Fəxrəddin (Salim) Baxşəliyev: Portrait of a Musician

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 465 - 497, 30.06.2025

Hatice Taş , Sema Dinç

Abstract

This study is a biographical study on the life and works of one of the important names of Azerbaijani music, Fahreddin Salim Bahşeliyev. Bahşeliyev who successfully carries out his academic duties at the Azerbaijan National Conservatory, is known for his studies on the notational education of the Azerbaijani saz, music history and theory, as well as his research on religious music. The research will convey the musician’s thoughts, especially in the field of religious music. In Azerbaijan, Bahşeliyev’s works are accepted as original and valuable works that deeply reflect the Azerbaijani makam tradition and Sufi philosophy. While his poems, articles, and books address philosophical and Sufi concepts in an understandable language, his musical works and note compilations contribute to the preservation of the Azerbaijani musical tradition and its transfer to future generations. Religious music does not exist as a genre in Azerbaijani music literature. Bahşeliyev deeply studies the religious music of various Sufi schools in Turkey and brings them to Azerbaijan, thus trying to fill an important gap in this field in his country. This research aims to introduce the artist’s works in this field, his thoughts on music and his works to scientific circles. In the introduction part of the research, information is given about the development and change of Azerbaijani music in the historical process and the reflection of the socio-political events on music. Thus, firstly, the environment in which the musician was raised is conveyed. Then, Bahşeliyev’s life, thoughts on music are conveyed, his books are introduced and the musician’s compositions are presented in a table. A sample of notes from his saz and piano compositions are also included in the research. The research was prepared in the light of the information obtained from Bahşeliyev himself, his family, his students and his close friends and colleagues. It is envisaged that the recognition of Bahşeliyev’s works in Turkey will make a significant contribution to the field by strengthening the cultural interaction and ties between the two countries.

Keywords

Turkish Religious Music , Azerbaijan Music , Fahreddin Salim Bahşeliyev , Religious Music , Folk Music

Fəxrəddin (Salim) Baxşəliyev: Bir Müzisyenin Portresi

Abstract

Bu çalışma, Azerbaycan müziğinin önemli isimlerinden Fəxrəddin (Salim) Baxşəliyev’in (Fahreddin Salim Bahşeliyev) hayatı ve eserlerini konu alan bir biyografi çalışmasıdır. Azerbaycan Millî Konservatuvarındaki öğretim üyeliği görevini başarıyla yürüten Baxşəliyev Azerbaycan sazının notalı eğitimi, müzik tarihi ve teorisi gibi çalışmaların yanında, dinî müzik üzerine yaptığı araştırmalarla da tanınmaktadır. Araştırmada müzisyenin bilhassa dini müzik alanındaki düşünceleri aktarılacaktır. Azerbaycan’da Baxşəliyev’in eserleri Azerbaycan makam geleneğini ve tasavvuf felsefesini derinlemesine yansıtan özgün ve değerli eserler olarak kabul edilmektedir. Şiirleri, makaleleri, kitapları felsefi ve tasavvufi kavramları anlaşılır bir dille ele alırken, müzik eserleri ve nota derlemeleri ise Azerbaycan musiki geleneğinin korunmasına, gelecek nesillere aktarılmasına katkıda bulunmaktadır. Azerbaycan müzik literatüründe dinî müzik bir tür olarak bulunmamaktadır. Baxşəliyev Türkiye’deki çeşitli tasavvuf ekollerinin dinî müziklerini derinlemesine inceleyerek Azerbaycan’a taşıyıp, ülkesinde bu alanda önemli bir boşluğu doldurma gayreti içerisindedir. Bu araştırma, sanatçının bu alanda yaptığı çalışmalarını, müzik hakkındaki düşüncelerini ve eserlerini bilimsel çevrelere duyurmayı amaçlamaktadır. Araştırmanın giriş bölümünde tarihsel seyir içerisinde Azerbaycan müziğinin gelişimi, değişimi ve yaşanan sosyal-siyasi olayların müziğe yansıması ile ilgili bilgiler verilmiştir. Böylelikle ilk olarak müzisyenin yetiştiği ortam aktarılmıştır. Ardından Baxşəliyev’in hayatı, müzik konusundaki düşünceleri aktarılmış, kitapları tanıtılıp müzisyenin besteleri tablo halinde sunulmuştur. Saz ve piyano bestelerinden birer nota örneği de araştırmaya işlenmiştir. Araştırma Baxşəliyev’in kendisinden, ailesinden, öğrencilerinden ve yakın dostları ile çalışma arkadaşlarından elde edilen bilgiler ışığında hazırlanmıştır. Baxşəliyev’in eserlerinin Türkiye’de tanınması iki ülke arasındaki kültürel etkileşim ve bağları güçlendirerek alana önemli bir katkı sağlaması öngörülmektedir.

