Some Fiqh Issues on which Mâlikîs Opposed al-Jumhur Regarding Impurities and the Special Cituatıons of Women

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 391 - 419, 30.12.2024

Abdülkadir Tekin , Osman Şahin

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1548514

Abstract

In this study, based on some basic issues that Imam Malik/Malikis oppose to the majority of the three Sunni sects, especially the three Sunni sects regarding impurity and the special status of women, and which have become characteristic of this sect, it is determined whether they, as a sect originating from the Hejaz region, are in the line of work or in line with these two. It is aimed to reveal the possibilities of whether it is between and closer to the work. At this point, reliable classical sources of the Malikis and other sects and works of the ihtilâfu'l fuqaha type have been consulted. In the examples discussed, the views of the Malikis are as follows: Regarding the contamination of water, Malikis have made decisions based on whether one of the basic characteristics of the water, such as its color, taste and smell, has changed, not on the amount of scarcity or abundance of water. Regarding the urine and feces of edible animals, they have adopted the view that if the edible animal has not eaten or drank anything impure, both its urine and feces are clean and do not hinder prayer. Regarding whether the dog itself and the container it licks are clean, Malikis defend the view that every living animal, including dogs and pigs, is clean, even if it has eaten something impure. On the issue of whether there is any lower limit of menstruation, they adopted the view that there is no lower limit and that one-time bleeding, that is, bleeding for a short period of time, is sufficient for the proof of menstruation. Regarding the issue of menstruating women reading the Quran, they were of the opinion that it is forbidden for a woman in this situation to touch the Quran, but she can read it without touching it. Even those who are teachers or students can both touch and read the Quran by taking advantage of the license provision for educational purposes as much as necessary. As a result of the findings, although Imam Malik/Mālikīs use opinion as a prominent sect in using maslaha and istihsan, they generally act from the general or absolute nature of the texts, and they interpret specific texts that are contrary to their views with a procedural method, or they interpret them with cerh and ta'. It has been concluded that they either resorted to language or abandoned it through istihsan, which was their legitimate reason, and therefore they were closer to the work and represented the Hijaz fiqh.

Keywords

İslamic law, Majority Fuqaha, Mâlikîs, al-Najasah, Menstruation, Tafarrud.

Mâlikîlerin Necâsetler ve Kadınların Özel Halleriyle İlgili Cumhura Muhalefet Ettiği Bazı Fıkhî Meseleler

Abstract

Bu çalışmada İmam Mâlik’in/Mâlikîlerin necasetler ve kadınların özel halleriyle ilgili üç sünni mezhep başta olmak üzere cumhura muhalefet ettiği ve bu mezhebin karakteristiği haline gelen bazı temel meselelerden yola çıkılarak onların Hicaz bölgesi kaynaklı bir mezhep olarak eser çizgisinde mi rey çizgisinde mi yahut bu iki arasında olup esere mi daha yakın olduğu ihtimallerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu noktada Mâlikîlerin ve diğer mezheplerin muteber klasik kaynakları ile “ihtilâfu’l-fukahâ” türünden eserlere müracaat edilmiştir. Ele alınan örneklerde Mâlikîlerin görüşleri şöyledir: Suların pislenmesi konusunda Mâlikîler suyun azlık ya da çokluk ölçüsünü değil suyun rengi, tadı ve kokusu gibi temel vasıflarından birinin değişip değişmediğini esas alarak hüküm vermişlerdir. Eti yenen hayvanların idrar ve dışkıları konusunda eti yenen hayvan necis bir şeyler yeyip içmemişse bunların hem idrarları hem de dışkılarının temiz olup, namaza engel olmadığı görüşünü benimsemişlerdir. Köpeğin kendisinin ve yaladığı kabın temiz olup olmadığı konusunda Mâlikîler köpek ve domuz dahil canlı olan her hayvan -necis bir şey yemiş olsa bile- temiz olduğu görüşünü savunmuşlardır. Hayzın herhangi bir alt sınırının olup-olmadığı noktasında bunun alt bir sınırının olmadığı ve bir defalık kanama yani kısa bir müddet kanın gelmesinin âdetin sübutu için yeterli olduğunu görüşünü benimsemişlerdir. Âdetli kadının Kur’an okuması meselesinde ise bu durumda olan kadının Kur’an’a dokunmasının yasak olduğu, fakat onu dokunmadan okuyabileceği görüşünde olmuşlardır. Hatta öğretici veya öğrenci olanlar zaruret miktarınca eğitim amacıyla ruhsat hükümden faydalanarak Kur’ân’a hem dokunabilir hem de onu okuyabilir. Elde edilen bulgular neticesinde İmam Mâlik’in/Mâlikîlerin maslahat ve istihsanı kullanmada öne çıkan bir mezhep olarak reyi kullanmakla birlikte, genel olarak nasların umumundan veya mutlaklığından hareket ettikleri, görüşlerine aykırı özel nasları mutlaka usule ait bir yöntemle te’vil ettikleri yahut cerh ve ta’dil yoluna başvurdukları veya meşru gerekçeleri olan istihsan yoluyla terk ettikleri, dolayısıyla esere daha yakın oldukları ve Hicaz fıkhını temsil ettikleri sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

