Çince Kaynaklarda Göktürkler İçin Kullanılan Bir İfade: "Saçlarını Açık Bırakır, Giysilerini Soldan İliklerler"

Year 2025, Issue: 25, 309 - 323, 10.06.2025

Gökçen Kapusuzoğlu

https://doi.org/10.46250/kulturder.1684486

Abstract

Türk tarihinin erken dönemlerinin aydınlatılması için kullanılması bir zorunluluk olan Çince kaynaklarda, Göktürklerin geleneklerinden bahsederken kullanılan “saçlarını açık bırakır, giysilerini soldan iliklerler 被髮左衽” ifadesi dikkat çekmektedir. Bu ifade, Çince kaynaklardaki Göktürk monografilerinde onların geleneklerinden bahseden bölümlerde geçmektedir. Daha önce yapılan metin neşirlerinde bu cümledeki sözcüklerin ilk anlamı dikkate alınmış ve Göktürklerin saçlarını açık bırakarak toplamadıkları ifade edilmiştir. Ancak bu ifadenin Göktürklerin geleneğini tanımlayan bir ifade olmadığı, Çinlilerin yabancı halkları tanımlamak için kullandıkları pek çok farklı ve genel geçer ifadeden biri olduğu görülmüştür. Zira bu ifadenin kullanımı çok daha eskiye Konfüçyüs dönemine rastlamaktadır. Çalışmada, bu ifadenin ortaya çıkışı ile Göktürkler hakkında kayıt bulunan Çince kaynaklar incelenmiş ve onların saçlarıyla ilgili birbiriyle örtüşen ve örtüşmeyen kayıtlar karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Ayrıca pek çok kayıtta örgülü saç anlamına gelen ifadelerin de kullanıldığı görülmüştür. Aynı şekilde, Göktürk dönemine ait Çin’de çeşitli yerlerden çıkarılan arkeolojik buluntularla çalışmanın argümanı desteklenmiş ve sözü edilen ifadenin bu zamana kadar yapılan çalışmalarda hatalı kullanıldığı hem tarihî kayıtlarla hem de arkeolojik buluntulara ait görsel öğelerle desteklenerek gösterilmiştir. Bu sayede, Göktürkler hakkında doğru bilinen bir yanlışın düzeltilmesi amaçlanmaktadır.

Keywords

Göktürkler , Çince kaynaklar , gelenek , açık saç , örgülü saç

An Expression that Used to Describe Gokturks in Chinese Sources: “They Let Their Hair Free, Button Their Clothes from the Left Side”

Abstract

The following expression in Chinese sources, which is a must for shedding light on the early periods of Turkic history, draws attention. “They let their hair free, button their clothes from the left side 被髮左衽.” This expression used in the Gokturk monographs in Chinese sources in the sections that mention their traditions. In previous studies, the first meaning of the words in this sentence was taken into consideration and it was stated that Gokturks did not tie their hair. However, it is seen that, this expression is not an expression that defines the tradition of Gokturks, but it is one of the many different and general expressions that Chinese use to describe foreign people. Because the usage of this expression dates back much further, to the Confucian period. This study examines, the occurence of the expression, Chinese sources containing records about Gokturks and the records that overlap and do not overlap with each other regarding their hair. It is seen that expressions meaning braided hair were also used in many records. Likewise, the argument of the study is supported by archaeological findings from various places in China belonging to the Gokturk period and incorrect use of the expression in studies conducted so far is showed with the support of both historical records and visual elements belonging to archaeological findings. By this means, it is aimed to correct a common misconception about Gokturks.

