Lirik Olan Politiktir: 1980 Sonrası Türk Şiirinde Dişil Dilin Oluşumu

Yıl 2019, Cilt: 22(2) Sayı: 44, 32 - 62, 20.09.2019

Tuğba Sivri

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.629035

Öz

Hem dünyada hem Türkiye’de siyasal ve kültürel olarak bir kırılma noktasını imleyen

1980’lerde Türk şiiri, askeri darbe sonrası oluşan baskı ortamında “içe dönmüş” ve “kişisel”

olana yönelmiştir. Bu durum kimi eleştirmenlerce şiirin apolitizasyonu olarak yorumlansa da

1980’ler, daha önceki siyaset biçimlerine benzemeyen, daha farklı politik akım ve oluşumlara

sahne olmuştur. Türkiye’de yükselen radikal feminizm de bu farkı politik akımlardan biridir.

Batı’da 1960’larda ortaya çıkan radikal feminizmin “kişisel olan politiktir” sloganı ve Fransız

feministlerin, kadınların eril dili kırarak kendi dil ve kültürlerini oluşturmalarının kadın

özgürlüğü için şart olduğu argümanı, 1980 sonrası Türk edebiyatında ve kültürel üretim

alanında karşılık bulmuştur. Bu çalışmada 1980 sonrası Türk şiirinin üç önemli kadın ismi

Nilgün Marmara, Birhan Keskin ve Didem Madak’ın şiirlerini, lirik şiirin barındırdığı politik

potansiyel ve dişil dilin inşası bağlamında analiz ettim. Bu üç şairin ortak yönlerine

odaklanarak bir “dişil dil iskeleti” çıkarmaya çalıştım. Sonuç olarak bu üç şairin, “ev”i (yani

özel alanı) sorunsallaştırarak; Tanrı/baba/erkeğe isyan ederek; betonlaşma ve doğa

tahribatıyla yükselen kapitalist kültüre karşı doğaya dönüşü savunarak ve en önemlisi kadın

bedenini, kadınların kendi ağızlarından, kendi “dil”leriyle yazarak dişil bir dil kurduklarını

gözlemledim. Ev içi deneyimlerin (evden kaçış, evi kurmak, evi düzeltmek de dâhil) ve kadın

bedeninin (menopoz, adet görme, cinsellik vs.) şiire taşınması, ataerkil ideolojinin yok saydığı

ve üstünü örttüğü gerçeği gösterdiği ölçüde politiktir. Keskin, Madak ve Marmara, lirik şiiri

hem politik hem de dişil bir yerden kurmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Dişil dil, lirik şiir, Didem Madak, Birhan Keskin, Nilgün Marmara