İslam Hukuku, Cumhur, Mâlikîler, Necasetler, Hayız, Teferrüt.

References

• Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihali. I-IV. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Aliş, Muhammed. Minehu’l-celil şerh-u ‘alâ muhtasar-ı Halil. Libya: Trablus, ts.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Halef. el-Müntekâ şerhu Muvatta‘. Matbaatu’s-sa‘âde, 1332.
• Bedir, Murteza. Fıkıh Mezhep ve Sünnet. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail el-Cûfî. Sahîh-i Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Beğâ. Matbaatü’l-Hindiye, t.y.
• Dârimî, Abdurrahmân b. Fadl b. Behrâm. Sünenü Dârimî. thk. Mustafa el-Beğâ. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1417.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. ‘Arefe. Hâşiyetu’d-Desûkî ‘ale’ş-şerhi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Ebu Davud, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Ebu Zehrâ, Muhammed. Mâlik: Hayatuhu ve ‘asruhu-ârâuhû ve fıkhuhû. Beyrut: Daru'l- fikri'l-Arabi, 1952.
• Ebu Zehrâ, Muhammed. el-İmam Mâlik b. Enes. Kahire, 1977.
• Erdem, Mehmet. “Ehl-i Sünnet Fıkıh Mezheplerinin Hadis ve Rey Ekolü Olarak Sınıflandırılmasına Eleştirel Bir Bakış”. Dinî Araştırmalar Dergisi (8/24 Ocak-Nisan 2006), 73-106.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Hâcce, Kevkeb ‘Ubeyd. Fıkhu’l-ibâdât ‘alâ mezhebi’l-mâlikî. Dımeşk, 1986.
• Haçkalı, Abdurrahman. “Ehl-i Hadis-Ehl-i Re‘y Ayrışması Fıkhî mi, İtikâdî mi?”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 2 (2003), 59-68.
• Hafîf, Ali. Esbâbü iḫtilâfi’l-fuḳahâʾ. Kahire: Dâru’l-fikri’l-Arabî, 1996.
• Hallâf, Abdülvehhâb. Hülâsatu’t-teşrî‘il-İslâmî. Kahire: Matba‘atu’n-Nasr, 1956.
• Hammâd, Nezih. el-Mevâddü’l-muharreme ve’n-necisât fi’l-gızâi ve’d-devâi beyne’n-nazariyyeti ve’t-tatbîk. Dimeşk: Dâru’l-kalem, 2011.
• Haraşî, Ebû Abdillah Muhammed. Şerhu ‘ala muhtasarı Halîl. Beyrut: Dâru’s-sadr, t.y.
• Hayyân, Hüseyin b. Hasan. Menhecu’l-istidlal bi’s-sünneti fi’l-mezhebi’l-Mâlikî. Dabi: Dâru’l-buhûsi li’d-dirâsâti’l-İslâmiyyeti ve ihyâi’t-turâs, 1424.
• İbn Abdilber, Yusuf b. Abdullâh en-Nemerî. el-Kâfi fî fıkhi ehli’l- Medine. Beyrut, 1423.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed el-Gırnâtî. el-Kavanîni’l-fıkhiyye. Dâru’l-erkâm, ts.
• İbn Ferhûn. Burhânüddîn İbrâhîm b. Alî. Keşfu’n-nikâbi’l-hâcib min mustalah İbnü’l-Hâcib. nşr. Hamza Ebû Fâris ve Abdüsselâm Şerîf. Beyrut: 1990.
• İbn Hazm, Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endülüsî el-Kurtubî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• İbn Kudâme, Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî fî fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. Mektebetü’l-Kâhire, 1388.
• İbn Mace, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1975.
• İbn Rüşd el-Cedd, Ebu’l-velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl. thk. Muhammed Haccî ve dğr. Beyrut: Daru’l-garbi’l-İslâmî, 1984.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endülüsî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l- mugtesid. Kahire: Dâru’l-hadîs, 1425.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm, Feteva’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah Ebu Bekr el-Mâlikî. el-Mesâlik fî şerhi Muvattâ-i Mâlik. thk. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymani-Ayşe Hüseyin es-Süleymani. Dâru'l-garbi'l-İslâmî, 1428.
