Tarih Bilinci, Kimlik ve Tarih Eğitimi

Year 2023, Volume: 7 Issue: 1, 107 - 124, 29.06.2023

İbrahim Hasdemir Mehmet Elban

https://doi.org/10.48066/kusob.1286576

Abstract

Tarih bilinci kavramına ilişkin yapılan araştırmalar artmasına rağmen tarih bilinci kavramının tanımı ve kapsamına ilişkin belirsizlikler halen devam etmektedir. Tarih bilinci kavramının anlaşılması onla ilişkili bilinç, kolektif bilinç, tarihsel okuryazarlık gibi kavramların anlaşılmasına bağlıdır. Yine tarih bilicinin oluşumu ve tarih bilincinin nasıl oluşturulacağı konuya ilişkin temel problemler arasında değerlendirilmektedir. Mevcut araştırma söz konusu gerekçelerden hareketle tarih bilinci ve tarih bilinciyle ilişkili temel sorunların cevaplanmasına dönük ilgili literatüre dayalı sistematik bir analiz yapmayı amaçlamaktadır. Araştırma sonucunda ortaya koyulan önemli sonuçlardan biri tarih bilincine dair yapılan tanımlarda kavramın ayırt edici niteliğinin saptanmasıdır. Buna göre geçmiş, şimdi ve geleceğin anlaşılması ve yorumlanması, söz konusu tanımların ortak noktasıdır. Yine tarih bilincinin antik dönemlerden günümüze var olduğu ortaya koyulmuştur. Tarih bilincinin milletlerin devamlılığı ve ulusal ile küresel ölçekte iyi vatandaşları yetişmesi için sosyal boyutta bir gerekliliktir. Tarih eğitimi ve öğretiminin niteliği ise doğru bir tarih bilinci oluşturmada kritik bir öneme sahiptir. Bu bağlamda öğrencilerin aktif olduğu, görsel materyallerle desteklen öğretim etkinlikleri ile kolektif şekilde yapılan anma ve kutlama günlerine ilişkin etkinler tarih bilincini teşvik edici etkinlikler olarak değerlendirilmektedir.

Keywords

Tarih bilinci, kimlik, kolektif bilinç, tarihsel okuryazarlık, tarih eğitimi, tarih öğretimi.

History Consciousness, Identity and History Education

Abstract

Despite the increasing number of research studies on the concept of historical consciousness, uncertainties regarding the definition and scope of historical consciousness continue to persist. The understanding of the concept of historical consciousness is dependent upon the comprehension of related concepts such as consciousness, collective consciousness, and historical literacy. Furthermore, the formation of historical consciousness and how historical consciousness can be cultivated are considered to be among the fundamental problems on this subject. The current research aims to conduct a systematic analysis based on relevant literature in order to provide answers to the fundamental issues related to historical consciousness and the problems associated with it, considering the aforementioned grounds. One of the significant findings revealed by the research is the determination of the distinctive nature of the concept of historical consciousness in the definitions proposed. Accordingly, the understanding and interpretation of the past, present, and future constitute the common ground of these definitions. Moreover, it has been revealed that historical consciousness has existed from ancient times to the present day. Historical consciousness is a social necessity for the continuity of nations and the cultivation of good citizens on both national and global scales. The quality of history education and teaching is of critical importance in establishing a proper historical consciousness. In this context, teaching activities that are supported by visual materials and involve active participation of students, as well as collective commemoration and celebration events, are considered as activities that promote historical consciousness.

Keywords

Historical consciousness, identity, collective consciousness, historical literacy, history education, history teaching.

