Cultural Expression of Pre-2000 Turkish Cinema: Lack of Identification, Stereotyping and the Problem of Mindset

Year 2023, Issue: 18, 371 - 399, 10.09.2023

Gülseren Dinvar Pekşen

https://doi.org/10.46250/kulturder.1314025

Abstract

The definition of the concept of identity, which is also fed by the socio-cultural conditions of human societies, has expanded and diversified its scope in the historical process until it comes to the postmodern period. In this study, the concept of identity, which has different intellectual connections and a complex character, has been examined within the framework of representational structures such as self, identification, other, belonging, gender, which are thought to be related to the fields of psychology and philosophy and to find a response in Turkish cinema. As a result of the findings obtained by the literature review method regarding the concept of identity, identity representations in films belonging to different periods were analyzed by sociological film criticism method. The main purpose of this study is to evaluate the relationship of cinema films with culture, to investigate what the narrative codes contain in terms of quality and what kind of mentality they turn into a means of expression. In the study, it is assumed that movies do not only represent identities and the meanings they contain, but also sometimes take on the task of social engineering in a meaning-making position. In this context, it has been concluded that the identityless representations, which have been transformed into a stereotypical narrative form and repeated over a long period of time, are the cultural expression of a major mentality problem and render Turkish cinema without identity.

Keywords

Turkish cinema, sociological analysis, mindset, identity problem, stereotyping

2000 Öncesi Türk Sinemasının Kültürel Dışavurumu: Kimliksizlik, Basmakalıplaşma ve Zihniyet Sorunu

Abstract

İnsan topluklarının sosyo-kültürel koşullardan da beslenen kimlik kavramının tanımı; tarihsel süreç içerisinde postmodern döneme gelinceye dek kapsamını genişleterek çeşitlendirmiştir. Bu çalışma özelinde de farklı düşünsel bağlantılara ve karmaşık bir karaktere sahip olan kimlik kavramı, psikoloji ve felsefe alanlarının ilişki kurduğu ve Türk sinemasında da karşılık bulduğu düşünülen; benlik, özdeşleşme, öteki, aidiyet, cinsiyet gibi temsil yapıları çerçevesinde incelenmiştir. Kimlik kavramına ilişkin literatür taraması yöntemiyle elde edilen bulgular neticesinde, farklı dönemlere ait filmlerdeki kimlik temsilleri, sosyolojik film eleştirisi yöntemiyle çözümlenmiştir. Sinema filmlerinin kültürle olan ilişkisini değerlendirmek, anlatı kodlarının nitelik bakımından neler içermekte olduğu ve nasıl bir zihniyetin ürünü olarak dışavurum aracına dönüştüğünü araştırmak bu çalışmanın temel amacıdır. Çalışmada sinema filmlerinin sadece kimlikleri ve içerdikleri anlamları temsil etmediği, aynı zamanda anlam kurucu bir pozisyonda kimi zaman toplum mühendisliği görevini de üstlenmekte olduğu varsayımından hareket edilmiştir. Bu bağlamda basmakalıplaşmış bir anlatı formuna dönüşerek uzun bir dönem boyunca tekrar edilmiş kimliksiz temsillerinin büyük bir zihniyet sorununun kültürel dışavurumu olduğu ve Türk sinemasını da kimliksiz kıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Türk sineması, sosyolojik çözümleme, zihniyet, kimlik sorunu, basmakalıplaşma