• İbnü’l-Cellâb, İbn Kasım Ubeydullah b. Hüseyin b. Hasan. et-Tefri‘. Daru’l-garbi’l-İslamiyye, ts.
• İbnü’l-Hacîb, Cemâlüddîn b. Ömer. Câmi‘u’l-ümmehât. nşr. Abdurrahmân b. el-Ahdâr. Beyrut, 2000.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamîd. Şerhu fethi’l-kadîr. Beyrut: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 2009.
• İbnü’l-Kassâr, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed. ‘Uyûnu’l-edille fî mesâili’l-hilâf beyne’l-emsâr. thk. Abdülhamid b. Sa‘id b. Nâsır. Riyad: Mektebetü Melik Fahd, 1426.
• Kâdî İyaz, Ebu’l-Fazl. Tertîbu’l-‘alâ mezhebi İmam Mâlik. Beyrut, 1387.
• Kâdî İyaz, Ebu’l-Fazl. et-Tenbîhât el-mustenbita ‘ale'l-kütübi'l-Müdevvene ve'l-muhtelita. thk. Muhammed el-Vesîk-Abdunna‘îm el-Humeytî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1432.
• Kahraman, Abdullah vd. İslam İbadet Esasları. İstanbul: Bilay Yayınları, 2018.
• Karâfî, Şehabuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdris. ez-Zehîra. thk. Muhammed Hacı. Beyrut: Daru’l-garbi’l-İslâmi, 1413.
• Karaman, Hayrettin. Anahatlarıyla İslam Hukuku 1 (Giriş ve Amme Hukuku). İstanbul: Ensar Neşriyat, ts.
• Kâsânî, Ala‘uddin Ebîbekr b. Mes‘ûd. Bedâi‘u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406.
• Keleş, Yunus. “Hayız Halinde Olan Kadınların Kur’an-ı Kerim’e Dokunması ve Okuması İle İlgili Hükümler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 17 (2011), 427-450.
• Kesgin, Hafsa. Mâlikî Fıkıh Geleneğinde Nevâzil: Endülüs Örneği. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri, Doktora Tezi, 2013.
• Koçak, Muhsin vd. İslam Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
• Koşum, Adnan. “Akıl (Re‘y)- Nakil (Eser/Hadis) Ayrışmasının Fıkhî Boyutları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008), 88-97.
• Mâlik b. Enes, Ebû Âmir b. Amr el-Asbahi el-Medenî. el-Muvatta‘. thk. Beşar Avvâd Ma‘rûf- Muhammed Ahmed Halil. Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Merginânî, Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Ferganî. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Muhammed b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. thk. Mahmud Ebû Dakîka. Kahire: Matbaatu’l-Halebî, 1356.
• Mevvâk, Muhammed b. Yusuf b. Ebi’l-Kâsım. et-Tac ve’l-İklîl li-muhtasar-ı Halîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’il-‘ilmiyye, 1416.
• Müslim, Ebû Hüseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. es-Sahih. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, ts.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb Ebu Abdirrahman. el-Müctebâ min esSünen. şrh. Celaleddin Suyûtî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Öğüt, Salim. “Ehl-i Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994, 10/509- 511.
• Öğüt, Salim, “Tahâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. 39/382-385.
• Özdemir, Recep. İmam Mâlik ve Metodolojisi. İstanbul: Hiper Yayınları, 2017.
• Ru‘aynî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed Hattâb. Mevâhibü’l-celîl şerhi muhtasari Halîl. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1412.
