OSMANLI -TÜRK AYDINININ MEDENİYET ANLAYIŞI

Year 2014, Volume: 1 Issue: 1, 109 - 120, 15.01.2014

İbrahim Şirin

Abstract

Dünyanın modernleştirilmesinde son derece stratejik öneme sahip olan “Civilisation” kelimesine Osmanlı aydını, “Medeniyet” karşılığını verir. Medeniyet, Osmanlı aydını ve bürokratının ilk ideolojisi olur. Reşit Paşa’dan Cevdet Paşa’ya, Şinasi’den Ziya Gökalp’e medeniyet kelimesine farklı karşılık aranır. Şinasi Reşit Paşa’yı medeniyet resulü ilan ederken Tanzimat’ın yeni insan ve toplum idealini medeniyet kelimesi üzerinden belirlemeye çalışır. Medeniyet aynı zamanda Avrupa’nın sömürgeci arzularını gemleyecekleri sihirli bir kelimedir. Sadık Rıfat Paşa’nın medeniyet kelimesine aradığı karşılık Tanzimat’ın ilanındaki ilkelerle birebir örtüşmektedir. Medeniyet kelimesi aynı zamanda iktidar ve muhalefeti, statükocu ve değişimden yana olanları ayrıştıran turnusol kağıdı gibi bir işlev görür. Medeniyet kelimesi aynı zamanda Avrupa’nın dünyanın geri kalanına teknik ve bilimde ne kadar ileri olduğunu hatırlatan stratejik bir kelimedir. Biz bu çalışmamızda iki hususa dikkat çekmek istiyoruz: İlki medeniyet kavramına anlam arayışı ile siyasal hayat arasındaki ilişki, ikinci ise Avrupa’nın dünyanın geri kalanına üstünlüğünü kabul ettirmede kullandığı yöntem ve araçlar nelerdir?

Keywords

medeniyet, Tanzimat, Avrupa, Dünya Fuarları, Teknik

PERCEPTION OF CIVILIZATION IN THE MIND OF OTTOMAN-TURKISH INTERNATIONAL

Abstract

The word “civilization” that has a strategic importance in the modernization of the world is translated into Turkish as “medeniyet” by the Ottoman intellectuals. Civilization became the first ideology of Ottoman intellectuals and bureaucrats. From Reşit Pasha to Cevdet Pasha and Şinasi to Ziya Gökalp different words were sought for the word “civilization”. Şinasi, while announcing Reşit Pasha as the prophet of civilization, tried to determine the new ideal of man and society of the Tanzimat over the word “civilization”. Civilization was also a magic word by which they would curb the colonial desires of Europe. The equivalent word to civilization sought by Sadık Rıfat Pasha corresponded to the principles of the Tanzimat. The word “civilization” also acted like litmus paper that separated the power and the opposition, and the supporters of change and status quo. Moreover, the word “civilization” was such a word that reminded the rest of the world how far they fell behind with Europe in terms of technics and science. In this study we would like to draw attention to two issues: The first is the relationship between political life and the search of meaning to the concept of civilization, and the second is the methods and tools used by Europe in order to make the rest of the world accept her superiority.

Keywords

civizilation, the Tanzimat, Europe, World Expositions, Technics

References

• Ahmet Mithat. 1307. Avrupa'da Bir Cevalan. İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası.
• Akarlı, Engin Deniz. 1978. Belgelerle Tanzimat: Osmanlı Sadrazamlarından Ali ve Fuad Paşaların Siyasi Vasiyatnâmeleri. İstanbul.
• Akyıldız, Ali. 2011. Sürgün Sefir Sadullah Paşa. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Ali Suavi. 1868. "Taklid" Muhbir. 18 Ocak: 20.
• Bauman, Zygmunt. 1996. Yasa Koyucular ile Yorumcular (çev. Kemal Atakay) İstanbul: Metis Yayınları.
• Baykara, Tuncer. 1992. "Bir Kelime-i Istılah ve Zihniyet Olarak Medeniyet'in Türkiye'ye Girişi". Osmanlılarda Medeniyet Kavramı. İzmir:Akademi Kitabevi.
• Dalzell, Robert F. American Participation in the Great Exhibition of 1851. Amherest 1960.
• Dostoyevski, Fyodor. 1972. Batı Batı Dedikleri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Drew ,Wiliam A. 1852. Glimpses and Gatherings during a voyage and visit London and The Great Exhibition in the Summer of 1851. Boston.
• Elias, Norbert. 2000. Uygarlık Süreci (çev. Ender Ateşman). İstanbul. C.I: İletişim Yayınları.
• Febvre,Lucien. 1995. “Sivilizasyon Bir Sözcülüğün ve Bir Fikir Öbeğinin Gelişimi”: (çev. İsmail Yerguz). Cogito. S.5. s. 228.-239.
• Gibb, Hamilton A. R.1991. İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar (çev. Kadir Durak). İstanbul: Endülüs Yayınevi.
• Greely, Horace.1851. Glances at Europe: in a Series of Letters from Great Britain; France, İtaly,Switzerland, During The Summer of 1851. New York.
• Hayrullah Efendi.1867. Yolculuk Kitabı, Dil Tarih Coğrafya Fakultesi Kütüphanesi Yazma Iacovella, Angelo.1998. Gönye ve Hilal İttihad-Terakki ve Masonluk. (çev.Tülin Altınova. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İbrahim Şinasi. 1960. Makaleler. Haz. F. Abdullah Tansel. Ankara: Dün Bugün Yayınevi.
• İldem, Arzu Etensel. 2000. Fransız Gezginlerinin Gözüyle Türkler ve Yunanlılar. İstanbul: Boyut Yayınları.
• Kaplan Mehmet, Enginin İnci, Emil Birol. 1982. Türk Edebiyatı Antolojisi: C II. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Kutay, Cemal. 1991. Sultan Abdülaziz’in Avrupa Seyahati. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Meriç, Cemil.1979. Umrandan Uygarlığa: İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Mustafa Sami Efendi. 1996. Avrupa Risalesi, Bir Osmanlı Bürokratının Avrupa İzlenimleri. Haz. M. Fatih Andı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Namık Kemal. 1873. "Medeniyet" İbret, 1 Kanununsani, No 84.
• Öztürk, Nurettin. 2001. Türk Edebiyatında İnsan. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Sadık Rıfat Paşa. 1974."Avrupa Ahvaline Dair Risale". Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi. Haz. Mehmet Kaplan, İnci Enginün. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Şirin, İbrahim. 2006. Osmanlı İmgeleminde Avrupa. Ankara: Lotus Yayınevi .
• Tanpınar, Ahmed Hamdi. Tarihsiz. Namık Kemal Antolojisi. İstanbul.
• Thompson , Zadock. 1852. Journal of Trip to London, Paris and the Great Exhibition in 1851. Burlington.
• Tunuslu Hayreddin Paşa. 1279. Akvem-ül Mesâlih fi Mârifet-i Akva-il- Memâlik (çev. Abdurrahman Efendi), İstanbul.
• Musa Akyiğitzade. 1996. Avrupa Medeniyetine Bir Nazar. Haz. Selçuk Uysal. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ziya Paşa, Namık Kemal. 1868. "Türkistan'ın Esbabı Tedennisi". Hürriyet. 27 Temmuz.
• Arşiv Belgeleri National Archive PRO, FO 78/2010 PRO, FO 78/2010. Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. Y. EE. 91/18