ŞEYH GÂLİB’İN ŞERH-İ CEZÎRE-İ MESNEVÎ’SİNDEKİ DER-BEYÂN-I AŞK U MESTÎ BÖLÜMÜNÜN İNCELENMESİ

Year 2024, Issue: 22 (Prof. Dr. Hasan KAVRUK Armağan Sayısı), 231 - 258, 29.03.2024

İdris Kadıoğlu Evin Tünle

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1412200

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı, aşk konusunda önemli malzemeler içeren Mesnevî’nin mensur şerhlerinden birini incelemektir. Bu bağlamda Şeyh Gâlib’in Şerh-i Cezîre-i Mesnevî’sinin Der-Beyân-ı Aşk u Mestî bölümü incelenmiştir. İçine doğduğu kültür ve aldığı eğitimin de etkisiyle konusunu genellikle ilahi aşktan alan eserler yazan Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin ünlü eseri “Mesnevî”ye birçok şerh yapılmıştır. Bunlardan biri de Yûsuf Sîneçâk’ın yazmış olduğu “Cezîre-i Mesnevî” dir. Üç yüz altmış altı beyitten oluşan eser farklı kişilerce şerh edilmiştir. Şârihlerden biri de Şeyh Gâlib’tir. Bu çalışmada Şerh-i Cezîre-i Mesnevî adlı eserin manzum mensur karışık yazılan Der-Beyân-ı Aşk u Mestî bölümündeki Mesnevî’den seçilmiş olan otuz dört beyit ve bir manzum hikâye incelenmiştir. Burada âşıklarda bulunması gereken haller, aşkın verdiği hüzün, sürûr ve aşkın saflığı gibi konular üzerinde durulmuştur. Topkapı Sarayı Müzesi’nde bulunan el yazması nüsha ile daha önce eser üzerinde yapılmış bir çalışmadan istifade edilerek metin oluşturulmuştur. Bu bölümle alâkalı okumalar ve dil içi çevirileri yapılmıştır. Çalışma bir giriş ve temelde iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Şeyh Gâlib’in eseri Şerh-i Cezîre-i Mesnevî üzerinde durulmuş, bu esere yazılan şerhler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca Mesnevî’den seçilen ve bu eserde yar alan toplam Farsça 34 beyitin tercümesi yapılmıştır. Birinci bölümde eser şekil yönünden incelenmiş, yazarın istifade ettiği kaynaklar tespit edilerek yazılmıştır. İkinci bölümde eser muhteva yönünden incelenmiştir. Yazarın şerh yöntemi hakkında bilgiler sunulmuş, eserden seçilen beyitler üzerinde durulmuştur. Şairin “gül ve bülbül” konulu çift kahramanlı aşk destanı ayrıca incelenmiş ve yorumlanmıştır. Son olarak metinle ilgili bulgular üzerinde değerlendirmeler yapılmış, sonuç ve kaynakça yazılarak çalışma tamamlanmıştır.

