Tanrı İnanç Biçimleri Ölçeğinin (TİBO) Geliştirilmesi (Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması)

Year 2023, Volume: 23 Issue: 1, 101 - 122, 30.06.2023

Meryem Berrin Bulut Doç. Dr. Ali Kuşat Abdulvahap Taştan

https://doi.org/10.33420/marife.1179623

Abstract

Tarihî veriler, insanoğlunun, tarihin ilk dönemlerinden beri din ve tanrılarla iletişim içerisinde olduğunu göstermektedir. Dinin tarihi, bir anlamda Tanrı’ya olan inancın tarihi ile başlar. Ancak Tanrı anlayışlarında, tarihin başlangıcından itibaren, kültürel, ekonomik, siyasal şartlara paralel olarak bazı değişiklikler olagelmiştir. Günümüzde yine bunun bireysel farklılıklara bağlı olarak değişebildiği gözlenmektedir. Tanrı inanç biçimleri, her bireyin aşkın bir varlıkla ilişkisinin yönü, niteliği ve kapsamını belirten bir ifade olarak ele alınabilir. Bu inanç biçimlerinden Teizm, on yedinci yüzyılda ateizm, deizm ve panteizmi dışlamak için ortaya atılmış ve etkin bir Tanrı’ya olan inancı ifade etmektedir. Deizm, modern ve akılcı Tanrı inanç biçimini ifade etmektedir. Agnostisizm, Tanrı’nın varlığının ya da yokluğunun bilinmesinin mümkün olmadığını, dolayısıyla bu konuda bir tartışmanın bile yapılamayacağını savunur. Ateizm, teizme ve onun bütün iddialarına karşı ortaya çıkan bir düşünce akımı olarak görülmektedir. Yani ateizm, evreni yaratan ve varlığını devam ettiren, bilgi ve irade sahibi bir Tanrı inancına karşı bir düşünce hareketi olarak tanımlanmaktadır. Ancak, günümüzde bu değişik inanış ve algılama biçimlerinin bir ölçüm aracının olmayışından dolayı Tanrı inanç biçimlerinin ne ölçüde yaygın olduğu bilinmemektedir. Bu sebeple, bu çalışmanın amacı teizm, deizm, agnostisizm ve ateizmi (Tanrı inanç biçimleri) geçerli ve güvenilir bir şekilde ölçebilecek bir ölçüm aracını geliştirmektir. Bu ölçekleri geliştirmek amacıyla veriler dört farklı zaman diliminde toplanmıştır. İlk zaman diliminde 244 (nkadın= 179 ve nerkek= 62); ikinci zaman diliminde 83 (nkadın= 66 ve nerkek= 17), üçüncü zaman diliminde 31 (nkadın= 24 ve nerkek= 7) ve dördüncü zaman diliminde 306 (nkadın= 255 ve nerkek= 51) üniversite öğrencisine ulaşılmıştır. Çalışmaya katılım tamamen gönüllülük esasına göre olup elde edilen veriler sadece bilimsel çalışma kapsamında kullanılmıştır. Verileri toplamak için Tanrı İnanç Biçimleri Ölçeği, Dinî Dünya Görüşleri Ölçeği ve kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde nicel analiz tekniklerinden faydalanılmıştır. Bu kapsamda betimsel istatistik, Açımlayıcı Faktör Analizi ve korelasyon analizi incelenmiştir. İlk zaman diliminde toplanan veriler sonrasında 9 maddeli teizm, 5 maddeli deizm, 4 maddeli agnostisizm ve 7 maddeli ateizm ölçeği elde edilmiştir. İkinci zaman diliminde toplanan veriler ile geliştirilen ölçeklerin ölçüt geçerliği incelenmiştir. Buna göre teizm, deizm, agnostisizm ve ateizm ölçekleri ile dinî dünya görüşleri ölçeği arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Üçüncü zaman diliminde toplanan veriler üzerinde gerçekleştirilen test-tekrar test güvenirliği sonucunda ise elde edilen değerlerin kabul edilebilir sınırlarda olduğu görülmüştür. Güvenirlik için aynı zamanda Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı da incelenmiş ve elde edilen değerlerin kabul edilebilir sınırlar içerisinde olduğu tespit edilmiştir. Dördüncü zaman diliminde elde edilen veriler üzerinde doğrulayıcı faktör analizi yapılmış ve elde edilen faktör yapıları doğrulanmıştır. Sonuç olarak, bu çalışmada geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı elde edilmiştir. Bu çalışma ülkemizde geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan Tanrı İnanç Biçimlerini ölçen bir ölçeği literatüre kazandırması açısından önemli görülmektedir. Bu alanda çalışma yapmak isteyenlerin Tanrı İnanç Biçimleri Ölçeği’ni farklı örneklemler üzerinde incelemeleri, geliştirilen bu ölçeğin psikometrik özellikleri (geçerlik ve güvenirlikleri) hakkındaki bilgiyi zenginleştirecektir. Bu ölçek hem sosyal psikoloji hem de din psikolojisi alanında akademik çalışma yapan araştırmacılar ve aynı zamanda bu alanlar dışında olup bu konuya ilgi duyan araştırmacıların kullanabilecekleri psikometrik özellikleri yeterli düzeyde olan bir araçtır. Bu çalışmanın verileri nüfusun büyük çoğunluğunun Müslüman olduğu ve İslami inaç biçimlerinin yaygın olarak öğretildiği bir ülkede toplandığı için ileride yapılacak olan çalışmalarda farklı inanç biçimlerine sahip bireylerin oluşturduğu örneklem gruplarına ulaşılması önerilmektedir. Çalışmanın bulguları ilgili literatür temelinde tartışılmıştır.

