Bir Aydınlanma Düşünürü olan Montesquieu’nun Modern Türk Siyasi Düşüncesinin ve Yapısının Kuruluşunda İzini Sürmek

Year 2025, Issue: 119, 125 - 148, 25.09.2025

Abdussamed Özbek

https://doi.org/10.36484/liberal.1656856

Abstract

Bu makalede modern siyasi düşüncelerin ve yapıların şekillenmesinde etkili olan Fransız Devrimi ve Fransız aydınlanma düşüncesinin önemli temsilcilerinden Montesquieu’nun modern Türk siyasi düşüncesinin ve yapısının kuruluşundaki izi sürülmektedir. Montesquieu, sosyolojik yöntemi, yönetim biçimlerinin ayrımı, kanunlar ve kanunları etkileyen faktörler üzerine tespitleri, siyasi özgürlüğün temini olarak kuvvetler ayrılığını kavramsallaştırması açısından aydınlanma düşüncesinin önemli bir düşünürüdür. Modern Türk siyasi
düşüncesinin ve yapısının kuruluş aşamasında aydınlanma düşüncesinin etkisi göz önünde bulundurulduğunda Montesquieu’nun da bu süreçteki izlerini sürmek, modern Türk siyasi düşüncesini ve yapısını anlayabilmek için önem teşkil eder. Bu amaçla sosyolojik yöntem, cumhuriyet, laiklik ve kuvvetler ayrılığı başlıkları altında onun düşüncesinin etkisi değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmede dönemin düşünürlerinin düşünceleri ve yazdıkları, politik karar alıcılarının konuşmaları ve söylemleri, meclis konuşmaları ve anayasa metinleri ile dönemin düşünce yapısını anlatan başlıca eserlerden faydalanılır. Montesquieu’nun düşüncelerinin genel itibarıyla modern Türk siyasi düşüncesinin kuruluşunda muhalif isimlerde bir karşılığının olduğu fakat tersine iktidar sahiplerinde cumhuriyet ve erdem konusu haricinde bir karşılığının olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Montesquieu , Cumhuriyet , Kanunların Ruhu , Kuvvetler Ayrılığı , Türk Siyasi Düşüncesi , Türk Siyasi Yapısı

Tracing the Influence of Montesquieu, an Enlightenment Thinker, on the Establishment of Modern Turkish Political Thought and Structure

Abstract

This article traces the influence of Montesquieu, a leading figure of the French Enlightenment whose ideas shaped modern political thought, on the development of modern Turkish political ideas and institutions. Montesquieu’s significance lies in his sociological method, his classification of forms of government, his insights into laws and the factors shaping them, and his conceptualization of the separation of powers as essential to political freedom. Given the role of Enlightenment thought in the formation of modern Turkish political structures, examining Montesquieu’s impact is crucial to understanding this process. Accordingly, his influence is assessed under the themes of sociological method, republicanism, secularism, and separation of powers. The study draws on the writings of contemporary thinkers, speeches of political leaders, parliamentary debates, constitutional texts, and major intellectual works of the period. Findings suggest that Montesquieu’s ideas resonated largely with opposition figures, while those in power engaged with them only in relation to republicanism and virtue.

Keywords

Montesquieu , Republic , Spirit of Laws , Separation of Powers , Turkish Political Thought , Turkish Political Structure

