Hukukun Hâkim Kılınmasının Bir Gereği Olarak İdarî Şeffaflık ve Bilgi Edinme Hürriyeti

Yıl 2017, Sayı: 86, 69 - 95, 01.08.2017

Adnan Küçük

Öz

Çağdaş ileri demokrasilerde temel kavramların başında hukuk devleti gelmektedir. Hukuk devleti, devletin her türlü işlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına bağlılığının sağlanması yoluyla devletin hukuk çerçevesine alınmasını, hukukla bağlanmasını ve yönetimde keyfiliğin yerine kuralların ve adaletin hâkim olmasını ve vatandaşların hukuki güvenlik içinde bulunmasını gerekli kılar. Hukuk devleti ile hiçbir denetim ve sınırlamayı kabul etmeyen “mutlak güç” kavramları, birbirlerini dışlayan kavramlardır. Hukuk devleti ile devlet iktidarının, içeriğini insan haklarının teminat altına alındığı hukuk kuralları vasıtasıyla sınırlandırılması amaçlanır. Her ne kadar bazı anayasalarda ve kanunlarda insan hakları ve hukuk devleti ile uyumlu hükümler yer almakta ise de, uygulamalar farklı yönde olabilmektedir. Bu vesileyle hukuk devleti açısından, hukuk devletini kuran kuralların fiilen hâkim kılınması da hayati derecede önem arz etmektedir. Bunu sağlamanın yollarından bir kısmı da şeffaflık ve bilgi edinme hakkının mevcut olmasıdır. Hukuk devletini hayata geçirebilmek için yönetimin işlem ve eylemlerinin başta yargısal denetim yolu olmak üzere çeşitli denetim yolları ile denetlenebilmesi zorunluluk arz etmektedir. Bunu sağlamanın en önemli şartı şeffaflık ve bilgi edinme hakkının sağlanmasıdır. Aksi halde insan hakları temelli hukukun hâkim kılındığı bir hukuk devletinin ortaya çıkması mümkün değildir

Anahtar Kelimeler

Hukuk Devleti, Devletin Hukuku, Şeffaflık, Bilgi Edinme Hakkı, Yolsuzluk

Administrative Transparency and the Liberty to Obtain Information as Requirements to Make Rule of Law Supreme

Öz

Rule of law is among the leading fundamental concepts of contemporary established democracies. Rule of law makes a prerequisite situation that the state is to remain within a legal framework; to be dependent on law; and that codes and justice prevail before arbitrary acts via binding all procedures and actions of the state with legal codes. Rule of law and the term of “absolute power” which does not recognize any checks and limitations are exclusive concepts. Rule of law aims to limit the state power through the rules which secure human rights. Even though there might have been some codes in accordance with human rights and rule of law in some constitutions, practice might be contrary. Thus, with regards to rule of law, making the statutes in rule of law practically supreme is essentially important. Transparency and the right to obtain information are among the primary ways of providing that. To realize rule of law, control of the procedures and actions of the government by various mechanisms such as judicial control is a requirement. The most crucial condition of assuring control is transparency and guaranteeing the right to obtain information. Otherwise, it would not be possible to establish rule of law based on human rights

Anahtar Kelimeler

Rule of law, Law of state, Transparency, Right to obtain information, Unlawful acts, State Secret