Kaynakça

• Adorno, Theodor W. (2004), Edebiyat Yazıları. Çev., Sabir Yücesoy. İstanbul: Metis.
• Adorno, Theodor W. ve Max Horkheimer (2014). Aydınlanmanın Diyalektiği. Çev., Nihat Ülner ve Elif Öztarhan İstanbul: Kabalcı.
• Ak, Gülşah (2018). Didem Madak’ın Hayatı ve Şiirleri Üzerine Bir Çalışma. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.
• Asiltürk, Baki (2013). Türk Şiirinde 1980 Kuşağı. İstanbul: Yapı Kredi.
• Atayurt, Didem (2009). “Dişil Dil”: Bir Örneklem Olarak 1990’larda Türk Edebiyatında “Kadın” Şairler. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kadın Çalışmaları Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Bristow, Joseph (1996). “Coventry Patmore and the Womanly Mission of the Mid- Victorian Poet”. Sexualities in Victorian Britain. Andrew H. Miller ve James Eli Adams (der.) içinde. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.
• Cixous, Hélène (1976). “The Laugh of the Medusa”. Çev., Keith Cohen ve Paula Cohen. Signs 1(4): 875-893. http://www.jstor.org/stable/3173239?seq=1#page_scan_tab_contents Erişim tarihi: 28.04.2017
• Cixous, Hélène (2011). “Medusa’nın Kahkahası.” Çev., Senem Timuroğlu. Yeni Yazı 11: 152-153.
• Chibber, Vivek (2016). Post-Kolonyal Teori ve Kapitalizmin Hayaleti. Çev., Afife Yasemin Yılmaz. İstanbul: İletişim.
• Eagleton, Terry (1998). “Postcolonialism and‘Postcolonialism’ ” Interventions 1(1): 24-26. DOI: 10.1080/13698019800510071.
• Eagleton, Terry (2014). Edebiyat Kuramı. Çev., Tuncay Birkan. İstanbul: Ayrıntı. Encyclopædia Britannica Editörleri (2017), “Lyric Poem”, Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/art/lyric Erişim Tarihi: 8.08.2019
• Eradam, Yusuf (2006). “Kadından Şair Olmaz” Bianet, 16. 12. 2006 https://m.bianet.org/biamag/kultur/89083-kadindan-sair-olmaz Erişim Tarihi: 20. 08. 2019.
• Erdoğan, Veysi (2013). “Birhan Keskin Şiirinin Topografyası.” 10. Altın Portakal Şiir Ödülü Sempozyumu Birhan Keskin Şiiri ve Ba. Ahmet Tüzün ve Yüksel Büyükuysal (der.) içinde. İstanbul: Metis.
• Ergülen, Haydar (2005). “Söyleşi: Biz yenilginin şiirini yazdık. Artık bu bitmeli.” Derkenar 11(Ekim): 10-20.
• Grimes, Linda Sue (2019). “Lyric Poetry: A Brief Introduction.” Owlcation, 1.05.2019, https://owlcation.com/humanities/Lyric-Poetry-A-Brief-Introduction Erişim Tarihi: 8.08.2019.
• Gürbilek, Nurdan (2009). Vitrinde Yaşamak 1980’lerin Kültürel İklimi. İstanbul: Metis.
• Hanisch, Carol (2013). Kişisel Olan Politiktir: Radikal Feminizm Üzerine. Çev. A. Nazar Erişkin ve Halil Duranay. Kocaeli: Kült.
• Ives, Kelly (2007). Cixous, Irigaray, Kristeva: The Jouissance of French Feminism. United Kingdom: Crescent Publishing.
• Keskin, Birhan (1999). 20 Lak Tablet+ Yolcunun Siyah Bavulu, İstanbul: Yapı Kredi.
• Keskin, Birhan (2006). Y’ol, İstanbul: Metis.
• Keskin, Birhan (2014). Kim Bağışlayacak Beni. İstanbul: Metis.
• Keskin, Birhan (2015). Ba. İstanbul: Metis.
• Aras, Bora (2001). “Obur bir şiirim var, hayatımı yiyor durmadan.” Didem Madak’la söyleşi, Varlık 1121: 63-65.
• Madak, Didem (2015). Pulbiber Mahallesi. İstanbul: Metis.
• Madak, Didem (2016). Ah’lar Ağacı. İstanbul: Metis.
• Madak, Didem (2016). Grapon Kağıtları. İstanbul: Metis.
• Marmara, Nilgün (2006). Daktiloya Çekilmiş Şiirler. İstanbul: Everest.
• Marmara, Nilgün (2016). Kağıtlar. İstanbul: Everest.
• Marmara, Nilgün (2016a). Defterler. İstanbul: Everest.
• Metin, Ali K. (2015). Şiirin Adaleti:1980 Sonrası Türk Şiiri Üzerine Eleştiri ve Tahliller. İstanbul: Metamorfoz.
• Oğuz, Birgül (2017). “Cinsel Kimlik ve Biyolojik Cinsiyet Arasında Edebiyatta ‘Kadın’” Varlık 1314: 10.
• Oktay, Ahmet (2004). İmkânsız Poetika. İstanbul: Alkım.
• Öğüt, Hande (2009). “Kahkaha: Kadının Vahşi Cinselliği, Vurucu Silahı.” Fotografya 22, http://fotografya.fotografya.gen.tr/cnd/index.php?id=463,0,0,1,0,0 Erişim tarihi: 11.09.2019.
• Öz, Cansu (2014). Nilgün Marmara’nın Hayatı ve Şiirlerinin İncelenmesi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Rize.
• Seidler, Victor J. (1997). Man Enough: Emboying Masculinities. Londra: SAGE.
• Showalter, Elaine (1972). “Killing the Angel in the House: The Autonomy of Women Writers.” The Antioch Review 50(1/2): 207-220. http://www.jstor.org/stable/4612511 Erişim tarihi: 8.08.2019.
• Şakir, Şükran (2019). “17 Mayıs 1987: Dayağa Karşı Dayanışma Yürüyüşü.” Çatlak Zemin, 17 Mayıs 2019. https://catlakzemin.com/17-mayis-1987-dayaga-karsidayanisma- yuruyusu/ Erişim tarihi: 17.06.2019.
• Temizyürek, Mahmut (2015). “Didem Zamanı (ve kadın ve şair)”. T24. 20 Nisan 2015. http://t24.com.tr/k24/yazi/didem-zamani,156 Erişim Tarihi: 27.04.2019.
• Yeni, Hacer (2019). “Birhan Keskin’le Birkaç Saat” Elle, Eylül 2019 https://www.metiskitap.com/catalog/interview/3028, Erişim tarihi: 11.09.2019