References

• Ahonen, S. (2005). Historical consciousness: A viable paradigm for history education? Journal of Curriculum Studies, 37(6), 697-707. https://doi.org/10.1080/00220270500158681
• Akdemir, H. (2014). Okullarda yapılan tarihi anma ve kutlama programlarının öğrencilerde tarih bilincinin gelişmesine etkisi. Yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aktaş, A. N. (2011, 22 Nisan). Kolektif bilinç (altı) [Çevrimiçi blog]. http://blog.milliyet.com.tr/kosulsuzyasam adresinden edinilmiştir.
• Alkan, M.Ö. (2013). II. Meşrutiyet’te resmi ideoloji, resmi tarih ve eğitim. (2. Baskı). Vahdettin Engin, Ahmet Şimşek (Ed.). Türkiye’de tarih yazımı içinde (s.221-336 ). Yeditepe.
• Allen, G. R. (2000). Is there a baby in this bathwater? Disquieting thoughts on the value of content in History. South African Historical Journal, 42(1), 290–306.
• Alvén, F. (2017). Making democrats while developing their historical consciousness: A complex task. Historical Encounters: A Journal of Historical Consciousness, Historical Cultures and History Education, 4(1), 52–67. Aslan, A. ve Akçalı, A. (2007). Kimlik sunumu olarak tarih eğitimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 125-132.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: Eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik (A. Tekin (Ed.)). Ayrıntı Yayınları.
• Ata, B. (2002). Tarih derslerinde dokümanlarla öğretim yaklaşımı. Türk Yurdu Dergisi, 1-14.
• Ata, B. ve Keçe, M. (2014). Öğrencilerin tarih okuryazarlığı düzeylerini etkileyen faktörler: öğretmen görüşlerine dayalı nitel bir araştırma. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 3(2), 1-23. https://doı: 10.17497/tuhed.185603 Atsız, H. N. (1951). Tarih şuuru. Orkun Dergisi, 29, 1-16. Atsız H. N. (2018). Turancılık, millî değerler ve gençlik. Ötüken Neşriyat. Aytaç, Ö. (2003). Bilincin sosyolojik analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4). Baymur, A.F. (1941). Tarih öğretimi. Ankara: Gazi Terbiye Enstitüsü Neşriyatı. Belada, A. (2018, 15 Mart). Tarih bilinci [Video dosyası]. https://www.youtube.com/watch?v=5PC2tgXU_cs Bergoglio, J. M. (2017, 24 Mart). Tarih bilinci olmazsa insanlık anlamını yitirir [Video dosyası]. https://www.youtube.com/watch?v=neqyDjR2kns
• Bıçak, A. (1996). Tarih bilinci. Felsefe Dünyası, 20, 46-58. Bıçak, A. (2013). Tarih düşüncesi. Cogito Dergisi, 73, 36-60.
• Biçer, B. (2018). Tarihe giriş. Dem Yayınları.
• Breisach, E. (2012). Tarihyazımı. (H. Kocaoluk, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Bulut, B. (2011). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler öğretim programında yer alan konuların tarih bilinci oluşturmadaki etkililiğinin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi Elazığ ili örneği. Yüksek lisans tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Clark, A. ve Grever, M. (2018). Historical Consciousness. In The Wiley International Handbook of History Teaching and Learning (pp. 177–201). https://doi.org/https://doi.org/10.1002/9781119100812.ch7
• Çil, H. (2019). Tarih Bilinci: Bilim-felsefe-yöntem. Önsöz Yaynları. Deliorman, A. (1983). Toplum cinneti, tarih şuuru. Orkun Dergisi, 159.
• Dinç, E. ve Üztemur, S. (2018). Tarihsel bakış açısı edinme ölçeğinin Türkçeye uyarlanması ve tarih ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tarihsel bakış açısı edinme becerilerinin incelenmesi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 8(2), 478-518.
