Tarihi Kent Merkezilerinin Morfolojik Özelliklerinin İklim Duyarlı Yapılaşma Özellikleri Bağlamında Değerlendirmesi ve Meteorolojik Karakterli Afetlere Karşı Kırılganlığı: Tire Örneği

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 75 - 94, 04.11.2025

Buse Özbakut

Öz

Bu çalışma, Tire’nin tarihi kent merkezinin iklim duyarlılığı ve bu alanın meteorolojik karakterli doğal afetlere karşı gösterdiği kırılganlık düzeylerini kapsamlı bir biçimde incelemektedir. Çalışma kapsamında, iklim duyarlılığı ile meteorolojik karakterli doğal afetlere karşı kırılganlık arasındaki ilişki, istatistiksel olarak korelasyon analizi ile birlikte mekânsal otokorelasyon analiz teknikleri kullanılarak test edilmiştir. Elde edilen bulgular, iklime duyarlı yapılaşmanın, tarihi kent merkezinin meteorolojik afetlere karşı kırılganlığını anlamlı biçimde azalttığını ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, modelin açıklayıcılığı sınırlı olup, kırılganlıktaki toplam değişkenliğin yalnızca yaklaşık %11’inin (R²≈0,11) iklim duyarlılığıyla açıklanabildiği belirlenmiştir. Bu sonuç, kırılganlık üzerinde etkili olan sosyal, ekonomik ve yönetsel faktörlerin de dikkate alınması gerektiğini göstermektedir. Bu durum, tarihi kent merkezlerinde dirençliliğin artırılması için iklim duyarlı yapılaşma özelliklerinin tek başına yeterli olmadığını, ancak uyum politikalarında stratejik bir planlama aracı olarak kullanılabileceğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, Tire tarihi kent merkezine özgü olarak geliştirilen ve yerel iklim koşullarını esas alan yapılaşma stratejileri aracılığıyla, bir yandan tarihi kent merkezinin dirençliliği arttırılırken, bir yanda da tarihi dokunun korunması amaçlanmaktadır. Sonuç olarak, iklim duyarlı yapılaşmanın tarihi kent merkezlerinde iklim değişikliğine uyum politikalarının etkinliğini artırmada kritik fakat bütüncül yaklaşımlarla tamamlanması gereken bir rol üstlendiği vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

