Pala İskender ( 1995). Ansiklopedik Divan Şiir Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Selçuk Bahir (2004). Ahenk Unsurları Bakımından Nef’i Divanı’nın Tahlili. Malatya: Özserhat Yayıncılık.
• SoysaL M. Orhan (2005). Edebi Sanatlar ve Tanınması. İstanbul: MEB Yayınları.
• Yıldırım Ali (2007). Taşlıcalı Yahya ve Şeyhülislam Yahya Divanları’nda Zühdî ve Harabatî Kelimelerin Kullanımı, Türkoloji Araştırmaları Merkezi. http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI TURK EDEBIYATI /Ali Yıldırım Taşlıcalı Yahya Zuhdi Harabati sozcuk.pdf (Erişim tarihi: 7/12/2012)
• Balalan Ali ( 2013). Şeyhülislam Yahya Divanı’ında Ahenk Unsurları. Elazığ: Fırat Üniversitesi. Yüksek Lisans Tezi.