• Doğan, A.S. (2011). Cumhuriyet dönemi popüler tarih dergileri. M. Öz (Ed.), Cumhuriyet döneminde Türkiye’de tarihçilik ve tarih yayıncılığı sempozyumu bildiriler kitabı içinde (ss. 557-564). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Edling, S., Sharp, H., Löfström, J. ve Ammert, N. (2020). The good citizen: Revisiting moral motivations for introducing historical consciousness in history education drawing on the writings of Gadamer. Citizenship, Social and Economics Education, 19(2), 133–150. Elban, M. (2018). Tarihi olaylar değerlendirilirken ahlaki yargı yapılmalı mıdır? Tarih öğretmen adaylarının ahlaki yargılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(25), 109-134.
• Elban, M. (2019). Bayramlar ve anma günlerinin eğitimdeki rolü: Kâzım Nâmi Duru’nun değerlendirmeleri. M. B.
• Minaz ve M. Sert Ağır (Ed.), Eğitim bilimleri alanında araştırma makaleleri içinde (ss. 223-230). Gece Akademi. Elban, M. (2020). Selim Sırrı Tarcan’ın anlayışında vatanseverlik eğitimi: Coğrafya ve tarih öğrenmek. Pearson Journal, 5(7), 329-337. Emecen, F. (2018, 21 Nisan). Tarihi dizileri izleyenlerin yüzde 10'u tarih kitabı okusa kardır [Çevrimiçi haber yorumu] https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/tarihi-dizileri izleyenlerin-yuzde-10u-tarih-kitabi-okusa-kardir/1124443 adresinden edinilmiştir.
• Ergun, D. (1982). Sosyoloji ve tarih. Der Yayınları. Frolov, İ. (1991). Felsefe Sözlüğü. (A. Çalışlar, çev.). Cem Yayınevi.
• Gadamer, H. G. (2008). Tarih bilinci sorunu. (T. Parla, çev.), Toplum bilimlerinde yorumcu yaklaşım, ss. 175-217. Deniz Yayınları. Geçtan, E. (1988). Psikanaliz ve sonrası. Remzi Kitabevi.
• Genç, Z. (2013). Amellerimiz defolu çıkarsa “Tarih Şuuru”. Altınoluk Dergisi, 325, 1-60. Gibson, M. T. ve Reich, G. A. (2017). Confederate monuments: Heritage, racism, anachronism, and who gets to decide?. Social Education, 81(6), 356-361. Gilderhus. M.T. (2014). Tarih ve tarihçiler-Tarih yazıcılığına giriş. (E.S. Özcan, Çev.). Atıf Yayınları. Gökberk, M. (2007). Değişen dünya değişen dil [e-kitap sürümü]. https://docplayer.biz.tr/65073769-Macit-gokberk-egisen.html adresinden edinilmiştir.
• Gökkaya, K. (2001). Sosyal bilgiler eğitimi bölümü öğrencilerinin (lisans) tarih bilinci üzerine bir anket değerlendirmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 231-244.
• Grever, M. ve Adriaansen, R.-J. (2019). Historical consciousness: the enigma of different paradigms. Journal of Curriculum Studies, 51(6), 814–830. https://doi.org/10.1080/00220272.2019.1652937
• Gültekin, F. ve Akça Berk, N. (2018, Mayıs). İnsan, zaman ve mekân: sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bağlamsallaştırma becerileri. 5. Uluslararası tarih eğitimi sempozyumunda sunulmuş bildiri. İstanbul Üniversitesi, İstanbul. Güngör, E. (2003). Kültür değişmesi ve milliyetçilik. https://www.academia.edu/30807060/Erol_Gungor_-_Kultur_degismesi_ve_milliyetcilik adresinden alınmıştır. (Orijinal Yayımı, 1980) Güven, İ., Bıkmaz, F., Demirhan İşcan, C. ve Keleşoğlu, S. (2014). Tarih öğretimi kuram ve uygulama. Pegem Akademi Yayınları.
• Hobsbawm, E.J. (2007). Toplumsal tarihten toplumun tarihine. Tarih ve tarihçi-Annales okulu izinde. (s.249-290). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Hocaoğlu, D. (2000, Şubat, 29). Tarih ve tarih bilinci. [Çevrimiçi gazete yazısı]. http://www.durmushocaoglu.com/dh/yazi.asp?yid=4220904 adresinden edinilmiştir. Iggers, G. G. (2016). Bilimsel nesnellikten postmodernizme: Yirminci yüzyılda tarihyazımı. (G.Ç.Güven, Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Karabağ, Ş. G. (2010). Tarihsel empati becerisi: Öğretimi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi. M. Safran. (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? Tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri içinde, (ss. 116-123). Yeni İnsan Yayınevi. Kaya, R., Özdemir, Y. ve Şimşek, U. (2004). Genç cumhuriyet ve oluşturulmaya çalışılan tarih bilinci. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 271-281.