mekânsal otokorelasyon , kent merkezlerinde dirençlilik , iklim duyarlılığı

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (1996). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon (16. b.). Yem (Yapı Endüstri Merkezi) Yayınları.
• Aktuna, M. (2007). Geleneksel Mimaride Binaların Sürdürülebilir Tasarım Kriterlei Bağlamında Değerlendirilmesi Antalya Kaleiçi Örneği. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Ayçam, İ., & Gökşen, F. (2018). Kentlerin Özgünleşmesinde İklime Duyarlı Yapı Tasarımının Önemi. Uluslararası Kentleşme ve Çevre Sorunları Sempozyumu: Değişim/Dönüşüm/Özgünlük, (s. 116-127). Eskişehir.
• Baş, E., & Partigöç, N. S. (2022). İklim Değişikliğine Uyum Sürecinde Kent Planlamanın Rolü. Dirençlilik Dergisi, 6(1), s. 127-143.
• Candemir, S. Z. (2009, 12). İklim Duyarlı Yapılaşma İçin İmar Yönetmeliği Geliştirme Modeli. Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Bölümü. İzmir.
• Climate Change and Cultural Heritage: Conservation and Heritage Tourism In The Anthropocene. (2015). Journal of Heritage Tourism(11), s. 10-23.
• Climate Data. (2022). Tire İklim Verileri. 05. 02, 2023. tarihinde Climate Data: https://tr.climate-data.org/asya/tuerkiye/izmir/tire-21643/ adresinden alındı
• Çetin Zeybek, R. (2012, 07). Tarihi Kent Merkezlerinde Yeniden Canlandırma Politikaları Üzerine Değerlendirne, İzmir Kemeraltı Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
• Dağıstan Özdemir, M. Z. (2005). Türkiye’de Kültürel Mirasın Korunmasına Kısa Bir Bakış. Planlama Dergisi(1), s. 20-25.
• Demirsoy, F. (2023). Türkiye'de Meteorolojik Afetler ve Afet Yönetimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
• Dizdar, H. (2009, Haziran). İklimse Parametreleri Açısından Geleneksel ve Yeni Konutların Değerlendirilmesi: Diyarbakır Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Erdemir, İ. (2014, Mayıs). Sıcak-Kuru İklim Bölgelerinde Enerji Korunumu-Yerleşme Dokusu-Form Etkileşimi: Geleneksel Diyarbakır Evleri Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Gandini, A., Garmendia, L., & San-Mateos, R. (2017). Towards Sustainable Historic Cities: Adaptation to Climate Change Risks. Entrepreneurship and Sustainability Issues, 4(3), s. 319-31.
• Gencer, İ. (2017). Kültürel Mirasın Korunmasında İklim Değişikliğinin Oluşturduğu Tehditler. Mimarist(58), s. 24-30.
• Gökmen Erdoğan, B. (2022). İklim Değişikliğinin Kültürel Miras Üzerindeki Etkişi: Efes Antik Kenti Örneği. Mimarist(22), s. 41-50.
• Hanbay Kahriman, E. (2020). Küresel İklim Değişikliğinin Olumlu ve Olumsuz Dışsallıkları Üzerine Bir Değerlendirme. Sayıştay Dergisi, 33(118), s. 100-131.
• Hatami, M. (2013, 06). Tarihi Kent Merkezlerinin Koruma Sorunları, Urmiye Tarihi Kent Merkezi Üzerine Bir Araştırma.
• IPCC. (1996). Revised 1996 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventeries. IPCC. 03. 31, 2023 tarihinde https://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/gl/invs1.html adresinden alındı
• IPCC (2014). Summary for Policymakers. In: Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Cambridge University Press.
• Kaba, E. D. (2020). İklim Değişikliğine Dirençli Kentler Oluşturulmasında Yerel Politikaların Rolü. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Ensitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı. Samsun.
• Kadıoğlu, M. (T.Y.). İklim Değişiklikleri ve Etkileri: Meteorolojik Afetler. TMMOB Afet Sempozyumu, (s. 47-55).
• Kahraman, S., & Şenol, P. (2018, 1). Akademia Sosyal Bilimler Dergisi(Özel Sayı), s. 353-370.
• Karacan, G., & Gökçe, D. (2020). Ketnsel Planlamada İklim Direnci Teması: Ankara Örneği. Dirençlilik Dergisi, 4(2), s. 231-238.
• Karakuş Zambak, Ö. (T.Y.). UNESCO Dünya Miras Komitesi'nin İklim Değişikliği Uyum Sürecine Yaptığı Çalışmalar Üzerine Bir İnceleme.
• Kartaktaş, N., & Doktur, B. (2018). Kültürel Peyzaj Değeri Açısından Tarihi Bahçeler: Antalya Kaleiçi Örneği. ECSAC, s. 483-495.
• Kasmayi, M. (2003). İklim ve Mimari. Tahran: Mimarlık Yayıncılık.
• Kaya, Y. (2018). İklim Değişikliğine Karşı Kentsel Kırılganlık: İstanbul İçin Bir Değerlendirme. 11(2), s. 219-257.
• Kaymaz, I., & Arslan, S. E. (2022). İklim Değişikliğnin Etkilerine Karşı Kentsel Dirençliliğin Arttırılmasında Kentsel Yeşil Alanların Rolü. TÜCAUM 2022 Uluslararası Coğrafya Sempozyumu. Ankara.
