Demir Yolu Kültürünün Semtler Üzerindeki Etkileri: Yedikule Örneği

Year 2024, Issue: 23, 210 - 240, 10.12.2024

Can Bulubay

https://doi.org/10.46250/kulturder.1561084

Abstract

Demir yolunun geçtiği yerleşimler, demir yolu kültürü izlerinin net görüldüğü yerlerdir. İstasyonlar ve çevreleri bulundukları yerleşimlerin genellikle merkezini oluşturur. Ayrıca vagonların ve hattın diğer unsurlarının bakımlarının yapıldığı kompleksler de bulundukları yerleşimlerle etkileşim içindedirler. Demir yolu kültürü, “demiryolcular” olarak anılan demir yolu çalışanlarının yaşayış biçimleri, alışkanlıkları, çevreleriyle ilişkileri, oluşturdukları mekânlar, toplumsal bellekte ve mekânsal bellekte bıraktıkları izlerden oluşur. Yedikule de semtte 1870’lerde kurulan ve 1990’lara kadar da faaliyetin sürdüğü demir yolu atölyeleri nedeniyle demir yolu kültürünün izlerini taşıyan bir semttir. Ancak araştırmada bu kültürün zayıfladığı tespit edilmiştir. Yedikule’deki demir yolu atölyelerinin kapatılması, demiryolcuların semti terk etmelerine sebep olmuştur. Bu da başka sorunları da tetiklemiş, semtin ekonomik, toplumsal, mekânsal yapısında önemli kırılmalar ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada demiryolcuların Yedikule’deki etkileri sözlü tarih tekniğiyle araştırılmıştır. Ayrıca sahadaki yıllara yayılan gözlemlerim, topladığım ve bizzat çektiğim fotoğraflar, tuttuğum saha notları gibi unsurlarla veri çeşitlemesi sağlanmıştır. Elde edilen ve oluşturulan verilerle geçmiş ve günümüze dair karşılaştırma yapılmış, kent kimliği ve mekânsal bellek perspektifleriyle bulgular değerlendirilmiştir.

Keywords

Yedikule, demir yolu kültürü, kent kimliği, kentsel bellek, mekansal bellek

Ethical Statement

Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırma Etik Kurulu’ndan alınan 03.01.2024 tarihli belge. (Sayısı: 2023-112, Protokol Sayısı: 2023-7/16).

Thanks

Tez danışmanım Doç. Dr. Osman Savaşkan’a destekleri için teşekkür ederim.

The Effects of Railway Culture on the Districts: The Case of Yedikule

Abstract

The settlements through which the railway passes are the places where the traces of railway culture are clearly visible. Stations and their surroundings usually form the center of the settlements where they are located. In addition, the complexes where wagons and other elements of the line are maintained interact with the settlements where they are located. Railway culture consists of the way of life, habits, relationships with their surroundings, the spaces they create, the traces they leave in social memory and spatial memory of railway employees, who are referred to as “railwaymen”. Yedikule is also a district that bears the traces of railway culture due to the railway workshops established in the district in the 1870s and which continued to operate until the 1990s. However, it has been found in the research that this culture has been weakened. The closure of the railway workshops in Yedikule caused the railwaymen to leave the district. This has triggered other problems as well, and significant fractures have emerged in the economic, social and spatial structure of the district. In this study, the effects of railwaymen in Yedikule were investigated by oral history technique. In addition, data diversification has been provided with elements such as my observations spanning years in the field, photos I have collected and personally taken, field notes I have kept. A comparison of the past and present was made with the obtained and generated data, and the findings were evaluated from the perspectives of urban identity and spatial memory.

Keywords

Yedikule, railway culture, urban identity, urban memory, spatial memory

Ethical Statement

Document dated 03.01.2024 received from Marmara University Social Sciences Research Ethics Committee. (Number: 2023-112, Proto-col Number: 2023-7/16).

Thanks

I would like to thank my thesis advisor Assoc. Prof. Dr. Osman Savaşkan for his support.

