“Mosques” as the Essential Museums of Anatolian Turkish-Islamic Artworks in the Context of the Importance of Preservation

Year 2025, Volume: 3 Issue: 2, 345 - 359, 25.08.2025

Işılay Konak

Abstract

As the most ancient trace left by mankind on the world, “cultural assets” are the civilization, culture, time, geography, technology, art, faith, etc. to which they are connected. it has been shaped within the framework of the possibilities offered by the features and under the influence of them. The concepts of faith and art are also among the most important values that cultural assets produced in this context have, and they are qualified memories that contain information about the essence to which they are connected. It is also important in this regard. The productions made on the basis of the concept of faith and art in the historical course are too broad-based to fit into a subject of study. From this point of view, within the scope of this study, the universe is determined as architectural works produced on the basis of the concepts of faith and art, and the sample is considered as historical mosques in Anatolia, which are cultural assets, and some selections of Turkish Islamic art works such as tiles, illumination, calligraphy, binding, carpets, rugs, etc.. The aforementioned sample group has been evaluated in terms of decorative value; some historical tile and plaster mihrabs that have survived to the present day have been discussed in the context of the importance of protection through destroyed examples such as manuscript Qur'an, door wings. Because the importance of a work of art is only possible as long as it can continue its existence. Otherwise, it will only find a place in a story of the past. The most important element that will serve to ensure the continuity of a work of art as a cultural asset is to raise and spread the awareness of protection. Only in this way will cultural continuity and forward transmission be possible.

Keywords

Anatolian Art , Conservation Awareness , Importance of Conservation , Mosque Ornament , Turkish Islamic Art

KORUMANIN ÖNEMİ BAĞLAMINDA ANADOLU TÜRK-İSLAM SANAT ESERLERİNİN ASLÎ MÜZESİ OLARAK “CAMİLER”

Abstract

İnsanoğlunun dünyaya bıraktığı en kadim iz olarak “kültür varlıkları”, bağlı bulundukları uygarlık, kültür, zaman, coğrafya, teknoloji, sanat, inanç vb. özelliklerin sunduğu imkân çerçevesinde ve etkisi altında şekillenmiştir. İnanç ve sanat kavramları da bu bağlamda üretilen kültür varlıklarının sahip olduğu en önemli değerlerden olup bağlı bulunduğu öz hakkında bilgi barındıran nitelikli hafızalardır. Bu bakımdan da öneme sahiptir. Tarihi seyir içinde inanç ve sanat kavramı temelinde yapılan üretimler bir çalışma konusuna sığmayacak kadar geniş içeriklidir. Buradan hareketle bu çalışma kapsamında evreni, inanç ve sanat kavramları temelinde üretilen mimari eserler olarak belirlenmiş, örneklem ise kültür varlığı niteliği taşıyan Anadolu’daki tarihi camiler ve içinde barındırdığı çini, tezhip, hat, cilt, halı, kilim vb. Türk İslam sanat eserlerinden bazı seçkiler olarak ele alınmıştır. Bahsi geçen örneklem grubu tezyini değer bakımından değerlendirilmiş; günümüze ulaşan bazı tarihi çini ve alçı mihraplar, el yazması Kur’an-ı Kerim, kapı kanatları gibi tahrip edilen örnekler üzerinden de korumanın önemi bağlamında ele alınmıştır. Zira bir sanat eserinin önemi varlığını devam ettirebildiği müddetçe mümkündür. Aksi takdirde ancak geçmişe ait bir hikâyede yer bulacaktır. Kültür varlığı olarak bir sanat eserinin devamlılığını sağlamaya hizmet edecek en önemli unsur, koruma bilincinin yükseltilmesi ve yaygınlaştırılmasıdır. Ancak bu sayede kültürel bir devamlılık ve ileri aktarım mümkün olacaktır.

Keywords

Anadolu Sanatı , Cami Tezyinatı , Koruma Bilinci , Korumanın Önemi , Türk İslam Sanatı

References

• Ahunbay, Z. (2023). Tarihi çevre koruma ve restorasyon. YEM Yayınları.
• Asatekin, G. (2004). Kültür ve doğa varlıklarımız: Neyi? Niçin? Nasıl korumalıyız? Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Avcı, Ü. (2016). Antalya Kaleiçi’nde bir simge yapı: Yivli Minare. Art-E Sanat Dergisi, 8(15), 52–78. https://doi.org/10.21602/sgsfsd.32806
• Bayrakal, S. (2021). Bursa Ulu Camii minberi İran Şahı’nın hediyesi mi?. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 299–307.
• Bozkurt, N., & Önkal, A. (1993). Cami. TDV İslâm Ansiklopedisi, 7, 46–56. https://islamansiklopedisi.org.tr/cami
• Çal, H., (2001). “Hurufat Defterlerine Göre 19. Yüzyılda Küre Kazası”,Prof.Dr.Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları, Kayseri. 125-166.
• Çetinor, B. (1988). Mimar Sinan’ın ustalık eseri Selimiye Camii. İlgi, (55), 2–8.
• Çobanoğlu, A. V. (2009). Sultan Ahmed Camii ve külliyesi. TDV İslâm Ansiklopedisi, 37, 497–503. https://islamansiklopedisi.org.tr/sultan-ahmed-camii-ve-kulliyesi
• Çobanoğlu, A. V., & Mülayim, S. (2009). Selimiye Camii ve külliyesi. TDV İslâm Ansiklopedisi, 36, 430–434. https://islamansiklopedisi.org.tr/selimiye-camii-ve-kulliyesi--edirne
• Doğan, K. (2012). Konya Sahip Ata Külliyesi ve Vakıf Müzesi. Vakıflar Dergisi, 38, 174–181.
• Gündoğdu, H. (1993). Erzurum Lala Paşa Külliyesi. Ankara.
• Kasapoğlu, M., & Çakıcı, F. Z. (2024). Erzurum Ulu Cami üzerine kronolojik bir değerlendirme. Modular Journal, 7(1–2), 95–118. https://doi.org/10.59389/modular.1583925
• Konak, I., Kartal, M., & Dilber, M. (2024). Dr. Rıfkı Kâmil Urga Çankırı Araştırmaları Merkezi Tarihi Belgeler Müzesi’nde Bulunan 1790 Kayıt No’lu Satır Arası Kur’an-ı Kerim’in Mevcut Korunma Durum Tespiti, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (63), 199-215. https://doi.org/10.53568/yyusbed.1432382
• Konyalı, İ. H. (1960). Erzurum tarihi. İstanbul.
• Korkmaz, A. (2020). Unesco Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Anadolu'nun Elhamrası Divriği Ulu Cami ve Şifahanesi. Uluslararası Türk Kültür ve Sanatı Sempozyumu, 3, 160.
• Kumbaracılar, S. (1970, Şubat 1). Ayasofya’nın levhaları. Hayat Tarih Mecmuası, 1(1), 74–77.
• Özcan, A. R. (2020). “Dünyanın en büyük yazıları” Ayasofya’nın celîleri. Lale Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, Temmuz–Eylül, 6–11.
• Özbek, Y. (2007). Bursa Ulu Camii minberi. Prof. Dr. Haşim Karpuz’a Armağan Kitabı, 295–314.
• T.C. Divriği Kaymakamlığı. (2025). https://www.divrigi.gov.tr
• Yıldırım, S. (2007). Bursa Yeşil Camii mihrabı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 47(1), 165–177.