• Keller, A., Chieffo, N., Opritescu, E., Mosoarca, M., & Formisano, A. (2016). Resilience of Historic Cities and Climate Change Mitigation. Urbanism.
• Milošovičová, J. (2013). Climate-Sensitive Urban Design in Moderate Climate Zone: Responding to Future Heat Waves. Mater's Thesis in Urban Design.
• Özcan, C. (2014). Tarihi Kent Merkezlerinde Kültür Turizmiyle Yeniden Canlandırma Çalışmaları: Edirne Tarihi Kaleiçi Semti Planlama Önerileri. Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü. İstanbul.
• Özel, E., & Sağsöz, A. (2021, Temmuz). Geleneksel Konutların Sürdürülebilir Tasarım Bağlamında Temel Tasarım İlkeleri İle İncelenmesi: Kaleiçi/Antalya Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(78), s. 162-174.
• Öztürk, E. (2022, Ocak). İklime Duyarlı Kentsel Tasarım Rehberi: Trabzon Kenti Örneği. Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. Trabzon.
• Peker, E. (2021, 01 31). Bir Şehircilik Problemi Değişen İklimde Termal Konforu Sağlamak. Planlama Dergisi, s. 108-119.
• Rezafar, A. (2011). Farklı İklim Kuşaklarında Yer Alan Eko-Kentlerin, Tasarım İlkelerinin Derlenmesi Ve Türkiye İçin Ekolojik Kentsel Tasarım Ön Çalışma Önerisi. Gazi Üniversitesi Fen Bililmleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Bölümü. Ankara.
• Sılaydın Aydın, M., Erdin, H., & Kahraman, E. (2017). Mekansal Yapı Açısından İklim Değişikliğine Karşı Risk Taşıyan Bölgelerin Saptanması, İzmir. Planlama Dergisi, s. 274-285.
• Sojoudihassanlouei, L. (2019). Sıcak - Kuru İklim Geleneksel Konutlarda İklime Duyarlı Tasarım. Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü İç Mimarlık ve Çevre Tasarım Anabilim Dalı. Ankara.
• Şahin, Ü. (2019). Sıcak Dalgaları: İklim Değişikliğiyle Artan Tehdit ve Sıcak-Sağlık Eylem Planları. İstanbul Politikalar Merkezi–Sabancı Üniversitesi–Stiftung Mercator Girişimi.
• Şanlı, B., Bayrakdar, S., & İncekara, B. (2013). Küresel İklim Değişikliğinin Etkileri ve Bu Etkileri Önlemeye Yönelik Uluslararası Girişimler. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(1), s. 201-212.
• Şen, N. (1967). Yapı Strüktürüne Biçimleniş ve Kabuk Olarak İklim Etkisi. İstanbul: İTÜ.
• T.C Tire Kaymakamlığı. (T.Y). T.C Tire Kaymakamlığı. 05. 02., 2023 tarihinde http://tire.gov.tr/cografi-ozellikler adresinden alındı
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2011). Türkiye’nin İklim Değişikliği Uyum Stratejisi ve Eylem Planı. Ankara: T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı.
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü. (2022). Türkiye 2022 Ortalama Sıcaklık Verileri. Meteoroloji Genel Müdürlüğü: https://mgm.gov.tr/FILES/resmi-istatistikler/parametreAnalizi/2022-ortalama-sicaklik.pdf adresinden alındı
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü. (T.Y). Mart 30, 2023 tarihinde Meteoroloji Genel Müdürlüğü: https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/brosurler/asit-yagmurlari.pdf adresinden alındı
• TMMOB Meteoroloji Mühendisleri Odası Meteoroloji Karakterli Doğal Afetler Komisyonu. (1999). TMMOB Meteoroloji Mühendisleri Odası Meteoroloji Karakterli Doğal Afetler Komisyonu Raporu. Ankara: TMMOB.
• Tuğaç, Ç. (2020). İklim Değişikliğine Karşı Kentsel Dirençliliğin Sağlanması ve Ekonomik Boyutu Üzerin Bir Değerlendirme. İdealkent, 11, s. 1126-1155.
• Tuğaç, Ç. (2022, Ocak). İklim Değişikliği Krizi ve Şehirler. Çevre, Şehir ve İklim Dergisi, 1(1), s. 39-60.
• Türkeş, M. (2001). Hava, İklim Şiddetli Hava Olayları ve Küresel Isınma. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2000 Yılı Seminerleri, Teknik Sunumlar, Seminerler Dizisi, (s. 205). Ankara.
• Türkeş, M. (2017, 12). İklim Değişikliği: 12 Temel Soru. İklim Bilimi.
• Türkeş, M. (2022). Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli'nin (IPCC) Yeni Yayımlanan İklim Değişikliğinin Etkileri, Uyum ve Etkilenebilirlik Raporu Bize Ne Söylüyor? Dirençlilik Dergisi, 6, s. 197-207.
• Türkeş, M., Sümer, U. M., & Çetiner, G. (T.Y.). Küresel İklim Değişikliği ve Olası Etkileri. Ankara.
• Türktaş, M. H. (2014, Eylül). Sıcak Nemli İklim Bölgesi İçin İklimsel Tasarım Parametrelerinin Isıl Performansa Etkisini Değerlendirme: Bir Konut Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.