XVII. Yüzyılda Gelenek Yıkıcı Bir Şair Olarak Bosnalı Sâbit

Year 2022, Volume: 2 Issue: 2, 22 - 37, 23.12.2022

Ali Budak

https://doi.org/10.54281/kundergisi.22

Abstract

XVII. yüzyılın ortasında Bosna’nın Uziçe kasabasında dünyaya gelmiş olan Sâbit, kendisine özgü üslup denemeleri yaparken, erken bir dönemde klasik Türk edebiyatına farklı açılar da kazandırmıştır. Sâbit, hayata kendi penceresinden baktığı birçok gazelinde sık sık halk deyiş ve söyleyişlerine yer vermiş, bu arada, son derece bilinçli bir şekilde çiğ, kaba ve zevksiz mısralar da mey-dana getirmiştir. Fakat o asıl gelenek yıkıcılığını sıra dışı mesnevilerinde göstermiştir. Zafernâme adlı eserinde Kırım Hanı Selim Giray’ın Perkop’ta Rus ve Leh ordularına karşı kazandığı zaferi destanlaştırmış; Derenâme ve Berbernâmeadlı mesnevilerinde ise yerel hayatın o güne kadar edebî eserlerde hemen hiç ele alınmamış cinsel içerikli konularını açık bir realizmle gözler önüne sermiştir. Sâbit, Amrü‘l-Leys’inde bir hükümdarla bir sipahi arasında geçen ilginç konuşmaları, yarım kalmış Edhem ü Hümâ’sında daBelh şehrinde sakalık yapan Edhem adındaki gencin hükümdarın kızı Hümâ’ya duyduğu umutsuz aşkı konu edinmiştir.

Keywords

Bosnalı Sâbit, gelenek yıkıcılık, Derenâme, Berbernâme, Za-fernâme, Amrü’l-Leys, Edhem ü Hümâ

Bosnian Sâbit as a Tradition-Breaking Poet in the 17th Century

Abstract

While Sâbit, born in Bosnian town of Uziçe in the middle of the 17thcen-tury, was experimenting in his own style, brought different aspects to classical Turkish literature in an early period. Sâbit often tended to use folk sayings and expressions in his ghazals, which he looked at the life completely from his own perspective, and created raw, vulger and unappealing verses in a very con-scious way. However, he showed his main destructiveness in his extraordinary masnavis. In his Zafernâme, he legendized the victory of Selim Giray, the Cri-mean Khan, against the Russian and Polish army in Perkop; in his masnavis named Derenâmeand Berbernâme, he revealed the sexually explicit issues of local life realistically which was almost never handled in literary works until that time. In Amrü’l-Leys,Sâbit talked about the interesting conversations between a ruler and cavalryman and in his unfinished Edhem ü Hümâ, hetalked about the hopeless love of a young man named Edhem, who was a water-bearer in the city of Belh, for Hümâ, the daughter of the ruler.

Keywords

Bosnian Sâbit, breaking tradition, Derenâme, Berbernâme, Zafernâme, Amrü’l-Leys, Edhem ü Hümâ

References

• Ağaoğlu, Gökçehan A., Mecmû’a-i Nefîse (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Banarlı, Nihad Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt:2, İst., MEB, 1983.
• Bosnalı Alaeddin Sâbit, Divan, Haz. Turgut Karacan, Sivas 1991, Samsun 1997.
• Budak, Ali. Batılılaşma ve Türk Edebiyatı: Lale Devri’nden Tanzimat’a Yenileşme, İst., Bilge Kültür Sanat Yayınevi, 2018.
• Budak, Ali. Metin Esaslı Bir Yaklaşımla Türk Edebiyatı Tarihi, İst., Yeditepe Üniversitesi Yayınevi, 2021.
• Kalaycı Sevinç, Devrim. 18. Yüzyıl Şairlerinden Sünbülzade Vehbi (Lutfiyye), Bosnalı Sabit, Enderunlu Vasıf ve Nedim’in Divan ve Mesnevilerinde Atasözleri ve Deyimler, Yüksek Lisans Tezi, Edirne, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Kocatürk, Vasfi Mahir. Büyük Türk Edebiyatı Tarihi, İst., İKÜ Yayınevi, 2016.
• Koç, Burak. XVII. Yüzyıl Osmanlı Şairlerinin Divanlarında (Nâbî, Sâbit, Sâbir Pârsâ, Rehâyi, Kâmî) Osmanlı – Rus Savaşlarının Görünümü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2020.
• Külekçi, Numan, Mesnevi Edebiyatı Antolojisi, 2. Cilt, Erzurum, 1999.
• Mehmedova, Asiye. “Alaeddin Sâbit’in Otograf Külliyatı”, Azerbaycan SSR El Yazmaları Fondu, Bakü 1961, nr. M-25/9942.
• Özyıldırım, Ali Emre. “Sâbit’in Türk Edebiyatındaki Yeri Üzerine Bazı Sorular”, Türkbilig, 2012/23.
• Sâbit, Amrü’l-leys, Haz. Turgut Karacan, Sivas, 1990.
• Sâbit, Berbernâme-i Sâbit, Süleymaniye Ktp., Hüsrev Paşa, nr. 521/3 vr. 150a-153b.
• Sabit, Zafernâme, Haz. Turgut Karacan, Sivas, Cumhuriyet Üni. Yay., 1991.
• Yardım, Latif. Bosnalı Alȃeddin Sȃbit Divanı’nda Dinȋ Muhtevalı Kasideler, Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.