Temel Tasarım İlkeleri Üzerinden Kentsel Arayüz Olarak Cephenin Okunması: Trabzon Tarihi Kunduracılar Caddesi

Year 2025, Volume: 2 Issue: 2, 154 - 170, 31.07.2025

Şeyma Bayram

Abstract

Kentler, tarih boyunca birçok farklı kültürel ve sosyal yapıyı barındırarak insanların ortak yaşam alanları olmuştur. Zamanla, teknolojik gelişmeler ve insan davranışlarındaki değişimler, kentlerin dinamik yapısını etkilemiş ve bu değişikliklere uyum sağlama çabaları kentsel dönüşüm süreçlerini hızlandırmıştır. Günümüzde artan nüfus, kentlere göçler ve inşaat faaliyetlerindeki yükseliş, şehirlerin hem yatay hem de dikey olarak hızlı bir dönüşüm yaşamasına neden olmaktadır. Bu hızlı değişim, binaların yoğunluğu ve yüksekliğinde belirgin bir artışla kendini göstermektedir.
Binaların cepheleri, yapılar açısından önemli bir unsur olmasının yanı sıra, çevreleriyle etkileşim kurarak şehirlerin kimliğini oluşturan temel bileşenlerdir. Cepheler, yalnızca estetik bir unsur değil; aynı zamanda bir yapının çevresindeki kültürü ve kimliği yansıtan bir yüzeydir. Kullanıcılar üzerinde, tekrar eden, uyumlu ya da zıtlıklar oluşturan etkileriyle kritik bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, cephe tasarımında kullanılan ilkelerin, kullanıcı algısını ve psikolojik etkileri dikkate alarak titizlikle ele alınması gerekmektedir.
Bu çalışmada, Trabzon'un merkezini oluşturan ve yoğun olarak kullanılan Kunduracılar Caddesi üzerindeki yapı cepheleri, Temel Tasarım İlkeleri çerçevesinde incelenecektir. Tasarım ilkeleri; tekrar, uyum, zıtlık, koram, egemenlik, denge ve birlik gibi unsurları kapsamaktadır. Bu çalışmanın özelliği hem tarihi hem de modern mimari yapıları inceleyerek bu ilkeleri bir araya getirmesidir. Bu durum, cephelerin estetik boyutunu öne çıkararak farklılaşan bir yaklaşım sunmaktadır.
Sonuç olarak, bu çalışma, tarihi dokuya uyumlu yeni yapı tasarlamayı hedefleyen mimarlar için temel tasarım ilkelerinin tasarım sürecinin ilk aşamalarına nasıl entegre edilebileceği konusunda somut bilgiler sağlayacaktır. Bu yönüyle, kentsel tasarım alanında rehberlik eden ve örnek teşkil eden bir kaynak olma potansiyeline sahiptir.

Keywords

Temel Tasarım İlkeleri , Kentsel Arayüz , Cephe , Kunduracılar Caddesi

Reading the Facade as an Urban Interface through Basic Design Principles: Trabzon Historical Kunduracılar Street

Abstract

Throughout history, cities have served as common living spaces, shaped by cultural and social structures. Technological advancements and changes in human behaviour have influenced urban dynamics, accelerating transformation processes. Today, increasing population, migration, and construction activities drive rapid urban change, significantly impacting building density and height.
Building facades, beyond their architectural role, are key elements in shaping a city's identity, reflecting cultural and environmental identity. Facades are not only an aesthetic element; they are also a surface that reflects the culture and identity of a building's surroundings. It plays a critical role on users with its repetitive, harmonious or contrasting effects.
This study examines the facades on Kunduracılar Street, the centre of Trabzon, through Basic Design Principles such as repetition, harmony, contrast, hierarchy, dominance, balance, and unity. By analysing both historical and modern structures, it highlights the aesthetic dimension of facades. The study aims to provide architects with concrete insights on integrating these principles into early design stages, ensuring harmony with the historic fabric. The study generates an idea for urban designs.

Keywords

Basic Design Principles , Urban Interface , Façade , Kunduracılar Street , Trabzon

