Ahmet Midhat Efendi'nin Romanlarında Türk Kimliğinin İşlenişi

Year 2024, Issue: 23, 116 - 143, 10.12.2024

Yağmur Eryılmaz Yıldız , Ali Yıldız

https://doi.org/10.46250/kulturder.1569487

Abstract

Milliyet meselesi, Osmanlı Devleti’nin Tanzimat Dönemi’nde karşılaştığı önemli hususlardan biridir. Bu dönemde Osmanlı Devleti, bünyesinde bulunan her din ve etnik kimlikten grubu, Osmanlılık çatısı altında toplamaya çalışmıştır. Bu dönemde Osmanlılık ideolojisinin ön plana çıkarılmış olması, Osmanlı aydınlarının Türk kimliğinden habersiz olduğu anlamına gelmemektedir. İmparatorluğun kurucu unsurunun Türkler olduğu bilinmektedir. Türklerin devletteki hâkimiyeti ve hâkim dilin Türkçe olması gibi etkenler de eklenince Türk kimliği, Osmanlı kimliğinden ayrı bir şekilde değerlendirilmemiştir. Dönemin yazarları, aynı zamanda birer aydın ve bürokrattırlar. Bu durum, toplumun içerisinde bulunduğu problemleri eserlerinde ele almalarına da sebep olmuştur. Eserlerde Türk kimliğinin ve Türklüğe dair çeşitli tasavvurların girmesi de bu bağlamda söz konusu olmuştur. Tanzimat Dönemi’nde yazı hayatına başlayan ve 1912’de vefatına kadar yazmayı bırakmayan Ahmet Midhat Efendi, romanlarında Türk kimliğini çeşitli yönlerden ele alır. Bu romanlarda Türklerin, kimliklerini en çok Avrupalı milletlerden kişilerle karşılaştıkları zaman idrâk ettikleri görülür. Roman kahramanları Batılılara Türk dilinden ve edebiyatından, Türklerin yaşamından ve kültürlerinden, Türk tarihinden bahsederek Türkleri hem savunurlar hem de tanıtırlar. Bu makalenin amacı, Ahmet Midhat Efendi’nin romanlarında Türk kimliğinin nasıl yer aldığını ele almak ve kendi dönemi içinde ne ifade ettiğini ortaya koymaktır.

Keywords

Osmanlılık, Türklük, Türk Kimliği, roman, Ahmet Midhat Efendi

Processing of Turkish Identity in Ahmet Midhat Efendi’s Novels

Abstract

The issue of nationality is one of the important issues that the Ottoman Empire faced during the Tanzimat period. During this period, the Ottoman Empire tried to gather groups of all religions and ethnicities under the umbrella of Ottomanism. The fact that the ideology of Ottomanism was brought to the forefront during this period does not mean that Ottoman intellectuals were unaware of the Turkish identity. It is known that the founding element of the empire was the Turks. When factors such as the dominance of the Turks in the state and the fact that the dominant language was Turkish were added, the Turkish identity was not evaluated separately from the Ottoman identity. The writers of the period were also intellectuals and bureaucrats. This situation also caused them to address the problems of the society in their works. The inclusion of Turkish identity and various perceptions of Turkishness in the works was also a matter of concern in this context. Ahmet Midhat Efendi, who started his writing career during the Tanzimat Period and did not stop writing until his death in 1912, addressed the Turkish identity from various aspects in his novels. In these novels, it is seen that Turks realized their identities the most when they encountered people from European nations. The novel characters both defend and introduce the Turks to Westerners by talking about the Turkish language and literature, the life and culture of the Turks, and the Turkish history. The purpose of this article is to examine how the Turkish identity is included in Ahmet Midhat Efendi's novels and to reveal what it meant in his own period.

Keywords

Ottomanism, Turkishness, Turkish Identity, novel, Ahmet Midhat Efendi

References

• Ahmet Midhat Efendi (1296, 14 Receb [1880]). “Arnavudluk ve Osmanlılık”. Tercümân-ı Hakîkat, 313.
• Ahmet Midhat Efendi (2000). Felâtun Bey ile Râkım Efendi. Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2003a). Demir Bey. Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2003b). Jön Türk. Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2003c). Mesâil-i Muğlaka. Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2013a). Ahmet Metin ve Şirzat. Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2013b). Üss-i İnkılap. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2017). Paris’te Bir Türk. Ankara: TDK Yayınları.
• Ahmet Midhat Efendi (2020). Acayib-i Âlem. Ankara: TDK Yayınları.
• Akçam, Taner (2020). “Türk Ulusal Kimliği Üzerine Bazı Tezler”. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt 4/Milliyetçilik. Ed. Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 53-62.
• Akün, Ömer Faruk (1989). "Ahmed Vefik Paşa”. TDV İslâm Ansiklopedisi C.2. İstanbul: İSAM Yayınları, 143-157.
• Ayvazoğlu, Beşir (2013). Tanrı Dağı’ndan Hira Dağı’na. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Beydilli, Kemal (2010). “Süleyman Hüsnü Paşa”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.38. İstanbul: İSAM Yayınları, 89-92.
• Çelik, Hüseyin (1994). Ali Suavi ve Dönemi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çetin, Engin (2013). “Şemsettin Sami’nin Orhon Yazıtları Üzerine Etimoloji Denemeleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 61(1): 43-56.
• Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Gökçek, Fazıl (2010). “Tanzimat Dönemi Türk Romanında Osmanlı Kimliği”. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 52(1): 249-260.
• Gökçek, Fazıl (2013). Osmanlı Kapısında Büyümek. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kara, Mustafa (2001). “Veled Çelebi İzbudak”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.23. İstanbul: İSAM Yayınları, 503-505.
• Karpat, Kemal (2017). Osmanlı’da Milliyetçiliğin Toplumsal Temelleri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Köprülü, Fuad (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kushner, David (1979). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Küçük, Cevdet (1985). “Osmanlılarda ‘Millet Sistemi’ ve Tanzimat”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.4. İstanbul: İletişim Yayınları, 1007-1024.
• Levend, Agâh Sırrı (2010). Şemsettin Sami. İstanbul: Can Yayınları.
• Mardin, Şerif (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Namık Kemal (1993). “Lisan-ı Osmaninin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir”. Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II. Haz. Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 183-192.
• Okay, Orhan (2017). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Şemseddin Sâmi (1296, 19 Muharrem [1880]). “Arnavudluk”. Tercümân-ı Hakîkat, 168.
• Şemseddin Sâmi (1306 [1890]). Kamûs’ul-A’lâm, C.3. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Şemseddin Sâmi (1317). Kamûs-ı Türkî. İstanbul: İkdâm Matbaası.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2010). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ülken, Hilmi Ziya (1992). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yeşilyurt, Şamil (2011). Ahmet Mithat Efendi’nin Romanlarında Yapı ve Tema. Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yeşilyurt, Şamil (2014). Ahmet Mithat Efendi’nin Romancılığı. İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Yıldız, Ali (2013). "Ahmet Midhat Efendi'ye Göre Türklük ve Türkler”. İlim ve Fennin Reîs-i Mütefekkiri Ahmet Midhat Efendi (Vefatının 100. Yılı Armağanı). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 263-275.