Keywords

Gokturks , Chinese sources , tradition , loose hair , braid hair

References

• Ban, Gu 班固 (1964). 漢書 Han Shu (Han Hanedanı Kayıtları). Zhonghua Shuju.
• Clauson, S. Gerard (1972). An Etimological Dictionary of Prethirteenth Century Turkish. Oxford UP.
• Du, You 杜佑 (1996). 通典 (Tong Dian). Zhonghua Shuju.
• Eberhard, Wolfram (1996). Çin'in Şimal Komşuları. Çev. Nimet Uluğtuğ. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. Dergâh Yayınları.
• Erkoç, Hayrettin İhsan (2008). Eski Türklerde Devlet Teşkilâtı (Gök Türk Dönemi). Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi.
• Erkoç, Hayrettin İhsan (2023). “...Suları ve Otlakları İzleyerek Göç Ederler: Hun Topluluklarında Konargöçerlik ve Yerleşik Yaşam.” Disiplinlerarası Hun Araştırmaları Sempozyumu (İstanbul, 13-14 Kasım 2023). Paradigma Akademi, 121-161.
• Fan, Ye 範曄 (1973), 後漢書 Hou Han Shu (Sonraki Han Kayıtları). Zhonghua Shuju.
• Fang, Xiuling 房玄齡 (1974). 晉書 Jin shu (Jin Hanedanı Kayıtları). Zhonghua Shuju.
• Gömeç, Saadettin Yağmur (2016). Kök Türk Tarihi. Berikan Yayınevi.
• Iskhakov, M. M. (2021). “Sogdian Epitaphs in Honor Early Khagans of Tyurkik Khaganat.” International Journal of Multidisciplinary Research and Analysis, 4(5): 674-675.
• Kapusuzoğlu, Gökçen (2023). Bütün Tang Metinleri’nde Türklere İlgili Mektup ve Buyruklar. Paradigma Akademi.
• Kırilen, Gürhan (2015). Eski Çin’in Ötekisi Türkler. Kimlik Yayınları.
• Kırilen, Gürhan (2016). Budizm ve Orta Asya: Xuan Zang Seyahatnamesi. Gece Kitaplığı.
• Li, Yanshou 李延寿 (1974). 北史 Bei Shi (Kuzey Tarihi). Zhonghua Shuju.
• Lin, Enxian 林恩顯 (1989). 突厥研究 (Göktürk Araştırmaları). Taiwan Shangwu Yinshuguan.
• Linghu, Defen令狐德棻 (1974). 周書 Zhou Shu, (Zhou Hanedanı Kayıtları). Zhonghua Shuju.
• Liu, Mao-tsai (2011). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. Çev. Ersel Kayaoğlu ve Deniz Banoğlu. Selenge Yayınları.
• Liu, Xun 劉詢 (1975). 舊唐書 Jiu Tang Shu (Eski Tang Kayıtları). Zhonghua Shuju.
• Onat, Ayşe vd. (2004). Çin Kaynaklarına Göre Han Hanedanlığı Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ouyang, Xiu 歐陽修 (1975). 新唐書 Xin Tang Shu (Yeni Tang Kayıtları). Zhonghua Shuju.
• Taşağıl, Ahmet (1999). Göktürkler II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tütüncü, Mehmet (2017). “Birinci Göktürk Devrine Ait Hüis Tolgoy Yazıtı Hakkında.” Düşünce ve Tarih, (Eylül): 54-58.
• URL-1: https://ctext.org/library.pl?if=en&file=199566&page=79#%E8%A7 %A3%E8%BE%AE (Erişim: 25.01.2025).
• URL-2: https://sino-platonic.org/complete/spp187_taizong_emperor.pdf (Erişim: 25.01.2025).
• URL-3: http://www.365geo.com/325.html (Erişim: 25.01.2025).
• URL-4: https://tv.cctv.com/2010/02/28/VIDE1355516629961287.shtml (Erişim: 25.01.2025).
• URL-5: https://bitig.kz/index.php?l=n&wi=579&lang=e&mod=3 (Erişim: 25.01.2025).
• URL-6: Lunyu Jingyi 論語精義 https://ctext.org/library.pl?if=en&file=854& page=119#%E8%A2%AB%E9%AB%AE%E5%B7%A6%E8%A1%BD (Erişim: 25.01.2025).
• URL-7: Quan Tang Wen (全唐文). https://ctext.org/library.pl?if=en&res= 4524&by_title=%E5%85%A8%E5%94%90%E6%96%87 (Erişim: 25.01. 2025).
• Wang, Qinruo 王欽若 (1989). 冊府元龜 (Cefu Yuangui). Zhonghua Shuju.
• Wei, Zheng 魏征 (1982). 随書 Sui Shu (Sui Hanedanı Kayıtları).Zhonghua Shuju.
• Xiao, Zixian蕭子顯 (1974). 南齊書 Nan Qi Shu (Güney Qi Kayıtları). Zhonghua Shuju.
• Yang, Bojun (2017). Konfüçyus-Konuşmalar. Çev. Giray Fidan. Dedalus Kitap.
• Yıldırım, Kürşat (2024). Eski Türk Tarihi. Ötüken Yayınları.
• Zhang, Jianlin 张建林 (2005). “腰刀与发辫, 唐陵陵园石刻蕃酋像中的突厥人形象/Tang Mezar Yerlerindeki Yabancı Lider Heykelleri içinde Göktürklerin Tasviri.” 乾陵文化研究/Qianling Kültür Araştırmaları. Ed. 樊英峰 Fan Yingfeng. Sanfeng Chubanshe, 77-84.
• Zhou, Xiuqin (2009). “Zhaoling: The Mausoleum of Tang Taizong.” Sino-Platonic Papers, n. 187.