Kaynakça

• AKILLIOĞLU, Tekin, “Yönetimde Açıklık, Gizlilik ve Bilgi Alma Hakkı”, Ankara Üniversitesi Si- yasal Bilgiler Fakültesi D., C. 46, S. 1-2, Yıl 1991
• AKYILMAZ, Bahtiyar, “Yeni Bir İdari Usul Kanunu Örneği: İspanya Kamu İdarelerinin Hukuki Rejimi ve Genel İdari Usul Hakkında Kanun”, İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu, Haz.: Gürol Banger, Gürsel Özkan, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1998.
• ARSLAN, Zühtü, “Devletin Hukuku, Hukuk Devleti ve Özgürlük Sarkacı”, Doğu Batı D., Yıl 4, S. 13, Kasım-Aralık-Ocak 2000-01.
• BAŞÖZEN, Ahmet, “Kamu Bürokrasisi ve Denetim Yolları”, Kamu Hukuku Arşivi D., S. 1, Şubat 1999.
• CHEVALLİER, Jacques, “Yönetimde Açıklık”, Çev. Musa EKEN, www.canaktan.org/ekonomi/ anayasal_iktisat/rant, (ET.: 10.02.2005).
• ÇAHA, Ömer, “İdeoloji İle Hukuk Arasında Devlet”, Doğu Batı D, Yıl 4, S. 13, Kasım-Aralık-O- cak 2000-01.
• DİNÇKOL, Abdullah, “Hukuk Devleti İlkesi ve Kanun Hükmünde Kararnameler Uygulaması”, Hukuksal Olgular Araştırması ve Hukuk Devleti-3, Haz.: Hayrettin Ökçesiz, Alkım y., İs- tanbul, 1996.
• DURAN, Lütfi, “İdari Usul İlkeleri ve Kapsadığı Konular”, İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu, Haz.: Gürol Banger, Gürsel Özkan, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1998.
• EKEN, Musa, “Bilgi Edinme Hakkı”, İnsan Hakları Yıllığı Muzaffer Sencer’e Armağan, C. 17-18, Y. 1995-1996.
• ERDEM, Fazıl Hüsnü, “Hukuk Devleti ve 1982 Anayasası’, Liberal Düşünce D., C. 4, S. 16, Güz- 1999, http://www.liberal.org.tr/sayfa/liberal-dusunce-sayi-16-guz-1999-anayasa-tartis- malari,289.php, (ET.: 10.02.2005).
• ERDEM, Fazlı Hüsnü, “Düşünce Özgürlüğü ve Demokrasi”, Ankara Barosu D., Yıl 54, S. 1998/1.
• ERDOĞAN, Mustafa, Anayasal Demokrasi, 3. B., Siyasal Kitabevi, Ankara, 1999.
• ERYILMAZ, Bilal, Kamu Yönetimi, Akademi Kitabevi, İzmir, 1995.
• ERYILMAZ, Bilal, “Bürokrasi ve Yönetimde Açıklık”, Politik Yozlaşma ve Şeffaf Yönetim Sem- pozyumu (14-15 Nisan 1994), Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü, İzmir, 1994.
• FINDIKLI, Remzi, “Yönetimde Açıklık-Açık Yönetim”, Türk İdare D., Yıl 68, S. 412, Eylül 1996.
• FINDIKLI, Remzi, “Şeffaf Polislik”, Türk İdare D., Yıl 65, S. 401, Aralık 1993.
• GEMALMAZ, Mehmet Semih, Gemalmaz, Haydar Burak, Türkiye’de Bilgi Edinme Düşünce-İfa- de ve İletişim Mevzuatı, Yazıhane y., İstanbul, 2004.
• GOFFAUX, Patrick Patrick, “Belçika’da İdari Şeffaflık ve İdari Davaların Açık Gerekçeleri”, İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu, Haz.: Gürol Banger, Gürsel Özkan, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1998.
• GÖZAYDIN, İştar, “Yönetimde Şeffaflık Üzerine Notlar”, İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu, Haz.: Gürol Banger, Gürsel Özkan, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1998.
• GÜRAN, Sait, “Yönetimde Açıklık”, İdare Hukuku ve İlimleri D., Vakur Versan’a Armağan, S. 1-3, Yıl 1985.
• GÜRAN, Sait, “Hak Arama Özgürlüğünün İki Boyutu”, Anayasa Yargısı, S. 9, Yıl 1993.
• HATEMİ, Hüseyin, “Hukukun Üstünlüğü”, İslami Araştırmalar D., C. 14, S. 2, Yıl 2001.
• HATEMİ, Hüseyin, Hukuk Devleti Öğretisi, İşaret y., İstanbul, 1989.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Türkiye’de Düşünce Özgürlüğü, TÜGİK, İstanbul, 1997, s. 29.
• KARAMAN, Zerrin Toprak, Atak, Şermin, “Kamu Yönetiminde Gizlilik Faktörünün Çevre Koru- macı Politikalara Etkisi”, Türk İdare D., Yıl 68, S. 412, Eylül 1996.
• ÖKÇESİZ, Hayrettin, “Hukuk Devleti Olgusu”, Hukuk Devleti, Der.: Hayrettin Ökçesiz, Afa y., İstanbul, 1998.
• ÖZAY, İl Han, Günışığında Yönetim, Alfa y., İstanbul, 1996.
• ÖZAY, İl Han, “Günışığında Yönetim”, Politik Yozlaşma ve Şeffaf Yönetim Sempozyumu, İzmir, 1994.
• ÖZEK, Çetin, “Kitle İletişim Özgürlüğü”, İnsan Hakları, 1. B., YKY., İstanbul, 2000, s. 165.
• ÖZEK, Çetin, “Temel Hak ve Özgürlükler”, Türkiye’nin Demokratikleşme Sorunu (Sempozyum II, 21 Nisan 1995), İÜHF y., İstanbul, 1996.
• ÖZEK, Çetin, Basın Özgürlüğünden Bilgilenme Hakkına, Alfa y., İstanbul, 1999, s. 65.
• ÖZKAN, Gürsel, “İdari Usul Kanununda Düzenlenmesi Gereken Genel İdari Usul İlkeleri”, İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu, Haz.: Gürol Banger ve diğerleri, Başba- kanlık Basımevi, Ankara, 1998.
• ÖZLEM, Doğan, “Hukuk Devletini Sosyal Devlet İçinde Düşünmek”, Doğu Batı D., Yıl 4, S. 13, Kasım-Aralık-Ocak 2000-01.
• TANÖR, Bülent, Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, 3. B. BDS y., İstanbul, 1994.
• THURSTON, Anne, “Açıklık İçin Bilgi Edinme Özgürlüğü”, Çev.: Nalan Özbek, İzmir Barosu D., Yıl 2002, S. 1, http://izmirbarosu.org.tr/dergi/, (ET.: 10.02.2005).
• “Transparency International’ın 2002 Yılı Yolsuzluk Algılama Endekslerine göre en temiz ülke- ler”, http://www.saydamlik.org/turkce.html, (ET.: 10.02.2005).
• TURGUT, Nükhet, “Çevre İçin de Bilgi Gerek”, Radikal Gzt., 16.06.2004.
• VOGL, Frank “Yolsuzlukları Yok Etmek”, Çev.: Faruk Çakır, Liberal Düşünce D., S. 20, http:// www.libertedownload.com/LD/arsiv/20/04-frank-vogl-yolsuzluklari-yok-etmek.pdf (ET.: 10.04.2017).
• YILDIRIM, Ramazan, “İdare Hukuku Açısından Bilgi Edinme Hak ve Özgürlüğü”, İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyumu, Haz.: Gürol Banger, Gürsel Özkan, Başba- kanlık Basımevi, Ankara, 1998, s. 231.