LE’ÂLÎ’NİN EMÂLÎ ŞERHÎ

Year 2024, Issue: 10, 119 - 159, 16.12.2024

Mehmet Fatih Uzun

https://doi.org/10.70911/kulturk.1538990

Abstract

Ûşî’nin 569/1173 yılında tamamladığı Arapça bir risâle olan Kasîde-i Emâlî adlı eseri 68 beyitten oluşan ve Mâturîdî kelamına dair konuları ihtiva eden manzum bir eserdir. Bu eserin Eski Türkiye Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi döneminde birçok kez Türkçeye tercümesi yapılmıştır. Osmanlı Türkçesi döneminde Le’âlî Ahmed b. Mustafa’nın 973/1565 yılında tercümesini manzum ve şerhini mensur olarak kaleme aldığı Emâlî Şerhi Türk İslâm edebiyatında ilk Emâlî şerhi olma özelliğine sahiptir. Eserin 4’ü Türkiye kütüphanelerinde olmak üzere 6 nüshası tespit edilmiştir. Eserin tertibinde müellif öncelikle Emâlî beyitlerinin Arapça aslını ve Türkçe manzum tercümesini yazmış sonrasında ise Türkçe şerhini yapmıştır. Eserin mukaddimesinde müellif Emâlî’nin çok okunup talep gördüğünü bu yüzden Türkçeye tercüme edip, Ehli Sünnet ve Cemaat mezhebinin görüşleri doğrultusunda şerh ettiğini belirtmiştir. 16.yüzyılda kaleme alınan eserde dil ve imlâ özellikleri açısından Eski Türkiye Türkçesinden Osmanlı Türkçesine geçiş döneminin özellikleri dikkat çekmektedir.
Makalede, Emâlî Şerhi adlı eserin, müellifi ve nüshaları hakkında bilgi verilerek eser tanıtılacaktır. Ayrıca eserin tenkitli metni ortaya konularak dil ve imlâ özellikleri hakkında bilgi verilecektir.

Keywords

Türk dili, Osmanlı Türkçesi, Akâid-nâme, Emâli Şerhi, Le'âlî

Thanks

Le'âli'nin Emâli Şerhi isimli eserinden ve nüshalarından beni haberdar eden ve çalışmam sırasında desteklerini esirgemeyen kıymetli hocam Doç. Dr. Rıdvan ÖZDİNÇ'e teşekkür ederim.

LE'ALI'S EMALI COMMENTARY

Abstract

Ūshī's Kaside-i Emali, an Arabic treatise completed in 569/1173, is a poetic work consisting of 68 couplets and containing topics related to Maturidi theology. This work was translated into Turkish many times during the Old Turkish period. In the Ottoman Turkish period, Le'ali Ahmed b. Mustafa wrote the translation in verse and the commentary in prose in 973/1565, which is the first Emâlî commentary in Turkish Islamic literature. There are 6 copies of the work, 4 of which are in Turkish libraries. In the organisation of the work, the author first wrote the Arabic original and the Turkish verse translation of the Emali couplets and then made the Turkish commentary. In the 24-volume work's mukaddim, the author stated that Emali was widely read and in demand, so he translated it into Turkish and annotated it in line with the views of the Ahli Sunnah and Jamaat sect. Although the work was written in the Ottoman Turkish period, it contains elements from Old Turkish in terms of language and orthography.
In this article, information about the author and the structure of the work named Emali Sharhi will be given and its copies will be introduced. In addition, the critical text of the work will be presented and information about language and spelling features will be given.

Keywords

Turkish Language, Ottoman Turkish, Akāid-nāme, Emāli Commentary, Le

References

• Benli, Ali (2019). “Le’âlî Ahmed Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Ek-2. Ankara: TDV Yayınları. s. 150-151.
• Ergin, Muharrem (1999). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
• Gök, Taner (2017). “Şârihin Manzum Tercümesi: Şem‘î’nin Terceme-i Kasîde-i Emâlî’si”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. S. 10. s. 171-204.
• İlhan, Mevlüt (2015). “Mütercimi Belli Olmayan Mensûr Bir Kasîde-i Emâlî Tercümesi”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. S. 1. s. 9-26.
• İlhan, Mevlüt (2016). Kaside-i Emâlî’nin Türkçe tercümeleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılavuz, Ahmet Saim (1989). Akâid. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Ek-2. Ankara: TDV Yayınları. s. 212-216.
• Kıvılcım, Murat Kaan (2022). Leâlî Ahmed Çelebi’nin Şerhu Kasîdeti’n-Nûniyye bağlamında kelamcılığı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karabük: Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Korkmaz, Zeynep (2020). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2005). “Eski Anadolu Türkçesinde İmlâ-Fonoloji Bağlantısı Üzerine Notlar”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. C. 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 497-508.
• Kürkçüoğlu, Kemal Edib (1954). “Lâmiyye-i Kelâmiyye”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. 3. S. 1-2. s. 1-21.
• Özdinç, Rıdvan (2022). “Le’âlî Ahmed Çelebi’nin Emâlî Tercüme ve Şerhi”. Manisa: Uluslararası Geçmişten Günümüze Manisa Sempozyumu II.
• Özervarlı, M. Sait (1995). “el-Emâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 11. Ankara: TDV Yayınları. s. 73-75.
• Öztürk, Erol (2017). Eski Anadolu Türkçesi El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tekin, Şinasi (1980). “The Turkish Translation of Bedvü’l-Amâlî in Quatrians”. Türklük Bilgisi Araştırmaları Dergisi. S. 4. s. 157-206.
• Topaloğlu, B. (2008). Emâli Şerhi. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Vakfı Yayınları.