Keywords

Aşk, Şeyh Gâlib, Mesnevî Şerhi, hakikat, mecaz

References

• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî el-Aclûnî. Keşfü’l-hafâ ve Müzîlü’l-ilbâs amme’ştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. thk. Abdulhamîd b. Ahmed. b. Yûsuf b. Hindâvî. Mektebetü’l-Asriyye. Cilt I-II. Beyrut 1420/2000. https://lib.efatwa.ir/43319/1/1
• Akkuş, Metin (2018). Nefî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 27 Aralık 2023].
• Alparslan, Ali (1988). Şeyh Galib. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Atalay, Mehmet (2022). "Şerh-i Cezîre-i Mesnevî (Şeyh Gâlib)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-cezire-i-mesnevi-seyh-galib. [erişim tarihi: 27 Aralık 2023].
• Atasert, Erhan (2022). İlahi Aşkın Kökenleri ve Yunus Emre’nin İlahi Aşkı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Avşar, Ziya (2007). “Mevlânâ’nın Rubailerinde Müteal Aşk”. Marife (3): 91-103.
• Aydın, Fatma (2019). Abdülmecid Sivasî Şerh-i Cezîre-i Mesnevî (İnceleme- Karşılaştırmalı Metin). Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Ayvazoğlu, Beşir (1999). Güller Kitabı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bankır, Malik (2005). “Te'lif ve Tercüme Bir Eser: Şerh-i Cezîre-i Mesnevî”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Şinasi Tekin Özel Sayısı (27): 155-168.
• Cebecioğlu, Ethem (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Anka Yay.
• Çoban, Ali (2022). "Şerh-i Cezîre-i Mesnevî (Şeyhî)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-cezire-i-mesnevi-tees-4. [erişim tarihi: 27 Aralık 2023].
• Doğan, Muhammet Nur (hzl.) (2002). Hüsn ü Aşk. İstanbul: Ötüken Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10711,seyhgalibhusnuaskmuhammetnurdoganpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 27 Aralık 2023].
• Doğan, Muhammet Nur (Hzl.) (2011). Şeyh Galib Hüsn ü Aşk (Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar). İstanbul: Yelkenli Yayınevi.
• Ergun, Sadettin Nüzhet (1932). Şeyh Galib. İstanbul.
• Esrar Dede, (Hzl. İlhan Genç) (2000-2018). Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye,. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayyınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57762,tezkire-i-suara-yi-mevleviyyepdf.pdf?0 [erişim tarihi: 27 Aralık 2023].
• Gazzâlî, Ahmed (2005). Aşkın Halleri - Sevanühü'l Uşşak. (Trc. Turan Koç ve M. Çetinkaya) İstanbul: Gelenek Yayınları.
• Güleç, İsmail (2004). “Türk Edebiyatında Cezîre-i Mesnevî Şerhleri”. Osmanlı Araştırmaları: The Journal of Ottoman Studies (24): 159–179.
• Günyeli, Özlem Özgür (2019). Meknî Efendi’nin Şerh-i Cezîre-i Mesnevî’si. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Kadıoğlu, İdris (2023). “Abdullah Bosnevî’nin Şerh-i Cezîre-i Mesnevî’sindeki Dinleme İle İlgili Bölümün İncelenmesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten (75): 101-130. https://doi.org/10.32925/tday.2023.97 Kadıoğlu, İdris (Hzl.) (2016). Muhyî, Temsîl-i Şecer. Ankara: Sonçağ Yayınları.
• Kalkışım, M. Muhsin (1994). Şeyh Gâlib Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kalkışım, M. Muhsin (2010). “Şeyh Gâlib”. İslâm Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 54-57.
• Kanar, Mehmet (2019). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Karabey, Turgut, V. Mehmet, A. Mehmet (1996). Şerh-i Cezîre-î Mesnevî. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kavaklı, Şekere (2004). Şeyh Galib Divânı’nın Dinî ve Tasavvufî Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Kaval, Musa (2011). “Mesnevî’de Aşk ve Âşık”. Ekev Akademi Dergisi (49): 117-128.
• ELEKTRONİK KAYNAKLAR Fars Edebiyatı: https://ganjoor.net/ [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]
• Hadis Kaynakları: https://lib.efatwa.ir/ [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]
• Kubbealtı Lügati: http://www.lugatim.com/ [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]
• Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali: https://www.kuranmeali.com/index.php/ [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]
• Mevlânâ, Mesnevî: https://ganjoor.net/moulavi [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]
• Osmanlıca Sözlükler: https://www.osmanlicasozlukler.com/ [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]
• TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/ [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri: https://sozluk.gov.tr/ [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]
• Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü: https://tees.yesevi.edu.tr/ [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]
• Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: https://teis.yesevi.edu.tr/ [erişim tarihi: 27 Aralık 2023]