Gazete Haberlerini Konu Alan Yüksek Lisans Tezlerinde “İdeoloji”

Yıl 2023, Cilt: 26(1) Sayı: 51, 74 - 107, 20.03.2023

Mehmet Pelivan

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.1183337

Öz

Bu çalışmada Türkiye’de iletişim anabilim dalları altında yapılmış ve gazete haberlerini konu edinen yüksek lisans tezlerinin ideoloji yaklaşımları incelenmiştir. Bu inceleme için önce Ulusal Tez Merkezi üzerinden anahtar kelimeler ile taramalar yapılmış ve iletişim anabilim dalları altında gazete haberlerini konu alan 409 yüksek lisans tezi tespit edilmiştir. Bunların içinden inceleme için, amaca yönelik teknik ile 23 tez seçilerek örneklem oluşturulmuştur. Örneklemdeki tezler nitel yöntem ile gerçeklik-ideoloji ilişkisi çerçevesinde ve üç başlık altında tartışılmıştır. Birinci başlıkta, gerçekliğin haberler ile aktarıldığını savunan liberal yaklaşımla yazılmış tezler ele alınmıştır. İkinci başlıkta, gazeteler ile gerçekliğin siyasi otorite ya da sermayenin çıkarları için çarpıtıldığını savunan ekonomik belirlenimci ve araçsalcı araştırmalar incelenmiştir. Üçüncü başlıkta ise ideoloji bağlamında gerçekliğin inşa edildiğini vurgulayan çalışmalara odaklanılmıştır. Bu üç başlık altında, tezlerde benimsenen kuramsal ve yöntemsel yaklaşımların ideoloji tartışmasına getirdiği sınırlılıklar ile çalışmalarda kuram ve yöntemin uygulanması esnasında ideoloji ekseninde ortaya çıkan sorunlar irdelenmiştir. Yapılan inceleme neticesinde, incelenen tezlerde ideoloji tartışmasındaki sorunlar üç başlıkta ele alınmıştır. Birincisi, benimsenen kuram ile yöntemin ideoloji kavramlaştırması ve çözümlemesi için yeterli olmaması sonucunda sınırlılıkların ortaya çıkmasıdır. İkincisi, tezlerdeki kuramsal yaklaşım doğrultusunda sorgulama yapıl(a)mamasıdır. Üçüncüsü ise tezlerde sorunsal olarak benimsenen ve yapılmak istenen ideoloji tartışması için yöntemin uygun olmaması ya da uygulan(a)mamasıdır.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, yüksek lisans tezleri, haber, gerçeklik, iletişim araştırmaları

Teşekkür

Bu makale Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı’nda Gül Karagöz Kızılca danışmanlığında tamamlamış olduğum “Türkiye'de Gazete Haberlerini Konu Alan Yüksek Lisans Tezleri: Yöntem Sorunsalı, Eğilimler ve İdeoloji Kavramlaştırmaları” başlıklı yüksek lisans tezimin bir bölümünün tekrar düzenlenmiş halidir. Bu tezde bana danışmanlıklarıyla yol gösteren Doç. Dr. Çağla Kubilay ve Dr. Öğr. Üyesi Gül Karagöz Kızılca’ya teşekkür etmek isterim.

“Ideology” in the Master's Theses Dealing with News in Daily Papers

Öz

In this study, I examined the master's theses written in the departments of communication in Turkey according to their approach to ideology. Initially, I skimmed through theses at the National Theses Centre with keywords and determined 409 master theses 23 of which embraces the research sample. My investigation unfolds through three headings on the axis of reality- ideology relationship. Under the first heading, I discuss the theses written in a liberal fashion. Under the second heading, I examine studies that used an economic determinist method as well as an instrumentalist one. Under the third heading, I focus on the theses emphasizing that the reality is constructed via ideology. Under these three headings, I analyse the limitations of the discussion of ideology caused by the theoretical and methodological approaches adopted in the theses. I also look at the ideology-driven problems arising during the implementation of theory and method. As a result, the issues concerning the concept of ideology in the examined theses can be classified under three headings. The first is the emergence of limitations as a result of the fact that the theory and method adopted are not sufficient for the conceptualization and analysis of ideology. The second is that questioning cannot be made in line with the theoretical approach in the theses. Finally, the method is not suitable or cannot be applied for the targeted discussion of ideology.

