In Pursuit of the Ideal Citizen: Analyzing the Policies of Body Discipline of the Kemalist Regime through the Concept of Bio-Politics

Year 2025, Issue: 119, 99 - 123, 25.09.2025

İrmak Irmakoğlu

https://doi.org/10.36484/liberal.1683506

Abstract

Body discipline is a biopolitical instrument linked to population policies of modernity and nation-building, aiming to produce docile and productive bodies by organizing the population as a whole. This study examines how the Kemalist regime employed body discipline as a eugenic tool during the single-party period to construct male and female citizens, and seeks to answer: Who is the ideal citizen imagined by the regime? The hypothesis argues that women were assigned the role of raising robust children within biopolitical concerns, thereby constructing a new female image distinct from the Ottoman woman yet preserving her maternal qualities and domestic role. Male citizens, on the other hand, were shaped as wellbodied, strong-minded, and brave, while remaining docile, obedient, and productive. Through this analysis, the study highlights how the Kemalist regime’s biopolitical practices defined gender roles and envisioned the “new citizen” of the republic.

Keywords

Biopolitics , Body Discipline , Single Party Period , Eugenics , Ideal Citizen

Makbul Vatandaş Peşinde: Kemalist Rejimin Beden Terbiyesi Politikalarını Biyo-Politika Kavramı Üzerinden Okumak

Abstract

Beden terbiyesi, modernite ve ulus inşa süreçlerinde güdülen nüfus politikalarına eklemlenerek uygulanan ve nüfusu topyekûn bir biçimde düzenleyip, biçimleyerek uysal ve üretken bedenler yaratmayı amaçlayan biyo-politik bir araçtır. Bu çalışmanın amacı da tek parti döneminde Kemalist rejimin bir öjenik araç olarak başvurduğu beden terbiyesi politikaları aracılığıyla kadın ve erkek vatandaşları inşa etme sürecini serimlemek ve rejimin makbul vatandaşının kim olduğu sorusunu yanıtlamaktır. Buna bağlı olarak çalışmanın temel araştırma sorusu ise “biyo-politika ve onun bir aracı olarak beden terbiyesi ilişkisi üzerinden analiz edildiğinde kemalist rejimin tahayyül ettiği yeni cumhuriyetin yeni vatandaşı kimdir?” şeklinde formüle edilmiştir. Çalışmanın temel hipotezi ise tek parti döneminde; biyo-politik kaygılar ile
kadına yavuz ve gürbüz evlatlar yetiştirme görevinin yüklendiği ve böylece Osmanlı kadınından ayrılan ancak annelik vasfını, ev içi geleneksel konumunu yitirmemiş yeni bir kadın imgesi oluşturulmak istendiği ve buna karşılık erkek vatandaşlara düşen rolün ise güzel vücutlu, sağlam düşünceli, cesur ama aynı zamanda uysal, itaatkâr ve üretken olma şeklinde belirlendiğidir.