Keywords

Din Psikolojisi, Din Felsefesi, Tanrı, Teizm, Deizm, Agnostisizm, Ateizm .

Development of the God Belief Styles Scale (GBSS) (A Validity and Reliability Study

Abstract

Historical data shows that human beings have been in communication with religion and gods since the first periods of known history. History of religion begins with the history of belief in God. God belief forms can be considered as a concept that indicates the direction, quality and extent of each individual's relationship with a transcendent being. However, there have been some changes in the understanding of God since the beginning of history, in parallel with cultural, economic and political conditions. Today, it is observed that this can change depending on individual differences. Theism, which was introduced in the seventeenth century to exclude atheism, deism, and pantheism, refers to the belief in effective God. Deism, which emerged in the modern world, expresses the modern and rational form of belief in God. Agnosticism argues that it is not possible to know the existence or non-existence of God, so even a discussion cannot be made on this issue. Atheism is seen as a current of thought that emerged against theism and all its claims. Atheism is defined as a movement of thought against the belief of a single God, who created and maintains the universe, has knowledge and will. When we look at the history of belief in God, it is seen that people perceive God with different characteristics. Today, it is seen that these different forms of belief and perception maintain their existence. Due to the lack of a measurement tool, it is not known how widespread God belief forms are. The aim was to develop a measurement tool that can measure the forms of God belief in a valid and reliable way. To develop the God Belief Styles scale, data were collected in three different time periods. 244 (nwomen=179 and nmen=62) in the first; 83 (nwomen= 66 and nmale=17) in the second; 31 (nwomen= 24 and nmale= 7) in the third time period and 306 (nwomen= 255 ve nmen= 51) university students in the fourth period were reached. Participation in the study is completely voluntary and the data obtained was used only within the scope of scientific study. God Belief Styles Scale, Religious Worldviews Scale and personal information form were used to collect data. Quantitative analysis techniques were used. Descriptive statistics, Exploratory Factor Analysis and correlation analysis were examined. A 9-item theism, 5-item deism, 4-item agnosticism and 7-item atheism scale were obtained. The criterion validity was examined. Accordingly, statistically significant relationships were found between theism, deism, agnosticism and atheism scales and the religious worldview scale. As a result of the test-retest reliability performed on the data collected in the third time period, it was seen that the values obtained were within acceptable limits. Cronbach's alpha was also examined and it was determined that the values were within acceptable limits. Confirmatory factor analysis was performed and the factor structures obtained were confirmed. A valid and reliable measurement tool was obtained in this study. This study is considered important in terms of bringing a scale measuring God Belief Forms, whose validity and reliability studies have been conducted in our country, to the literature. Those who want to work in this field should examine the God Belief Styles Scale on different samples, which will enrich the knowledge about the psychometric properties of this scale. This scale is a tool with sufficient psychometric properties that can be used by researchers working in both social psychology and psychology of religion, as well as researchers outside of these fields who are interested in this subject. Since the data of this study were collected in a country where the majority of the population is Muslim and Islamic God belief forms are widely taught, it is recommended to reach sample groups of individuals with different faiths in future studies. The findings of the study were discussed on the basis of the relevant literature.

Keywords

Psychology of Religion, Philosophy of Religion, God, Theism, Deism, Agnosticism, Atheism .

