A LOOK AT THE OTTOMAN SULTANS AND THE STATE PERSON IN LATIFI’S TEZKIRE

Year 2023, Issue: 7, 89 - 105, 20.06.2023

Muhammet H. Cankurt Yağız Yalçınkaya

Abstract

Latîfî's Tezkiretü'ş-Şu'arâ ve Tabsıratu'n-Nuzamâ is the second tezkire written in Anatolia after Sehî Bey’s Tezkire, according to available information. Latîfî's work with his critical approach to poetry, poet, art and Ottoman social life; with anecdotes about important people such as poets and artists; It still makes a name for itself with its humorous aspect and rich content. Latîfî’s Tezkire received criticism that it insulted Ottoman life, social life and state elders through anecdotes about the private lives of poets and artists in some recent publications. In the focus of the criticism, Latîfî discredited these names by poetry lovers, art lovers and even more so the public; There is even the thought that by making fun of them, he deliberately harmed some moral values. One aspect of these criticisms is the humiliation of the Ottoman sultan and other state administrators through anecdotes. Anecdotes, which are narrative and fictional pieces that are transferred in order to eliminate the uniformity in the text, in order to amuse and make the reader laugh, may be insufficient to determine the attitude and point of view of the author. In this direction, the need has arisen to determine the perspective of the author, who has evaluated both the poetry and personality of each poet in his work, with a critic's tone, to the state through his own criticisms and comments.
In this study, it has been tried to determine Latîfî's view of the Ottoman sultan and state officials based on his own evaluations and expressions, which are outside of these narratives, with the thought that the determinations made through anecdotes may be incomplete.

Keywords

Latîfî, tezkire, criticism, anecdote, statesman, sultan

LATÎFÎ TEZKİRESİ’NDE OSMANLI SULTANLARINA VE DEVLET ERKÂNINA BAKIŞ

Abstract

Latîfî’nin Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratu’n-Nuzamâ’sı, mevcut bilgilere göre Sehî Bey Tezkiresi’nden sonra Anadolu’da yazılan ikinci tezkiredir. Latîfî’nin eseri şairler, sanatkârlar gibi mühim zevatla ilgili anekdotlarıyla nükteli üslubu ve zengin içeriğiyle hâlâ adından söz ettirmektedir. Latîfî Tezkiresi, yakın dönemde yapılan bazı yayınlarda şair ve sanatkârların özel hayatlarıyla ilgili anekdotlar aracılığıyla Osmanlı yaşantısı, sosyal hayatı ve devlet büyüklerine hakaret ettiği yönünde eleştiriler almıştır. Eleştirilerin odağında, Latîfî’nin bu isimleri şiirseverlerin, sanatseverlerin daha da ilerisi halkın gözünden düşürdüğü; hatta onlarla alay ederek bilinçli şekilde birtakım manevi değerlere zarar verdiği düşüncesi bulunmaktadır. Söz konusu eleştirilerin bir yönünü, Osmanlı padişah ve diğer devlet yöneticilerinin anekdotlar vasıtası ile küçük düşürülmesi hususu teşkil etmektedir. Okuyucuyu eğlendirmek, güldürmek amacıyla, bir nevi metindeki yeknesaklığı gidermek için aktarılmış, tahkiyevi parçalar olan anekdotlar müellifin tutumunu ve bakış açısını tespit etmekte yetersiz kalabilir. Bu doğrultuda, eserine aldığı her şairin hem şairliği hem de kişiliği üzerine bir münekkit edası ile değerlendirmelerde bulunmuş olan müellifin devlet erkânına bakışını kendi tenkit ve yorumları üzerinden tespit etme ihtiyacı doğmuştur.
Bu çalışmada, anekdotlar üzerinden yapılan tespitlerin eksik olabileceği düşüncesi ile Latîfî’nin bu anlatılar dışında kalan kendi değerlendirme ve ifadeleri esas alınarak Osmanlı sultan ve devlet erkânına bakışı saptanmaya gayret edilmiştir.

Keywords

Latîfî, tezkire, tenkit, anekdot, devlet adamı, sultan

References

• Akgül, Ahmet (2016). Osmanlı Şuara Tezkirelerindeki Anekdotların İçerik Bakımından Tasnif ve Tenkidi (16-17. Yüzyıllar). Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Canım, Rıdvan (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Canım, Rıdvan (2013). “Latîfî Tezkiresi’nde Dil ve Üslup”. Turkish Studies-İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. S. 8/13. s. 1779-1784.
• Canım, Rıdvan (2016). “Bir Biyografi Ustası Bir Klâsik Dönem Edebiyat Eleştirmeni Latîfî ve Tezkiresi”. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı. S. 5. s. 109-134.
• Coşkun, Menderes (2011). “Latîfî’de Oryantalizmin Parmak İzleri: Latîfî’nin Türk ve İslam Büyüklerini Anekdodlar Vasıtasıyla Değersizleştirme Gayreti”. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 23. s. 145-169.
• Çınar, Bekir (2011). “XVI. Yüzyıl Tezkirecilerinin Şiir Seçimlerindeki Orijinallik”. TÜBAR. S. XXIX. s. 75-90.
• Çubukçu, Zeynep (2019). “Nev’î’nin Tercüme-i Münşeât-ı Hâce-i Cihân’ı”. Akademik Dil ve Edebiyatı Dergisi. C. 3. S. 1. s. 155-160.
• Dalyan, Ayşe (2012). “Tezkire Geleneğinin Öncüsü Latîfî ile Geleneğin Takipçisi Safâyî’nin Tezkirelerinde Biyografileri Verilen Şairlerin Şairâne Yaradılışlarına ve Üsluplarına Dair Değerlendirmelerin Karşılaştırılması”. Muğla Üniversitesi IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri 22-24 Aralık 2011 Muğla. Ed. Mehmet Naci Önal. C. 1. Ankara: Muğla Üniversitesi Yayınları. s. 631-637.
• Korkmaz, Vedat (2012). Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerinin Anekdotlar Yönünden İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Vedat (2014). “Anekdotlarındaki Mesajlar Bakımından Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerinin Tenkidi”. Turkish Studies-İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. S. 9/6. s. 745-760.
• Kurtuluş, Ziya (2003). “Mahmûd-ı Gâvân”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 27. Diyanet Vakfı Yayınları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 361-362.
• Mengi, Mine (2017). “Sehî ve Latîfî Tezkirelerinde Biyografi ile Hikâye Birlikteliği”. ÇÜTAD Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi. C. 2. S. 1. s. 23-28.
• Şahin, Özlem (2016). “Latîfî Tezkiresi’nde Esere İlişkin Değerlendirme Ölçütleri”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal Of Academic Literature] Prof. Dr. Abdulkerim Abdulkadiroğlu Özel Sayısı. Yıl: 2. S. 3. s. 205-222.