• Keçe, M. (2015). Tarihsel düşünme becerileri ile tarih okuryazarlığı becerilerinin karşılaştırılması. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7(3), 108-122. Kösoğlu, N. (2013). Türk milliyetçiliği ve Osmanlı. Ötüken Neşriyat Yayınları.
• Kösoğlu, N. (2017). Türk olmak ya da olmamak. Ötüken Neşriyat Yayınları. Kuçuradi, İ. (1977). Tarih eğitiminin sorunları. Felsefe kurumu seminerleri. (235-239). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kuş, Z. ve Aksu, A. (2017). Vatandaşlık ve vatandaşlık eğitimi hakkında sosyal bilgiler öğretmenlerinin inançları . Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2017 (8) , 18-41.
• Lévesque, S. ve Clark, P. (2018). Historical Thinking. In The Wiley International Handbook of History Teaching and Learning (pp. 117–148). https://doi.org/https://doi.org/10.1002/9781119100812.ch5
• Maposa, M. ve Wassermann, J. (2009). Conceptualising historical literacy-a review of the literature. Yesterday and Today, 4, 41–66.
• MEB (2017). Ortaöğretim tarih 9. sınıf ders kitabı. https://www.sorubak.com/9sinif-tarih-dersi ders-kitabi-20172018_152238.htm adresinden alınmıştır.
• MEB (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686- SOSYAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M% 20PROGRAMI%20.pdf adresinden alınmıştır.
• Muşmal, H. (2018, 6 Ekim). Kültürel mirasımız tarih bilinci ve turizm II [Video dosyası]. https://www.youtube.com/watch?v=_U5Zhs2FP5o adresinden edinilmiştir.
• Ortaylı, İ. (2011). Tarihimiz ve biz [e-kitap sürümü]. https://www.academia.edu/27515324/ilber_ORTAYLI_-_Tarihimiz_ve_Biz adresinden edinilmiştir.
• Oymak, R. (1997). Dünden geleceğe sonsuz bir bakış. Tarih, Eğitim ve Yaşam Dergisi, (7), 32- 38. Ozankaya, Ö. (1984). Toplumbilim terimleri sözlüğü. Savaş Yayınları
• Önkaş, N. (2016). Türkçe ders kitapları metinlerinde tarih bilinci. A. Kiriş Avaroğulları (Ed.), 4. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu içinde (s. 572-576). Sıtkı Kocaman Üniversitesi, Muğla.
• Özdemir, R. (2017). Tarih bilincinin oluşması ve tarihi vesikaların değerlendirilmesinde nelere dikkat edilmelidir. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 1(1), 108-136.
• Özlem, D. (1999). Siyaset, bilim ve tarih bilinci. İnkılap Yayınevi.
• Özmen, C., Er, H. ve Ünal, F. (2014). Televizyon dizilerinin tarih bilinci üzerine etkisi "Muhteşem yüzyıl dizisi örneği. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(25), 409-426.
• Öztürk, M. (2011). Geleceğin inşasında tarihin önemi. M. Öz (Ed.), Cumhuriyet döneminde Türkiye’de tarihçilik ve tarih Yayıncılığı Sempozyumu bildiriler kitabı içinde (ss. 107-113). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Penridge, H. (2021). Using picture books to raise historical consciousness in the adolescent classroom. Curriculum Perspectives, 41(1), 47–57. https://doi.org/10.1007/s41297-020-00120-6
• Popa, N. (2021). Promoting historical consciousness in history Education: An instructional model and classroom based design study [McGill University (Canada) PP - Canada -- Quebec, CA]. In ProQuest Dissertations and Theses. https://www.proquest.com/dissertations-theses/promoting-historical-consciousness-history/docview/2572540872/se-2?accountid=15927
• Popa, N. (2022). Operationalizing historical consciousness: A review and synthesis of the literature on meaning making in historical learning. Review of Educational Research, 92(2), 171–208.