Keywords

biyopolitika , beden terbiyesi , tek parti dönemi , öjeni , makbul vatandaş

References

• Acar, F. ve Altunok, G. (2012). Neo-liberalizm ve neo-muhafazarlık ekseninde Türkiye’de özel alan politikası. Saniye Dedeoğlu ve Adem Yavuz Elveren (Ed.) Türkiye’de refah devleti ve kadın içinde (s. 71-102). Ankara: İmge Kitapevi.
• Akın, Y. (2004). Gürbüz ve yavuz evlatlar: Erken Cumhuriyet’te beden terbiyesi ve spor. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Aksoy, E. (2016). 1919-1955 yılları arasında Türkiye’nin nüfus yapısı ve uygulanan nüfus politikaları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 24, Bahar, 27-44.
• Ardoğan, R. (2011). Ekolojik Düzeni okumada iki yanlış: sosyal darvinizm ve öjeni. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, 1-36.
• Arpacı, M. (2013). Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde siyaset, beden ve terbiye (1923-1946). II. Türkiye lisansüstü çalışmalar kongresi bildiriler kitabı (s. 189-198) içinde. Bursa: Bursa Kültür A.Ş.
• Arpacı, M. (2014). Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde kamu sağlığı siyaseti ve öjenik (1923-1946). Toplum ve Bilim Yeni Yaklaşımlar, 17 (257), 129-154.
• Arpacı, M. (2016). Foucault, biyopolitika ve biyo-tarih: tarihsel çalışma alanları olarak tıp, beden ve nüfus. Viraverita e-dergi, 3, 80-97.
• Aslım, M. (2007). Modern bir toplumda sporun işlevi üzerine karşılaştırmalı bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aydın, B. (2019). Toplumsal sözleşme teorilerinin Marx ve Foucault temelli eleştirisi. Liberal Düşünce Dergisi, 24(94), 65-88.
• Aydoğan, E., ve Çoban, E. (2016). Türkiye’de nüfus sayımları ve uygulanan nüfus politikaları. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(2/1), 113-126.
• Beden Terbiyesi ve Spor Dergisi. (1939). Kadınlarda Aybaşı Rahatsızlığı, s. 12, Ankara, 10-15.
• Baba, N. (1940). Kadınlar hangi sporu yapmalı? Beden Terbiyesi ve Spor Dergisi, 13, 11-12.
• Bora, A. (2012). Bir milli vazife olarak spor ve kadınlar. Spor Bilimleri Dergisi, 23(4), 220-226.
• Ergün, R. (2022). Liberalizmin ve faşizmin ortak “biyolojik” kökeni. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 9(2), 207-218.
• Eken, F. (2020). İlk resmi spor dergisi: Türk Spor Kurumu Dergisi’ne (1936-1938) bir bakış. Belgi Dergisi, 2(20), 2537-2552.
• Eryücel, E. (2017). Öjenik bağlamında batı ülkelerinde ve Türkiye’de politika yapımı üzerine karşılaştırmalı analiz. International Conference on Eurasian Economies bildiriler kitabı içinde (s. 132-140). İstanbul: Beykent Üniversitesi.
• Fetgeri, A. (1930). Kadınlar ve Spor. Türk Spor Dergisi, 10/62, 4-6.
• Foucault, M. (2013). Güvenlik, toprak, nüfus (1977-1978). (çev. F. Taylan). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2014). Özne ve iktidar. (çev. I. Ergüden ve O. Akınbay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2015). Toplumu savunmak gerekir. (çev. Ş. Aktaş). Ankara: Yapı Kredi Yayınları.
• Foucault, M. (2020). Cinselliğin tarih. (çev. U. H. Tanrıöver). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fraser, N. (1981). Foucault on modern power: empirical insights and normative confusions. Praxis International, 3, 272-287.
• Gambetti, Z. (2008). Foucault’da disiplin toplumu-güvenlik toplumu ayrımı. Mesele Dergisi, 20 (1), 43-46. Gora, O. (2014). Biyopolitika. Sosyoloji Dergisi, 30, 129-135.
• Gündüz, M. (2015). Erken Cumhuriyet dönemi eğitiminde yeni değerler ve ideal tipler. Recep Kaymakcan (Ed.), Değerler ve eğitimi-II içinde (s. 805-829). İstanbul: Ertem Basım.
• Gülen, H. (2015). Kemalist modernleşmede aile, ulus, kadın ve kadın yolu/Türk kadın yolu dergileri. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, (12), 152-164
• Kaplan, A. (2021). Biyo-iktidarın panzehri olarak biyo-politika. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 8(2), 172-205.
• Kavasoğlu, İ. ve Yıldıran, İ. (2016). Erken Cumhuriyet döneminde kadın sporcular günümüzde modern kadın okumaları. Canan Koca (Ed.). Sporun toplumsal cinsiyet halleri içinde (s. 94-112). Ankara: Spor Yayınevi ve Kitapevi.
• Kevles, D. J. (1995). In the name of eugenics: Genetics and the uses of human heredity (No. 95). Massachusetts: Harvard University Press.
• Koç, A. (2018). Michel Foucault’nun biyopolitika kavramının teorik çerçevesi. Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 2(2), 193-218.
• Korkmaz, Z. (2007). Ankara 19 Mayıs Stadyumu’nu (Ankara Milli Stadı’nı) okumak: Erken Cumhuriyet döneminde mekân, toplumsal yaşantı ve ideoloji ilişkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Lemke, T. (2015). Foucault, Yönetimsellik ve Devlet. (çev. U. Özmakas). Ankara: Pharmakon Yayınları.
• Lemke, T. (2016). Biyopolitika. (çev. U. Özmakas). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mutlu, M. (2020). Beden terbiyesi ve spor hayatında Selim Sırrı Tarcan (1874-1957). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16(32), 583-615.
• Öğretmen Sesi Dergisi. (1939). Spor ve Oyunlar, s. 37, Ankara, 54-58.
• Özbek, N. (2006). Cumhuriyet Türkiye’sinde sosyal güvenlik ve sosyal politikalar. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Pura, F. (1936). Kadın ve spor. Türk Spor Kurumu Dergisi, 6, 6-7.
• Pura, F. (1939). Kayak intibaları: Uludağ. Beden Terbiyesi ve Spor Dergisi, 3, 42-45.
• Sağıroğlu, N. (2020). Öjeni ve sağlam bedenlik. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 115-133.
• Tokatlıoğlu, E. A. (2020). Biyopolitika kavramı çerçevesinde 1938 Beden Terbiyesi Kanunu (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Topaloğlu, H. (2012). Ulusal bedenin inşası: beden eğitimi, spor ve halk oyunları politikaları. İstanbul: Toplum ve Kuram Yayınları
• Türkmen, M. (2018). Beden terbiyesi: Erken dönem Türk spor politikalarının sosyo-politik temelleri. Ankara: Spor Yayınevi ve Kitapevi.
• Yaman, K. (1939). Hep Hareket. Beden Terbiyesi ve Spor Dergisi, 26, 19-20.
• Yaman, K. (1939). Spor meseleleri: Sporda ve sporcuda disiplin. Beden Terbiyesi ve Spor Dergisi, 12, 12-13.
• Yarar, B. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyete geçiş süreci ve Erken Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde modern sporun kuruluşu. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11(21), 301-317.
• Yılmaz, A. (2018). Adalet ve sosyal düzen arayışında özgürlük ve eşitlik çatışması. Liberal Düşünce Dergisi, 23(89), 65–76.