• Sahnûn, Ebû Said Abdusselam b. Said b. Habib et-Tenûhî. el-Müdevvene fî fürû‘i’l-Mâlikiyye. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415.
• Serahsî, Şemseddin b. Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1406.
• Serahsî, Şemseddin b. Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. el-Usûl. nşr: Ebu’l-vefa el-Afganî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
• Şa‘bân, Zekiyyüddin. Usulü’l-fıkhi’l-İslâmî, ts.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris b. Abbas. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-mârife, 1410.
• Şahin, Osman, “İstihsan Yönteminin Aklî Gerekçeleri ve Bazı Uygulama Çeşitleri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 8/1 (2008), 41-74.
• Şâtıbî, Ebû İshâk. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîa. nşr. Abdullah Dıraz. Beyrut, ts.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth. el-Milel ve’n-nihâl. İslâm Mezhepleri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Ensâr Neşriyat, 2005.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Neylü’l-evtâr. Daru’l-hayr, ts.
• Şirbinî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-minhâc. Lübnan: Darü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1415.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Muhtasaru ihtilafi’l-‘ulema. thk. Abdullah Nezir Ahmet. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1417.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Şerhu me‘âni’l-âsâr. thk. Muhammed en-Neccar. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1978.
• Tekin, Abdülkadir. “Süfyan es-Sevrî’nin Fıkıhçılığı”. Amasya İlahiyat Dergisi 5 (2015), 115-143.
• Tilimsânî, Abdullah Muhammed b. Ahmed. Miftahu'l-vusûl ilâ binâi'l-fürû‘i ‘ale'l-usûl. thk. Muhammed Ali Ferkus. Müessesetü’r-reyyân, 1419.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. Sünen-i Tirmizî. tlk. İzzet ‘Ubeyd ed-Du‘âs. Humus: Mektebetü dâru’d-da‘ve, 1385.
• Venşerîsî, Ahmed b. Yahyâ. el-Mi‘yâru’l-murîb ve’l-câmi‘u’l-mağrib ‘an fetevâ ehl-i-İfrîkiyye ve’l-Endelüs ve’l-mağrib. nşr. Muhammed Haccî, Beyrut, 1981.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “Hayız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. XVII/51-53.
• Yılmaz, İbrahim. “Mâlikî Mezhebinde Namazda Setr-i Avret Şartı İle İlgili Yaklaşımlar”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 26/1 (Haziran 2022), 303-320.
• Yüksek, Ali. “İslam Fıkhına Göre Kadınların Âdet ve Lohusalık Günlerinde Mescitlere Giriş Sorunu”. OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. (2016/41), 77-97.
• Zehebî, Şemsseddin b. Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezhîbu tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk.: Mecdi Seyyid Emin-Abbas Guneym. Kahire: 2003.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Medhal li-dirâseti’ş-şerî‘ati’l-islâmiyye. Dımeşk: Müessesetü’r-risâle, 1426.
• Zeyle‘î, Cemalüddin Ebû Muhammed b. Abdillah b. Yûsuf el-Hanefî. Nasbu’r-râye li-ehâdîsi’l-Hidâye, thk. Eymen Sâlih Şâban. Kâhire: Dâru’l-hadîs, 1415.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-islâmî ve edilletuhû. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1433.