References

• Akçadoğan, I. İ. (2006). Temel sanat eğitimi ve dijital ortam. İstanbul, Turkey: Epsilon Publications.
• Akkurt, E., & Aykal, F. D. (2021). Cephe algısında Gestalt Kuramı'nın etkileri: Diyarbakır Mahabad Bulvarı değerlendirmesi. Online Journal of Art & Design, 9(1).
• Alishah, M., Ebrahimi, A., & Ghaffari, F. (2016). The role of buildings facades on urban landscape, case study: Old context of Sari. TOJDAC, 6, 1347–1356.
• Altınay, M. & Bilgimöz, S. (2015). Alışveriş merkezlerinin tercih edilme nedenleri ve rekreasyonla ilişkisi. Journal of Recreation and Tourism Research, 2 (3), 37-47.
• Anderson, J. (2011). Mimari tasarım, mimarlık temelleri serisi 03. İstanbul, Turkey: Literatür Publications.
• Becer, E. (2011). İletişim ve grafik tasarım. Ankara, Turkey: Dost Bookstore.
• Crowe, N. & Lessau, P. (2011). Notes for architects and designers. New Jersey, USA: Wiley.
• Civcir, E. (2015). Temel tasarım ve tasarım ilkeleri. Ankara, Turkey: Akademisyen Bookstore.
• Çevik, S., Vural, S., Tavşan, F., & Aşık, Ö. (2008). An example to renovation-revitalisation works in historical city centers: Kunduracılar Street/ Trabzon-Turkey. Building and Enviroment, 43 (5), 950-962.
• Çevik, S., Vural, S., Tavşan, F., & Aşık, Ö. Kentsel koruma-yenileme canlandırma projelerine bir örnek: Trabzon Kunduracılar Caddesi, 1st National Architectural Conservation Project and Applications Symposium, 05-06 February 2010, Ankara.
• Erim, G. (2011). Temel tasarım dersinde öğrencilerin estetik duyarlılıklarını ve yaratıcılıklarını geliştirme üzerine örnek çalışma. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24 (2), 487- 501.
• Gök, E. (2019). Güncel konut cephe tasarım anlayışının temel tasarım ilkeleri doğrultusunda Fenerbahçe Faruk Ayanoğlu Caddesi örneğinde incelenmesi (Master thesis). Istanbul Commerce University Institute of Science, Istanbul.
• Güngör, İ. H. (2016). Temel tasar. İstanbul, Turkey: Patates Baskı Publications.
• Hasol, D. (2022). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. İstanbul, Turkey: YEM Publications.
• Hossein Askari, A., Dola, K. B., & Soltani, S. (2014). An evaluation of the elements and characteristics of historical building façades in the context of Malaysia. Urban Design International, 19, 113-124.
• Konuk, G. (1989). Kamu mekanları tasarımında cephe düzeni. Kamu mekanları tasarımı ve kent mobilyaları sempozyumu 1, (pp.54-55). İstanbul, Turkey: Mimar Sinan University Publications.
• Jormakka, K. (2012). Adım adım tasarım yöntemleri. İstanbul, Turkey: Yapı Endüstri Merkezi.
• Orhan, N. T. (2019). Tasarım ilkeleri doğrultusunda cephe karakterleri: Konya Şefik Can Caddesi örneği [Master thesis]. Konya Technical University Institute of Science, Konya.
• Özel, E., & Sağsöz, A. (2021). Geleneksel konutların sürdürülebilir tasarım bağlamında Temel Tasarim İlkeleri ile incelenmesi: Kaleiçi/Antalya örneği. Journal of International Social Research, 14(78).
• Özkan, D. G. (2017). Kentsel rekreasyon alanı olarak alışveriş caddelerinin incelenmesi: Trabzon örneği. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2 (2), 444-453.
• Özer, B. (2000). Kültür sanat mimarlık. İstanbul, Turkey: Yem Publications.
• Öztuna, H. Y. (2007). Görsel iletişimde temel tasarım. İstanbul, Turkey: Yorum Art and Publications.
• Rezafar, A. (2024). Barriers to ensuring continuity in urban facades identity, legal tools-based analysis: The case of Iran. Megaron, 19(3).
• Sacripanti, M. (1983). Cephenin ardında. Yapı Dergisi, 50 (4), 31-33.
• Sadeghifar, M., Pazhouhanfar, M. & Farrokhzad, M., (2019). An exploration of the relationships between urban building facade visual elements and people’s preferences in the city of Gorgan, Iran. Architect Eng Des Manag, 15(6), 445–458.
• Şenyiğit, Ö. (2010). Biçimsel ve anlamsal ifade aracı olan cephelerin değerlendirilmesine yönelik bir yaklaşım: İstanbul’da Meşrutiyet ve Halaskargazi Caddeleri’ndeki cephelerin incelenmesi [PhD Thesis]. Yıldız Technical University Institute of Science, İstanbul.
• Şenyiğit, Ö., & Altan, İ. (2011). Anlamsal ifade aracı olan cephelerin değerlendirilmesine yönelik bir yaklaşım: İstanbul'da Meşrutiyet Caddesi'ndeki cephelerin incelenmesi. Megaron, 6(3).
• Şeyma Bayram’s Archive. (2025). Kunduracılar Street, Personal Archives, Trabzon, Turkey.
• Tezer, N. (2017). 1930 – 1940 Yılları arasında istanbul’da inşa edilmiş apartmanların cephe biçimlenişleri [Master Thesis]. İstanbul Technical University Institute of Science, İstanbul.
• Türk Dil Kurumu (2023). Türkçe sözlük. İstanbul, Turkey: Türk Dil Kurumu Publications.
• Uçar, T. F. (2021). Görsel iletişim ve grafik tasarım. İstanbul, Turkey: İnkılap Publications.
• Vandevivere, I. (1983). Naif mimarlıkta cephe: Bir düşün anıtı, Yapı, 50 (4), 41-44.