Anahtar Kelimeler

Ideology, master thesis, news, truht, communication research

Kaynakça

• Algül, Hasan (2003). Popüler Basın: Star Gazetesi Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 126362 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Altındağ, Kudret (2016). Türkiye Medyasında Yahudi Temsili: Struma Gemisi Olayı Örneği. İstanbul: Lap Lambert Academic Publishing.
• Atatunç, Ceylan (2006). Ahlak ve Etik Değerlerin Çağdaş Basına Yansımaları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 204465 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Atılgan, Gökhan (2015). “İdeoloji.” Siyaset Bilimi. Gökhan Atılgan ve E. Atilla Aytekin (der) içinde. İstanbul: Yordam Kitap. 285-298.
• Aydoğan, Aylin (2006). “Yeni İletişim Teknolojileri Tezlerinde Neo-Klasik İktisat Paradigmasının Hegemonyası.” Kültür ve İletişim Dergisi, 9(1): 89-112.
• Baştürk, Emel Ş. (1999). Ulusal Söylemin İnşasında Yazılı Basın ve Kardak Krizi Örnek Olayı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 81549 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Bek, Mine G. (2006). “Editör Yazısı.” Kültür ve İletişim Dergisi, 9(1): 5-8.
• Budak, Müjdat (2004). Türkiye`de Spor Olgusunun Kitle İletişim Araçlarında Sunumu: Futbol, Fanatizm ve Milliyetçilik (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 146209 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Büyüköztürk, Şener, vd. (2013). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Canözkan, Dilara (2004). İkiz Kuleler Örneğinde Yazılı Basının Terör Olaylarına Bakışı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 146248 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Ceylan, Ümit G. (2016). 07 Haziran 2015 Genel Seçimleri Sürecinde Cumhuriyet, Hürriyet, Yeni Şafak Gazetelerinde HDP Algısı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 432402 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Chomsky, Noam (2003). “Propaganda ve Kamusal Aklın Kontrolü.” Kapitalizm ve Enformasyon Çağı: Küresel İletişim Devriminin Politik Ekonomisi. Robert W. McChesney (der) içinde. Ankara: Epos Yayınları. 209-222.
• Creswell, John W. (2016). Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çalışkan, Osman (2013). Toplumsal Rıza Üretimi Bağlamında 2010 Anayasa Referandum ve Yazılı Basının Bu Süreçteki Rolü Bir İçerik Analizi Uygulaması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 336154 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Çam, Şerife (2008). Medya Çalışmalarında İdeoloji Yaklaşımlarına İlişkin Epistemolojik ve Yöntemsel Sorunlar. Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Çetin, Muharrem, vd. (2016). “Türkiye’de Halkla İlişkiler Alanındaki Doktora Tezleri Üzerinden Alanda Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi.” İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 43: 242-264.
• Çilingir, Ayşegül (2017). “İletişim Alanında İçerik Analizi Yöntemi̇ Kullanılarak Yapılan Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri Üzerine Bir İnceleme.” Akademia, 5(1): 148-160.
• Durna, Tezcan ve Kubilay, Ç. (2010). “Söylem Kuramları ve Eleştirel Söylem Çözümlemeleri.” Medyadan Söylemler. Tezcan Durna (der) içinde. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık. 47-81.
• Dursun, Çiler (2004). “Türkiye'de Haber ve Habercilik Çalışmalarının Genel Bir Değerlendirmesi: 1980-2003.” Haber, Hakikat ve İktidar İlişkisi. Çiler Dursun (der) içinde. Ankara: Elips Kitap. 89 – 147.
• Dursun, Çiler (2013). İletişim Kuram Kritik. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Erdoğan, İrfan ve Alemdar, K. (2002). Öteki Kuram. Ankara: Erk Yayınları.
• Erol, Devrim D. (2004). Tekelleşen Türk Medyasında Yazılı Basın Ekleriyle Sunulan Yaşam Tarzları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 143958 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Gürtaş, Aytül (1994). Haber Metinlerinin Söylemsel Analizi Üzerine Bir Çalışma: Haberin Tarafsızlığı Açısından Türk Basınında Temizlik İşçileri Grevi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 37095 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Herman, Edward S. ve Chomsky, N. (2012). Rızanın İmalatı: Kitle Medyasının Ekonomi Politiği. İstanbul: Bgst Yayınları.
• Ildız, Muhammed A. (2015). Haber Metinlerindeki Gerçekliğin Sunumunda Propagandanın İşleyişi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Yeni Yüzyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 408610 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• İrvan, Süleyman (1995). Demokratik Sistemde Medyanın Rolü. Birikim, 68-69: 76-83.
