Hıdırellez As An Experience Of Women's Self-Presentation In A Mediterranean Village

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 55, 170 - 196, 28.03.2025

Nehir Durna

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.1596594

Öz

Rituals are the most basic practices based on repetition, through which social memory is transmitted, continuity is ensured and the present is reproduced. Hıdırellez is such a seasonal rite of passage in which the stagnant winter season ends, nature comes back to life and the spring season, representing the beginning of a new year, is welcomed. Evaluating Hıdırellez festivities through the narratives of women living in Antalya-Elmalı Tekke village, this research paper is based on field data consisting of observations and in-depth interviews. 
In Tekke village, women are seen to play an important role in the intergenerational transmission about Hıdırellez related knowledge, and the maintenance of rituals and practices. The celebrations and rituals also provide opportunities for village women to go beyond the boundaries of daily life and home, which have rigid patterns. This paper evaluates the limits of these opportunities and the rituals, beliefs and practices with which Hıdırellez is celebrated by the women of Tekke Village from past to present.
The paper’s main argumentation focuses on whether/ the extent to which/ how much the Hıdırellez rituals provide space and opportunity for village women to disrupt the monotony of village life and experience their own existence freely. In order to understand this, the testimonies of women of different age ranges were used to sense/ perceive/ appreciate how changes in the Hıdırellez rituals are experienced by women over time, in both traditional and religious aspects. Differences in Hıdırellez experiences of women from different generations have provided important clues towards  understanding of the boundaries within which women can freely experience their lives.

Anahtar Kelimeler

Rituals , Hıdırellez , collective memory , women , nature , sacrifice , Alevi-Bektashi

Hıdırellez as an Experience of Women's Self-Presentation in a Mediterranean Village

Öz

Ritüeller, toplumsal belleğin aktarılarak devamlılığının sağlandığı ve bugünün yeniden üretildiği, tekrara dayalı en temel pratiktir. Hıdırellez, durağan kış mevsiminin sona ererek doğanın canlandığı ve yeni bir yılın başlangıcını temsil eden bahar mevsiminin karşılandığı mevsimsel geçiş ritüelidir. Hıdırellez kutlamalarını Antalya-Elmalı Tekke köyünde yaşayan kadınların anlatıları üzerinden değerlendiren bu makale, gözlem ve derinlemesine görüşmelerden oluşan saha verilerine dayanmaktadır. 
Tekke Köyü’nde Hıdırellez’e dair bilginin kuşaklararası aktarımında, ritüel ve uygulamaların devam ettirilmesinde kadınlar da önemli rol oynamaktadır. Aynı zamanda kutlama ve ritüeller içinde köy kadınları için sıkı örüntülere sahip gündelik hayat ve ev sınırları dışına çıkma olanakları da barındırmaktadır. Makalede, bu olanakların sınırları ve geçmişten bugüne Hıdırellez’in Tekke Köyü sakini kadınlar tarafından hangi ritüel, inanış ve uygulamalarla kutlandığı ele alınmaktadır.
Makalenin temel sorunsalı Hıdırellez ritüelinin köy kadınlarına köy hayatının yeknesak rutinini bozacak ve kendi varlığını özgürce deneyimleyebileceği bir imkân alanı sunup sunmadığıdır. Hem geleneksel hem de dini bir veçhesi olan Hıdırellez ritüelinin kadınlar tarafından geçmişten günümüze nasıl deneyimlendiğine dair değişimi anlamak için farklı yaş aralıklarından kadınların tanıklığına başvurulmuştur. Farklı kuşaklardan kadınların Hıdırellez deneyimlerine dair farklar, bahse konu imkân alanının sınırlarını anlamamız açısından önemli ipuçları sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ritüel , Hıdırellez , toplumsal bellek , kadınlar , doğa , kurban , Alevi-Bektaşi

Kaynakça

• Ocak, Ahmet Yaşar (1991). “XIII.-XV. Yüzyıllarda Anadolu'da Türk-Hıristiyan Dini Etkileşimler ve Aya Yorgi (Saint Georges) Kültü.” Belleten, 55(214) :661-674.
• Aksüt, Ali. (2003). Önce Türkmen Sonra Tahtacı. İstanbul: Kayhan Matbaası.
• Aktürk, Sema. (2014). Türkiye'de Hıdırellez Etrafında Oluşan Folklorik Unsurlar Üzerine Bir İnceleme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Assmann, Jan (2001). Kültürel Bellek. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Berkes, Niyazi (2012). Türkiye'de Çağdaşlaşma. Çev. Ahmet Kuyaş. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Connerton, Paul (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar. Çev. Alaeddin Şenel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çay, Abdülhaluk Mehmet (1990). Hıdırellez Kültür-Bahar Bayramı. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları.
• Din İşleri Yüksek Kurulu (2017). “Teravih Namazının Hükmü ve Mahiyeti Nedir?” https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/316/teravih-namazinin-hukmu-ve-mahiyeti-nedir Erişim tarihi: 09.12.2024.
• Eliade, Mircea (1991). Kutsal ve Dindışı. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• Evgin, Abdülkadir (2007). Hadislerde Hızır-Gayb İlişkisi. Ankara: İlahiyat Yayınları.
• Gülalp, Haldun (2003). Kimlikler Siyaseti Türkiye'de Siyasal İslam'ın Temelleri. İstanbul: Metis Yayınları.
• Hasluck, Frederick William (2012). Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam I. Çev. Timuçin Binder. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Lefebvre, Henri (2007). Modern Dünyada Gündelik Hayat. Çev. Işın Gürbüz. İstanbul: Metis Yayınları.
• Soileau, Mark (2012). “Spreading the Sofra: Sharing and Partaking in the Bektashi Ritual Meal.” History of Religions, 52(1): 1-30.
• Oğuz, Mehmet Öcal (2020). “Çok Uluslu Hıdırellez: Sınırlar ve Sorunlar.” Millî Folklor, 125: 35-45.
• Arslan, Mustafa (2013). “Modern Mekânda Kutsal Deneyimi Kernek’te Yeniden Üretilen Kutsal, Mit ve Ritüel.” Birey ve Toplum, 3 (6): 7-36.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2012). İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Oğuz, Burhan (1997). Türk Halk Düşüncesi ve Hareketlerinin İdeolojik Kökenleri. İstanbul: Simurg.
• Örnek, Sedat Veyis (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Saygılıgil, Feryal ve Güliz Sağlam (2016). “Kadınların Görünmeyen Emeği.” Kadın Odaklı. Kağıtçıbaşı, Şimga, vd. (der.) içinde. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. 55-81.
• Döğüş, Selahattin (2015). “Anadolu’da Hızır-İlyas Kültü ve Hıdırellez Geleneği.”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 74: 77-100.
• Wolf, Eric Robert (2000). Köylüler. Çev. Abdülkerim Sönmez. Ankara: İmge Kitabevi.