References

• Adıbelli, Ramazan. Mircea Eliade ve Din. İz, 2011.
• Altunışık, Mehmet A. İlk Deistlere Göre Deizmin Temel İnançları. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 19, (2019) 615-642.
• Arıcan, Musa K. Uluhiyet Anlayışları. Din Felsefesi El Kitabı, 2014.
• Armstrong, Karen. Tanrının Tarihi. Ayraç Yayınevi, 1998.
• Aydın, Mehmet. Ansiklopedik Dinler Sözlüğü (C. 5). NKM, Nüve Kültür Merkezi, 2005.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir İlahiyat Vakfı, 2010.
• Batson, C. Daniel, Schoenrade, Patricia, & Ventis, W. Larry. Din ve Birey Sosyal Psikolojik Bir Yaklaşım (A. Kuşat & A. Taştan, Çev.). Kimlik Yayınları, 2017.
• Brown, T. A. Confirmatory Factor Analysis For Applied Research. Guillford, 2006.
• Byrne, B. Structural Equation Modelling With AMOS: Basic Concepts, Application, And Programming. Routledge Taylor & Francis Group, 2010.
• Cevizci, Ahmet. Felsefeye Giriş. Say Yayınları, 2015.
• Comrey, Andrew, & Lee, Howard. A First Course İn Factor Analysis Lawrence Earlbaum Associates. Hillsdale, 1992.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Türkiye’de Dinî Hayat Araştırması, 2014.
• Durkheim, Emile. Dinsel Yaşamın İlk Biçimleri. (çev. Ö. Ozankaya). Cem, 2010.
• Düzgün, Şaban A. Deizm: Öncü İsimler ve Temel Doktrin. MİSBAH: Çağdaş Din Çalışmaları Dergisi, 10/18, 2021.
• Edwars, David. Religion and Change. Horder and Stoughton, 1970.
• George, Darren, & Mallery, Paul. SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 2010.
• Gilson, Etienne. Tanrı ve Felsefe. Birleşik Yayıncılık, 1999.
• Goplen, Joanna, & Plant, E. Ashby. A Religious Worldview: Protecting One’s Meaning System Through Religious Prejudice. Personality and Social Psychology Bulletin, 41/11, (2015), 1474-1487.
• Gündoğar, Hamdi, & Yürgüç, Muhammet S. Deizm Bağlamında Ortaöğretim Okullarında İnanç Algısı- Adıyaman Örneği. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/11, (2019), 643-670.
• Gürsoy, Kenan. İlhad. Diyanet İşleri Ansiklopedisi, 2000.
• Harmankaya, Merve. Geçmişten Günümüze Deizm ve Deizm Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma–Dolapoğlu Anadolu Lisesi ve Mahmut Sami Ramazanoğlu Anadolu İHL örneği [PhD Thesis]. Necmettin Erbakan University (Turkey), 2020.
• Hinkin, Timothy R. A Review of Scale Development Practices İn The Study Of Organizations. Journal Of Management, 21/5, (1995), 967-988.
• Karasar, N. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım, 2009.
• Kay, Aaron C., Gaucher, Danielle, McGregor, Ian, & Nash, Kyle. Religious Belief as Compensatory Control. Personality and Social Psychology Review, 14/1, (2010), 37-48.
• King, Robert H. Tanrı’nın Anlamı. Çev. T. Yeşilyurt. İnsan Yayınları, 2001.
• Kirkpatrick, Lee. Precis: Attachment, evolution, and the psychology of religion. Archive for the Psychology of Religion, 28/1, (2006), 3-47.
• Kline, Paul. An Easy Guide To Factor Analysis. Routledge, 2014.
• Kuşat, Ali, Bedensel İbadetlere Psikofizyolojik bir Yaklaşım. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 13, (2011).
• Kuşat, Ali, & Bulut, Meryem Berrin. Dinî Dünya Görüşleri Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Journal of International Social Research, 9/43, (2016).
• Leech, Nancy L., Barrett, Karen C., & Morgan, George A. SPSS for Intermediate Statistics: Use and Interpretation. Lawrence Erlbaum Associates, 2005.
• Nunnally, Jum C., & Bernstein, Ira H. The Assessment of Reliability. Psychometric Theory, 3. (1994).
• Pakdemirli, E. Vahdet-i Vücud. TDV İslam Ansiklopedisi, 2012. Ok, Üzeyir. Dinî Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme Ve Geçerlik Çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8/2, (2011), 528-549.
• Quadrelli, Silvia, Davoudi, Mohsen, Galíndez, Fernando, & Colt, Henri G. Reliability of a 25-İtem Low-Stakes Multiple-Choice Assessment Of Bronchoscopic Knowledge. Chest, 135/2, (2009), 315-321.
• Scherer, Robert F., Luther, David C., Wiebe, Frank A., & Adams, Janet S. Dimensionality of Coping: Factor Stability Using The Ways of Coping Questionnaire. Psychological reports, 62/3, (1988), 763-770.
• Sedgwick, Philip. Convenience Sampling. Bmj, 347. (2013).
• Simmel, Georg. Die Religion. Dearsbooks Europeachische literatür Verlag GmbH, 2014.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. Using Multivariate Statistics. Allyn & Bacon, 2001.
• Taştan, Abdulvahap & Aksoy, M. Georg Simmel’in Sosyolojik ve Psikolojik Bakış Açılarından Din ve Dindarlık Anlayışı. Bilimname, 41/1, (2020).
• Thiselton, Anthony C. Approaching Philosophy Of Religion: An İntroduction To Key Thinkers, Concepts, Methods And Debates. InterVarsity Press, 2018.
• Topaloğlu, Aydın. Teizm. İçinde Diyanet İşleri Ansiklopedisi. Diyanet İşleri, 2011.
• Weber, Max. Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu (çev. G. Solmaz). Alter, 2009.
• Yaghmaei, Farideh. Content Validity and Its Estimation, 2003.