• Kabakçı, Gökçe Z. (2010). Cumhuriyet Mitinglerinin Türk Basınında Sunumunun İdeolojik Analizi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 265335 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Kopan, Koray (2010). Basının Gündem Belirleme İşlevi Üzerine Ampirik Bir Çalışma; Yazılı Basının 2009 Yerel Seçimlerine Bakışının Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 277054 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Kozok, Fırat (2007). 1938-1946 Yılları Arasında Cumhuriyet Gazetesi'nin Genel Yayın Politikası (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 207255 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• McLellan, David (2009). İdeoloji. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Mutlu, Erol (2005). Globalleşme, Popüler Kültür ve Medya. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Neuman, W. Lawrance (2016). Toplumsal Araştırma Yöntemleri (Nitel ve Nicel Yaklaşımlar). Ankara: Yayınodası Yayıncılık.
• Okay, Aydemir ve Okay, A. (2008). “Türkiye'de Lisans ve Lisansüstü Halkla İlişkiler Eğitimi: Tezlerin Halkla İlişkiler Alanına Katkısının Kantitatif Bir Çalışması (1984-2007).” Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 5(2): 5-14.
• Özdemir, Seval (2006). Politik Pazarlamada İmaj Türk Siyasal Yaşamında Kalitatif Bir Araştırma Melih Gökçek Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 186117 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Özer, Nuri P. (2011). Gazete Haberlerinde Manipülasyon: 28 Şubat Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 294510 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Özer, Ömer (2011). Haber Söylem İdeoloji. İstanbul: Literatürk Academia.
• Özer, Ömer (2015). “Teun Adrian van Dijk Örneğinde Eleştirel Söylem Çözümlemesi.” İletişim Araştırmalarında Yöntemler. Besim Yıldırım (der) içinde. Konya: Literatürk Academia. 197-286.
• Palacı, Havva (1998). Yazılı Basında Memur Eylemleri Egemen Söylemin Yeniden İnşaası Üzerine Bir Örnek Olay Çalışması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 72298 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Patton, Michael Q. (1987). How to Use Qualitative Methods in Evaluation. Newbury Park: CA: Sage.
• Pelivan, Mehmet (2019). “Gazete Haberlerini Konu Alan Yüksek Lisans Tezlerine Dair Bibliyometrik Bir Analiz.” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (4): 119-148. DOI: 10.18037/ausbd.668631.
• Sarıer, Osman (2014). Halkla İlişkiler Alanında Tamamlanmış Lisansüstü Tez Çalışmalarının İncelenmesi (2003-2012) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 358638 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Tokgöz, Oya (2006). “Türkiye’de İletişim Araştırmalarında İletişim Eğitiminin Rolü ve Önemi.” Küresel İletişim Dergisi, Bahar (1): 1-12.
• Tokgöz, Oya (2015a). “Başlangıçtan Günümüze Türkiye'de İletişim Araştırmaları: Eleştirel Bir Değerlendirme.” İletişim Araştırmalarında Yöntemler. Besim Yıldırım (der) içinde. Konya: Literatürk Academia. 15-46.
• Turan, Ömer (2009). 22 Temmuz 2007 Genel Seçimlerinin Gazetelere Yansıması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 240768 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Uçar, Anıl K. (2013). Gazetecilikte Bir Değer ve Pratik Olarak Objektiflik: Siyasi Partilere İlişkin Haberlerin İçerik Çözümlemesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 348909 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Uçar, Yasemin (2011). Basın Ahlâkı Açısından Haberde Nesnellik Olgusu (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 294691 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Udeoğlu, Başak (2015). Basının Kamuoyu Oluşturma Görevi: 2014 Cumhurbaşkanlığı Seçim Kampanyası Dönemi, Yeni Şafak ve Sözcü Gazetesi Örneği ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 423706 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Ünsal, Asude (2015). 2014 Türkiye Cumhurbaşkanlığı Seçiminin Medyada Temsili (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 431208 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• van Dijk, Teun A. (2015). “Söylem ve İdeoloji: Çok Alanlı Bir Yaklaşım.” Söylem ve İdeoloji. Barış Çoban ve Zeynep Özarslan (der) içinde İstanbul: Su Yayınevi. 15-100.
• Ward Stephen J. A. (2004). The Invention of Journalism Ethics: The Path to Objectivity and Beyond. Montreal-Kingston: McGill-Queen's University Press-MQUP.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, Besim (2015). “Giriş.” İletişim Araştırmalarında Yöntemler. Besim Yıldırım (der) içinde. Konya: Literatürk Academia. 9-14.
• Yılmaz, Recep (2008). Toplumsal Gerçekliğin Kurulumunda Gazetelerin Edimsözel Etkileri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr Tez No: 229523 (Erişim Tarihi: 26 Eylül 2022).
• Yüksel, Hakan (2016). “Türkiye'deki Hâkim İletişim Kavramsallaştırmasının Gelişimi ve Sınırlılıkları.” Kültür ve İletişim Dergisi, 38: 10-41.