John Stuart Mill’in Faydacılık Teorisinde “Ahlaki Yaptırım” Problemi

Year 2022, Issue: 107, 1 - 18, 25.09.2022

Zeki Aktaş

https://doi.org/10.36484/liberal.1011521

Abstract

Bu çalışmada, John Stuart Mill’in (1806-1873) faydacılık teorisi bağlamında, bireyi iyi kabul edilen bir eyleme teşvik edebilecek veya kötü kabul edilen bir eylemden caydırabilecek ahlaki yaptırım araçlarının neler olduğu araştırılmıştır. Mill ahlaki yaptırımları, dışsal ve içsel yaptırımlar olarak iki ana gruba ayırır; ona göre bu iki grup içerisinde yer alan toplum, Tanrı, vicdan ve dahası mümkün olan diğer tüm yaptırım unsurları faydacı ahlak teorisinde etkili bir biçimde kullanılabilir. Bununla birlikte Mill’e göre bu yaptırım türleri arasında vicdani yaptırım daha büyük bir öneme sahiptir; zira diğer tüm yaptırım türlerinin kaynağı, bir biçimde, bireyin dışındayken vicdani yaptırım, bir çeşit içsel kontrol mekanizmasıdır, dolayısıyla duyarlı bir vicdan, dışsal yaptırımların ötesinde bir güçtür. En nihayetinde Mill’e göre faydacı ahlak teorisinde her tür dışsal yaptırım kullanılabilir; ancak bu husustaki esas ve nihai çözüm, bireyin vicdan eğitiminden geçer.

Keywords

John Stuart Mill, Faydacılık, Ahlak, Yaptırım, Ahlaki Yaptırım

The Problem of “Moral Sanction” in John Stuart Mill’s Theory of Utilitarianism

Abstract

The aim of this study is to analyse what moral sanction tools are in John Stuart Mill’s (1806-1873) theory of utilitarianism that can encourage an individual to take an action that is considered good or deter an action that is considered bad. According to Mill, moral sanctions are divided into two main groups as external and internal sanctions, and for the society in these two groups, God, conscience, and all other possible sanctions can be used effectively in utilitarian moral theory. However, according to Mill, conscientious sanction has a greater significance among these types of sanctions; since the source of all other forms of sanction is, in some way, external to the individual, whereas conscientious sanction is a kind of internal control mechanism, so a sensitive  conscience is a force beyond external sanctions. In conclusion, according to Mill, all kinds of external sanctions can be used in utilitarian moral theory; however, the main and final solution in this matter is through the conscience education of the individual.

Keywords

John Stuart Mill, Utilitarianism, Sanction

References

• Akarsu, B. (1998). Mutluluk ahlakı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Bentham, J. (1987). An inroduction to the principles of morals and legislation. A. Ryan (Ed.), John Stuart Mill and Jeremy Bentham: Utilitarianism and other essays (s. 65-112) içinde. London: Penguin Books.
• Bıçak, A. (2017). Ahlâk ve dinin sınırları bağlamında müeyyide sorunu. Ö. Türker (Ed.), Ahlâk ve müeyyide: Ahlâkın anlamı ve sınırları üzerine konuşmalar (s. 77-114) içinde. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Cevizci, A. (2014). Etik-ahlak felsefesi. İstanbul: Say Yayınları.
• Duignan, B. (Ed.). (2011). Thinkers and theories in ethics. New York: Britannica Educational Publishing in association with Rosen Educational Services.
• Elmalı, O. (2004). Bazı tanrısız dinler örneklemesiyle etik yaptırım üzerine. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 181-191.
• Erdem, H. (2003). Ahlâk Felsefesi (2. bs.). Konya: Hü-Er Yayınları.
• Feldman, F. (2012). Etik nedir? (F. B. Aydar, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Gürbüz, A. (2012). Hukuk felsefesi açısından yararcılık teorisinin eleştirisi (Yen. ve gel. 2. bs.) İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• İmamoğlu, A. (2010). Vicdan kavramının psiko-sosyal tahlili. Akademik İncelemeler Dergisi, 5(1), 127-144.
• Mill, J. S. (2017). Faydacılık (S. Aktuyun, Çev.). İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• Mill, J. S. (2014). Özgürlük üstüne ve seçme yazılar (A. Ertan, Çev.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Miller, D. E. (2006). Mill’s theory of sanctions. H. R. West (Ed.), The Blackwell guide to Mill’s Utilitarianism (s. 159-173) içinde. Oxford: Blackwell Publishing.
• Özturan, H. (2017). İdeal bir müeyyide teorisi nasıl olabilir?. Ö. Türker (Ed.), Ahlâk ve müeyyide: Ahlâkın anlamı ve sınırları üzerine konuşmalar (s. 135-156) içinde. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Öztürk, F. (2019). John Stuart Mill’de eğitim ve bireysel özgürlük (Yayımlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Türk Dil Kurumu [TDK]. (2005). Türkçe sözlük (10. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tüzen, M. A. (2014). John Stuart Mill’de demokrasinin meşruiyeti. Mavi Atlas Gümüşhane Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (2), 40-53. https://doi.org/10.18795/ma.85481
• Urmson, J. O. (1968). The interpretation of the moral philosophy of J. S. Mill. M. D. Bayles (Ed.), Contemporary utilitarianism (s. 13-24) içinde. New York: Anchor Books.
• Ülken, H. Z. (2016). Ahlak (3. bs.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• West, H. R. (2004). An introduction to Mill’s utilitarian ethics. New York: Cambridge University Press.
• Yaran, C. S. (2017). Ahlâkî müeyyide: Çoklu, güçlü, ilkeli. Ö. Türker (Ed.), Ahlâk ve müeyyide: Ahlâkın anlamı ve sınırları üzerine konuşmalar (s. 157-190) içinde. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.