TUHFE-İ ŞÂHİDÎ’NİN OSMANLI TELİF GELENEĞİNDEKİ ETKİSİNE FARKLI BİR ÖRNEK: HATÎB’İN HİBETÜ’L-VEHHÂB'I

Year 2020, Issue: 2, 97 - 131, 25.12.2020

Sadık Yazar

Abstract

Anadolu sahası klasik Türk edebiyatı, edebi türler bakımından hayli zengin bir edebiyat geleneğidir. XV. yüzyıldan itibaren tedrici olarak örnekleri artarak zamanla hayli rağbet gören manzum sözlükler (tuhfe) de bu türlerden arasında yer alır. Günümüze iki dilli ve üç dilli olmak üzere onlarca örneği gelmiş bu manzum sözlükler arasında Tuhfe-i Şâhidî’nin ayrı bir yeri vardır. Yazıldığı dönemden başlamak üzere manzum sözlük türünde yazılan birçok esere modellik eden bu eser; Muhammediye, Vesîletü’n-Necât, Birgivî’nin Vasiyyetnâme’si gibi yazma eser kütüphanelerinde en fazla nüshası bulunan birkaç eserden biridir. Şerhler başta olmak üzere farklı türdeki telif türlerine kaynaklık eden Tuhfe-i Şâhidî, diğer manzum sözlüklerde olduğu gibi, aruz öğretiminde öncü ve kritik bir işlev görmektedir. Bu doğrultuda eldeki makalenin konusunu, Tuhfe-i Şâhidî’nin aruz öğretimine dair işleviyle ilgili olarak üretilmiş ve Tuhfe-i Şâhidî’nin Osmanlı edebiyat geleneğindeki baskın etkisini alışılmadık bir yolla örneklendiren Hibetü’l-Vehhâb adlı Türkçe bir eser oluşturmuştur. XVIII. yüzyılda yaşadığı tespit edildiği halde hayatı hakkında fazla bilgi tespit edilemeyen Hatîb mahlaslı bir şair tarafından yazılan bu eser, Tuhfe-i Şâhidî’deki 28 vezni örneklendirmek amacıyla yazılan 28 adet gazeli ihtiva etmektedir. Çalışmanın başında Tuhfe-i Şâhidî’nin etkisinden genel olarak bahsedildikten sonra eser ve yazarı hakkında bilgi verilmiştir. Sonrasında eserde yer alan gazeller aruz bilgisi açısından bir incelemeye tabi tutulmuştur. Çalışmanın sonunda bahsi geçen eserin çeviri yazı metni ile diliçi çevirisine yer verilmiştir.

Keywords

Tuhfe-i Şâhidî, Hatîb, Hibetü’l-Vehhâb, Manzum Sözlük Geleneği, XVIII. yüzyıl klasik Türk edebiyatı

Thanks

Makaleye kaynaklık eden metnin diliçi çevirisini bir ders ortamında Bahar Kütük ve Ayşegül Demiröz isimli lisans öğrencilerimle beraber hazırladık. Bu süreçteki katkıları dolayısıyla kendilerine teşekkür ederim.

References

• Barlak, Eyub (2020). Abdülkâdir Bin Ömer El-Bağdâdî’nin Şerh-i Tuhfe-yi Şâhidî’si (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan Averbek, Güler (2018). “Dillerinden Biri Türkçe Olan Manzum Sözlükler Üzerine Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 21. s. 85-114.
• Doğan Averbek, Güler (2019). “Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler)”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 23. s. 62-83.
• Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed Aclûnî (1932). Keşfü’l-Hafâ ve Muzîlü’l-İlbâs ammâ İştehere mine’l-Ahâdîs alâ Elsineti’n-Nâs. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Ekici, Hasan (2017). Bosnalı Atfî Ahmed Efendi’nin Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî’si (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Dizin). Doktora Tezi. Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gümüş, Zehra (2006). Pirî Paşazâde Cemâlî Mehmed b. Abdülbâkî: Tuhfe-i Mîr Tuhfe-i Şâhidî Şerhi: İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günay, Fatih (2001). Râşid (Vak‘anüvis): Hayatı, Edebî Kişiliği, Divanının Tenkitli Metni ve İncelemesi. Doktora Tez. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günay, Fatih (2007). "Râşid Mehmed Efendi". İslâm Ansiklopedisi. C. 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 463-465.
• Hatîb (yz.). Hibetü’l-Vehhâb. Süleymaniye Kütüphanesi. Hüsrev Paşa. Nu: 610.
• İmamoğlu, Ahmet Hilmi (2005). Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şâhidî’nin Sözlüğü (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İmamoğlu, Ahmet Hilmi (2005). Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede, Tuhfe-î Şâhidî: Farsça-Türkçe Manzum Sözlük. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• İpekten, Haluk (1999). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. 3. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kılıç, Atabey (2007). “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî-Metin”. Turkish Studies. C. II. S. 4. s. 516-548.
• Köse, İlham (2017). Bosnalı Sûdîʽnin Tuhfe-i Şâhidî Şerhi: İnceleme- Çeviriyazılı Metin. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Okuyucu, Cihan- Yazar, Sadık (2020). Tuhfetü’l-İhvân: XVI. Yüzyıldan Bir Kâtibin Sergüzeşti (İnceleme-Metin). İstanbul: Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Öz, Yusuf (1999). Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Öz, Yusuf (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Saraç, M. Ali Yekta (2013). Klasik Edebiyat Bilgisi: Biçim, Ölçü, Kafiye. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Şimşekler, Nuri (1998). Şâhidî İbrahim Dedeʽnin Gülşen-i Esrarʽı: Tenkitli Metin-Tahlil. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü (2007). “Recez”. İslâm Ansiklopedisi. C. 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 509-510.
• Verburg, Antoinette C. (1997). “The Tuhfe-i Şāhidī: A Sixteenth Century Persian-Ottoman Dictionary in Rhyme. Part I”. Archivum Ottomanicum. S. XV. s. 5-87.
• Yavaş, Serap (2013). Nâdide Ahmed Efendi Şerh-i Tuhfe-yi Şâhidî:İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazar, Sadık (2019). “Mora Fethinin (1715) Klasik Türk Şiirindeki Yankıları ve Râzî’nin “Fetihnâme” Konulu Bir Şiiri”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 23. s. 391-460.
• Zararsız, Şeyma Nur (2015). Tuhfetü’l Mülûk (Tuhfe-yi Şâhidî Şerhi): İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.