• Reich, G. A. (2011). Testing collective memory: Representing the Soviet Union on multiple-choice questions. Journal of Curriculum Studies, 43(4), 507-532.
• Reich, G. A. (2012). Choose carefully: Multiple-choice history exams and the reification of collective memory. In Hickman, H. & Porfilio, B. J. (Eds.), The New Politics of the Textbook: Critical Analyses in the Core Content Areas (pp. 321-335). Sense Publishers: Rotterdam, The Netherlands.
• Reich, G. A. (2020). Monumental refraction: Monuments, identity, and historical consciousness. Historical Encounters: A journal of Historical Consciousness, Historical Cultures, and History Education, 7(1), 1-23.
• Rüsen, J. (2004). Historical Consciousness: In P. Seixas (Ed.), Theorizing Historical Consciousness (pp. 63–85). University of Toronto Press. http://www.jstor.org/stable/10.3138/9781442682610.9 Seixas, P. (2012). Progress, Presence and Historical Consciousness: Confronting Past, Present And Future In Postmodern Time. Paedagogica Historica, 48(6), 859–872. https://doi.org/10.1080/00309230.2012.709524
• Sezginsoy, B. (2011). Sosyal bilgiler dersinde tarih bilinci oluşturmada dizgeli öğretimin etkililiği. Doktora tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşirgil, A. (2016, 27 Ağustos). Tarih şuuru [Video dosyası]. https://www.youtube.com/watch?v=I_kzEGfP8Ms
• Tekeli, İ. (2011). Birlikte yazılan ve öğrenilen bir tarihe doğru. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2014). Tarih bilinci ve gençlik. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Timuçin, A. (2000). Tarih bilinci ve tarih felsefesi. Felsefelogos Dergisi, 3(9), 23-38.
• Tosh, J. (2005). Tarihin Peşinde: modern tarih çalışmasında hedefler, yöntemler ve yeni doğrultular (Ö. Arıkan (ed.)). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Uluğ, N. (2000). Tarihsellik bilincinin felsefi ön bilgisi. Felsefelogos Dergisi, 3(9), 19-22.
• Ulusoy, K. (2007). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih ve ahlak eğitimi ilişkisi üzerine görüşleri (Sakarya il örneği). Değerler Eğitimi Dergisi, 5(13), 155-177
• Uslu, B. (2018). Kur’an’da kolektif bilinç ve mü’min kardeşliği. Journal of Analytic Divinity, 2(1), 181-206.
• Ülken, H. Z. (2013). Millet ve tarih şuuru [e-kitap sürümü]. https://tr.pdfdrive.com/millet-vetarih-%C5%9Euuru-hilmi-ziya-%C3%9Clken-e117482646.html adresinden edinilmiştir.
• Van Boxtel, C., & Van Drie, J. (2018). Historical Reasoning. In The Wiley International Handbook of History Teaching and Learning (pp. 149–176). https://doi.org/https://doi.org/10.1002/9781119100812.ch6
• Varga, B. A. (2022). Posthuman figurations and hauntological graspings of historical consciousness/thinking through (re)photography. International Journal of Qualitative Studies in Education, 1–31. https://doi.org/10.1080/09518398.2022.2098402
• Walker, T. R. (2006). Historical literacy: Reading history through film. The Social Studies, 97(1), 30–34.
• Yalçın, F. (2010). Tarih öğretim alanı olarak müzelerin kullanılmasının toplumsal tarih bilincinin kazandırılmasındaki etkileri. Yüksek lisans tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Yıldız, A. (2018). Tarih bilinci. Pınar Yayınları.
• Yılmaz, K. ve Koca, F. (2012). Tarihsel empati üzerine nitel bir araştırma: Tarih öğretmenlerinin algı, görüş ve deneyimlerinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 855-879.
• Yumak, S. (2014).Tarihsel mekânın öğrencilerin tarih bilinci ile ilişkisi: Gaziantep ili örneği. Yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
• Yükseler, Y. (2019). Sosyal bilgiler dersi 5.sınıf konularının tarih bilinci oluşturmadaki etkililiğinin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.