References

• Abensour, Alexandre (2022). Bellek. Çev. Gülçin Kaya Rocheman. Ankara: Fol Kitap.
• Altuğ, Kerim (2022). Arkeolojik Gezi Rehberi: Yeraltındaki İstanbul. İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Assmann, Jan (2015). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bachelard, Gaston. (2017). Mekânın Poetikası. Çev. Alp Tümertekin. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Becker, Howard S. (2015). Mesleğin İncelikleri: Sosyal Bilimlerde Araştırma Nasıl Yürütülür? Çev. Levent Ünsaldı vd. Ankara: Heretik Yayınları.
• Boym, Svetlana (2009). Nostaljinin Geleceği. Çev. F. Aydar. İstanbul: Metis.
• Bulubay, Can (2022). “Suriçi Belleğinden Koparılan Mahalleler ve Muhtarlıklar: Fatih Devrinden Bugüne”. Muhtarlarıyla İstanbul. Haz. Adil Bali ve Burak Kuru. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ Yayınları, 88-115.
• Caunce, Stephen (2001). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi. Çev. Bilmez Bülent Can ve Alper Yalçınkaya. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Engin, Vahdettin (1993). Rumeli Demiryolları. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Engin, Vahdettin (2012). “Rumeli Demiryolları”. Osmanlı’da Ulaşım: Kara-Deniz-Demiryolu, C.6. Ed. Vahdettin, Engin vd. İstanbul: Çamlıca Yayıncılık, 219-236.
• Erzen, Jale N. (2017). Üç Habitus: Yeryüzü, Kent, Yapı. İstanbul: YKY.
• Eyice, Semavi (1993). “Altın Kapı”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 216-218.
• Freely, John ve Çakmak, Ahmet (2017). İstanbul’un Bizans Anıtları. Çev. F. Gülru Tanman. İstanbul: YKY.
• Göregenli, Melek (2010). Çevre Psikolojisi: İnsan Mekân İlişkileri. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Göregenli, Melek vd. (2013). Selçuk Kent Belleği: Dün, Bugün ve Geleceğin Zihinsel Temsilleri. İzmir: Selçuk Belediyesi Selçuk-Efes Kent Belleği Yayınları.
• Gülbetekin, Murat (2017). Mekânın Hafızası: Yer Adları. Ankara: Hitabevi.
• Halbwachs, Maurice (2021). Kolektif Hafıza. Çev. Banu Barış. Ankara: Heretik Yayınları.
• Halbwachs, Maurice (2022). Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri. Çev. Büşra Uçar. Ankara: Heretik Yayınları.
• Haraway, Donna J. (2010). Başka Yer. Çev. Güçsal Pusar. İstanbul: Metis.
• Harvey, David (2003). Postmodernliğin Durumu. Çev. Sungur Savran. İstanbul: Metis.
• Hobsbawm, Eric John (2003). Sermaye Çağı (1848-1875). Çev. Bahadır Sina Şener. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• İlhan, M. Emir (2018). Kültürel Bellek: Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Hatırlama. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Kâhya, Yegân (1994). “Yedikule”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.7. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 458 459.
• Karaarslan, Faruk (2021). Toplumsal Hafıza: Hatırlamanın ve Unutmanın Sosyolojisi. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Kişmir, Gonca (2021). Bellek ve Anımsama. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Kos, Karoly (1995). İstanbul Şehir Tarihi ve Mimarisi. Çev. Naciye Güngörmüş. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Kurtuluş, Hatice (2017). “Kent Sosyolojisinde Değişen Kavrayışlar ve Türkiye’nin Kentleşme Deneyimi”. Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları. Der. Örgen Uğurlu vd. İstanbul: Örgün Yayınevi, 177-226.
• Kümbetoğlu, Belkıs (2017). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Layder, Derek (2013). Sosyolojik Araştırma Pratiği: Teori ve Sosyal Araştırmanın İlişkilendirilmesi. Çev. Serdar Ünal. Ankara: Heretik Yayınları.
• Mumford, Lewis (2007). Tarih Boyunca Kent: Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği. Çev. Gürol Koca ve Tamer Tosun. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Neuman, Lawrence (2020). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar, C.1. Çev. Özlem Akkaya. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Neyzi, Leyla (2013). “Ben Kimim?” Türkiye’de Sözlü Tarih, Kimlik ve Öznellik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Nora, Pierre (2006). Hafıza Mekânları. Çev. Mehmet Emin Özcan. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Olick, Jeffery K. (2014). “Kolektif Bellek: İki Farklı Kültür”. Moment Dergi, 1(2): 175-211.
• Özbek, E. Egemen ve Telliel, Y. Doğan (2006). “68’li Olmak, Hatırlamak ve Aidiyet”. Kuşaklar, Deneyimler, Tanıklıklar: Türkiye’de Sözlü Tarih Çalışmaları Konferansı. Haz. Aynur İlyasoğlu ve Gülay Kayacan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 245-260.
• Özyüksel, Murat (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfuz Mücadelesi: Anadolu ve Bağdat Demiryolları. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Quataert, Donald (1985). “19. yy’da Osmanlı İmparatorluğu’nda Demiryolları”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.6. İstanbul: İletişim Yayınları, 1630-1635.
• Sam, Rıza ve Sam, Neslihan (2014). “Bir Kente Bakmak, Bir Kenti Görmek”. Sosyo-Kültürel Farklılık ve Alaşım Mekânları: Kent ve Kentler. Ed. Neslihan Sam ve Rıza Sam. Bursa: Ezgi Kitabevi, 397-424.
• Satan, Ali (2012). “Osmanlı’nın Demiryolu Çağına Girişi”. Osmanlı’da Ulaşım: Kara-Deniz-Demiryolu, C.6. Ed. Vahdettin Engin vd. İstanbul: Çamlıca Yayıncılık, 209-218.
• Şentürk, Murat (2011). Kentsel Müdahaleler Açısından İstanbul. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekeli. İlhan (1990). “Bir Kentin Kimliği Üzerine Düşünceler”. Prof. Dr. Mübeccel Kıray'a Armağan, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1-2): 251-259.
• Thompson, Paul (2006). Geçmişin Sesi: Sözlü Tarih. Çev. Şehnaz Layıkel. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak, Zafer (2003). “Demiryolu, Devlet ve Modernite”. Demiryol Tren Çağı. Haz. Selahattin Özpalabıyıklar. İstanbul: YKY, 10-23.
• Toydemir, Sait (1951). “Rumeli Demiryolu Nasıl Yapıldı?” Tarih Dünyası Dergisi, 25: 1063-1065.
• Traverso, Enzo (2019). Geçmişi Kullanma Kılavuzu: Tarih, Bellek, Politika. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: İletişim Yayınları.
• URL-1: https://kentvedemiryolu.com/demiryolu-iscilerinin-kilisesi (Erişim: 30.09.2024).
• URL-2: https://x.com/hayalleme/status/778486458621452288 (Erişim: 25.09.2024).
• Urry, John (2018). Mekânları Tüketmek. Çev. Rahmi G. Öğdül. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Weber, Max (2010). Şehir: Modern Kentin Oluşumu. Çev. Musa Ercan. İstanbul: Yarın Yayınları.
• Yıldırım, İsmail (2001). Cumhuriyet Döneminde Demiryolları (1923-1950). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Yırtıcı, Hakkı (2005). Çağdaş Kapitalizmin Mekânsal Örgütlenmesi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.