References

• Ağaoğulları, M. A., Zabcı, F. ve Ergün, R. (2017). Kral-devletten ulus-devlete. Ankara: İmge Kitabevi.
• Akın, İ. F. (2016). Devlet doktrinleri. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Akıncı, G. (1973). Türk-Fransız kültür ilişkileri (1071-1859). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Albayrak, M. (1998). “Atatürkçü düşünce sistemi ve liberalizm, ekonomik ve siyasal bakımdan bir karşılaştırma denemesi”. Atatürk Yolu Dergisi 9(18):89-121.
• Althusser, L. (2005). Montesquieu, siyaset ve tarih. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Aron, R. (2017). Sosyolojik düşüncenin evreleri. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Atatürk’ün söylev ve demeçleri I-III. (1997). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ateş, T. (2008). Biz devrimi çok seviyoruz. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aydın, M.A. (2009). Türk hukuk tarihi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bozkurt, G. (2010). Batı hukukunun Türkiye’de benimsenmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çeçen, A. (2003). Atatürk ve cumhuriyet. Ankara: İmge Kitabevi.
• Çelik, F. (2005). “Bir aydınlanma düşüncesi olarak laiklik”. Liberal Düşünce Dergisi 10(37):95-107.
• Çetin, H. (2007). Modernleşme krizi. Ankara: Orion Yayınevi.
• Durkheim, E. (2019). Montesquieu ve sosyal bilimin gelişimi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Durukan, K. (2010). Doğu Batı ikilemine dört bakış Montesquieu, Fanon, Galeano, Said. İstanbul: Everest Yayınları.
• Ebenstein, W. (2005). Siyasi felsefenin büyük düşünürleri. İstanbul: Şule Yayınları.
• Eroğlu, H. (1989). Atatürk ve cumhuriyet. Ankara: Atatürk Külütr, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu.
• Feyzioğlu, T. (1995). Türkiye Cumhuriyeti’nin temel ilkelerinden laiklik. Ankara: Atatürk Külütr, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gökberk, M. (2012). Felsefe tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gözler, K. (2012). Anayasa hukukuna giriş. Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
• Gürses, F. (2010). “Kemalizm’in modern ders kitabı: vatandaş için medeni bilgiler”. Akademik Bakış Dergisi 4(7):233-49.
• Halıcı, Ş. (2004). Yeni Türkiye Devleti’nin yapılanmasında Mahmut Esat Bozkurt. Ankara: Atatürk Külütr, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi.
• Hamilton, A., Madison, J. ve Jay, J. (2008). The federalist papers. Oxford University Press.
• Heper, M. (2018). Türkiye’de devlet geleneği. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Işın, E. (1985). “Osmanlı materyalizmi”. Tanzimattan cumhuriyete Türkiye ansiklopedisi Cilt II.
• İnalcık, H. (1988). Atatürk ve Türkiye’nin modernleşmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnan, A. (2010). Medeni bilgiler ve M.Kemal Atatürk’ün el yazıları. Ankara: Atatürk Külütr, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi.
• Kaplan, M. (1976). Türk Edebiyatı üzerine araştırmalar 1. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Karpat, K. (2019). Kısa Türkiye tarihi 1800-2012. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kılıçbay, M. A. (2016). “Atatürkçülük ya da Türk aydınlanması”. içinde Türk siyasal hayatı, editör E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Köker, L. (2009). “Kemalizm/Atatürkçülük: modernleşme, devlet ve demokrasi”. içinde Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt II Kemalizm, editör T. Bora ve M. Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kurşunoğlu, M. S. (2017). “Fransız devriminden Türk inkılabı’na: muhafazakar liberal bir aydın Olarak Ali Fuad Başgil’in eserleri”. Muhafazakar Düşünce 14(52):111-33.
• Lewis, B. (2013). Modern Türkiye’nin doğuşu. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Mardin, Ş. (2009). “Yeni Osmanlı düşüncesi”. içinde Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt I - Cumhuriyete devreden düşünce mirası Tanzimat ve Meşruiyeti’in birikimi, editör T. Bora ve M. Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017). Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2018). Türk modernleşmesi makaleler 4. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Montesquieu. (2001). Romalıların yükselişi ve düşüşü. İstanbul: Söylem yayınları.
• Montesquieu. (2015). İran mektupları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Montesquieu. (2017). Kanunların ruhu üzerine. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Oktay, C. (2010). Siyaset bilimi incelemeleri. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Özbudun, E. (2005). Türk anayasa hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Pangle, T. L. (1989). Montesquieu’s philosophy of liberalism: a commentary on the spirit of the laws. Chicago, IL: University of Chicago Press.
• Parla, T. (2008). Türkiye’de siyasal kültürün resmi kaynakları cilt I Atatürk’ün Nutuk’u. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Russ, J. (2011). Avrupa düşüncesinin serüveni. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Shklar, J. N. (1991). “Montesquieu and the new republicanism”. ss. 265-80 içinde Machiavelli and republicanism, ideas in context, editör G. Bock, M. Viroli, ve Q. Skinner. Cambridge: Cambridge University Press.
• Şenel, A. (1991). Siyasal düşünceler tarihi. Ankara: Verso Yayıncılık.
• Tanpınar, A. H. (2014). On dokuzuncu asır Türk Edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• TBMM zabıt ceridesi, Devre I, Cilt 14, İçtimai 2, 1.12.1337. t.y.
• Topaloğlu, A. (2007). “Klasik materyalizmin mahiyeti ve son dönem Osmanlı düşünürleri arasında yayılışı”. Felsefe Dünyası (45):111-24.
• Tunaya, T. Z. (2004). Türkiye’nin siyasal hayatında batılılaşma hareketleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunçel, A. (2017). “Charles-Louis De Secondat Baron De Montesquieu”. içinde Siyaset felsefesi tarihi Platon’dan Zizek’e, editör A. Tunçel ve K. Gülenç. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Turhan, M. (2003). Anayasal devlet. Ankara: Naturel Yayıncılık.
• Tütengil, C. O. (1977). Montesquieu siyaset ve iktisat açısından bir yaklaşım. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Üçok, C. (1972). Türk hukuk tarihi dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2017). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Velidedeoğlu, H. V. (1974). Devirden devire cilt 1. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yazıcı, S. ve Yazıcı, F. (2011). “Tarihsellik ve kuramsallık arasında: 1921 ve 1924 anayasalarında kuvvetler birliği/ayrılığı tartışması”. (59):235-54.
• Yılmaz, S. (2013). “Şinasi’nin düşünce dünyası ve Mustafa Reşid Paşa’ya yazdığı kasidelerin tematik tahlili”. Gazi Türkiyat 1(13):157-85.
• Zabcı, F. (2012). “Montesquieu: yasaların ruhu ve siyasal özgürlük”. içinde Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da siyasal düşünceler, editör M. A. Ağaoğulları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2009). “Kemalist düşüncenin Osmanlı kaynakları”. içinde Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt II Kemalizm, editör T. Bora ve M. Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.