References

• Abisel, Nilgün (2005). Türk Sineması Üzerine Yazılar. Ankara: Phoenix.
• Aça, Mustafa & Dinç, Mustafa (2021). “Türk Sinemasında Yeni Hayatın Eşiği: Haydarpaşa Garı Üzerine Değerlendirmeler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1): 312-324.
• Adanır, Oğuz (2006). Kültür, Politika ve Sinema. İstanbul: +1kitap.
• Adanır, Oğuz (2010). Eski Dünyaya Yeni Bir Bakış. İstanbul: Doğu Batı.
• Adorno, Theodor W. (2012). Kültür Endüstrisi, Kültür Yönetimi. Çev. Mustafa Tüzel. İstanbul: İletişim.
• Akbal Süalp, Zeynep (2007). “Geleceğin Puslu Havasında Silik Duranı Unutma”. Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler VI. Ed. Deniz Bayrakdar. İstanbul: Bağlam.
• Alpman, Polat S. (2018). “Sosyal Teorinin Konusu Olarak Kimlik: Sosyal İnşacı Yaklaşım”. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 21(2): 1-28.
• Altunoğlu, Mustafa (2009). Kimlik’in Modern İnşaı: Kimlik Politikaları ve Türkiye’de Kimlik Tartışmaları. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Benedicht, Ruth (2000). Kültür Örüntüleri. Çev. Mustafa Topal. Ankara: Öteki.
• Bilgin, Nuri (2007). “Kimlikler İnşa Ürünüdür”. Türkiye Günlüğü, 89: 97-102.
• Bilgin, Nuri (2009). “Kültür Değişmeleri ve Kimlik Sorunu”. Aramızdan Ayrılışının 40. Yılında Prof. Dr. Mümtaz Turhan Sempozyumu. Ankara: Gazi Üniversitesi Rektörlüğü, 161-188.
• Budak, Selçuk (2000). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat.
• Castells, Manuel (2006). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür-Kimliğin Gücü, C.2. Çev. Ebru Kılıç. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Dökmen, Zehra (2019). Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Remzi.
• Elden, Müge ve Bakır, Uğur (2010). Reklam Çekicilikleri. Ankara: İletişim.
• Ergun, Doğan (2018). Kimlikler Kıskacında Ulusal Kişilik. Ankara: İmge.
• Gözübüyük Tamer (2014). “Kimliklerin Seyrinde Bir Keşif”. Folklor/Edebiyat, 20(77): 83-99.
• Güçhan, Gülseren (1993). “Sinema-Toplum İlişkileri”. Kurgu Dergisi, 12: 51-71.
• Gürbilek, Nurdan (2001). Vitrinde Yaşamak. İstanbul: Metis.
• Güvenç, Bozkurt (1995). Türk Kimliği. İstanbul: Remzi.
• Hall, Stuart (1998). Kültürel Kimlik ve Diaspora”. Kimlik: Topluluk/Kültür/ Farklılık. Çev. İrem Sağlamer. İstanbul: Sarmal.
• Hançerlioğlu, Orhan (1993). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Remzi.
• Hogg, Michael A. & Vaughan, Graham M. (2010). Essentials of Social Psychology. London: Pearson.
• Kayalı, Kurtuluş (2006). Yönetmenler Çerçevesinde Türk Sineması. Ankara: Deniz.
• Kelly, Caroline (1993). “Group Identification, Intergroup Perceptions and Collective Action”. European Review of Social Psychology, 4: 59-85.
• Kırel, Serpi̇l (2010). Kültürel Çalışmalar ve Sinema. İstanbul: Kırmızı Kedi.
• Maktav, Hilmi (2013). Türkiye Sinemasında Tarih ve Siyaset. İstanbul: Agora.
• Marshall, Gordon (1999). Sosyoloji Sözlüğü. Çev. Osman Akınhay ve Derya Kömürcü Ankara: Bilim ve Sanat.
• Moran, Berna (2002). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim.
• Oğuz, Hatice Şule (2013). Kültürlerarası İletişim Bağlamında Sığınmacılık Deneyimi: Gaziantep Örneği. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Oran, Baskın (2010). Türkiye’de Azınlıklar: Kavramlar, Teori, Lozan, İç Mevzuat, İçtihat, Uygulama. İstanbul: İletişim.
• Özden, Zafer (2004). Film Eleştirisi: Film Eleştirisinde Temel Yaklaşımlar ve Tür Filmi Eleştirisi. İstanbul: İmge.
• Öztürk, Yücel (2014). “Tarih ve Kimlik”. Akademik İncelemeler Dergisi, 2(1): 1-25.
• Smelik, Anneke (2008). Feminist Sinema ve Film Teorisi: Ve Ayna Çatladı. Çev. Deniz Koç. İstanbul: Agora.
• Weeks, Jeffrey (1998). “Farklılığın Değeri”. Kimlik: Topluluk/Kültür/Farklılık. Çev. İrem Sağlamer. İstanbul: Sarmal.