Keywords

Türk Din Musikisi , Azerbaycan Müziği , Fəxrəddin (Salim) Baxşəliyev , Dinî Müzik , Halk Müziği

References

• Akdoğan, Bayram. “Türk Din Musikisi Tarihine Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/1 (2008), 151-190. https://dergipark.org.tr/en/pub/auifd/issue/40625/488588
• Azərbaycan Milli Konservatoriyası. “Fəxrəddin Salimin ‘Azərbaycan Sufi Musiqisi’ adlı konserti keçirilib”. 31 Mayıs 2017. Erişim 05 Şubat 2023. http://conservatory.edu.az/f%c9%99xr%c9%99ddin-salimin-az%c9%99rbaycan-sufi-musiqisi-adli-konserti-kecirilib/
• Babayeva, Efsane. “Azerbaycan’da İslam ve Musiqi”. Kafkasya’da İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri. 115-120. İstanbul: Yıldız Matbaacılık ve Yayıncılık, 1998.
• Bahşeliyev, Fahrettin. “Azərbaycan Milli Məfkurəsinde Ozanlığın Yeri və Əhəmmiyəti”. Qloballaşan Dünyada Musiqi Ənənələri. 17-20. Bakü: Azerbaycan Cumhuriyeti Tahsil Nazırlığı Azerbaycan Milli Konservatuarı, 2017.
• Bahşeliyev, Fahrettin. “Azərbaycan Muğam İfaçılığının Formalaşma Tarixinə Dair Bəzi Mülahizələr”. Azerbaycan Milli Konservatuarı 2/55 (2022), 30,40http://konservatoriya.az/wp-content/uploads/2022/06/Konservatoriya.2022-2.s.30-40.pdf
• Bahşeliyev, Fahrettin. “Milli Məqamların Əmele Gəlməsində Gəyri-Temperasiyalı Quruluşun Təhlilinə Dair”. Azerbaycan Milli Konservatuarı 2/40 (2018), 16-22. http://konservatoriya.az/?p=3966
• Bahşeliyev, Fahrettin. “Musiqidə Kvant Təxminləri”. Azerbaycan Milli Konservatuarı 1/43 (2019), 21,41. http://konservatoriya.az/?p=4557
• Bahşeliyev, Fahrettin. “Türk Xalqlarının Milli-Mənəvi Dəyərləri Sırasında Ozanlıq Anlayışı”. Azerbaycan Milli Konservatuarı 3/48 (2020), 10,16. http://konservatoriya.az/?p=6463
• Bahşeliyev, Fahrettin Salim. “Yaşıl Şəhərin Məqamları (Özbəkistan’da Keçirilmiş ‘Beynəlxalq Makom Simpoziumu’ndanTəəssüratlar) | Konservatoriya”. Erişim 02 Temmuz 2023. http://konservatoriya.az/?p=4176
• Baxşəliyev, Fəxrəddin. Dədə Qorquddan Dədə Ələsgərə. Bakü/Azerbaycan: Şərq-Qərb Yayıncılık, 1. Basım, 2021. Baxşəliyev, Fəxrəddin. Fəxrəddin Baxşəliyev’in Divanı. Bakü: Skye, 1. Basım, 2024.
• Baxşəliyev, Fəxrəddin. İsmi A’zam. Bakü/Azerbaycan: Adiloğlu Yayınevi, 1. Basım, 2010.
• Baxşəliyev, Fəxrəddin. Millî Yaddaş Sistemində Ürfan və Təsəvvüf. Bakü: Elm ve Tehsil, 1. Basım, 2010. http://www.folklor.az/arasdirmalar/fexreddin-salim.pdf Fəxrəddin (Salim) Baxşəliyev: Portrait of a Musician • 495 marifetname | ISSN: 2757-752X
• Baxşəliyev, Fəxrəddin. Ozan -Aşıq Yaradıcılığı Tarixi-Fəlsəfi Kontəkstdə. Bakü/Azerbaycan: Read N Line MMC, 1. Basım, 2018.
• Baxşəliyev, Fəxrəddin. Rubai Divanı. Bakü/Azerbaycan: Yek Production Neşr Evi, 1. Basım, 2013. Baxşəliyev, Fəxrəddin. Si Murğ. Bakü/Azerbaycan: Azerbaycan Cumhuriyeti Tahsil Nazırlığı Azerbaycan Devlet Medeniyet ve İncesanat Üniversitesi, 1. Basım, 2019.
• Baxşəliyəv, Fəxrəddin. Əşq Risaləsi. Bakü: Yek Production Neşr Evi, 1. Basım, 2014.
• Baxşəliyəv, Fəxrəddin (Salim). Utopik Realizm. Bakü/Azerbaycan: Tuna Yayıncılık, 1. Basım, 2023.
• Cafer, Hatıra Ahmedli. “From Past Till Today Azerbaijanian Music”. Idil Journal of Art and Language 4/17 (21 Temmuz 2015). https://doi.org/10.7816/idil-04-17-09
• Çakı, Caner. “Ermenistan’ın Karabağ İşgaline Karşı Azerbaycan Propagandasında Müzik ve Milliyetçilik: ‘Karabağ’ın Sesi’ Şarkısı Üzerine İnceleme”. Ermeni Araştırmaları 70 (2021), 141-164.
• Deniz, Zehra. “Fikret Amirov’s Role and Contributions in the Development of Eastern Symphonic Music: A View on Contemporary Art in Azerbaijan from Fikret Amirov’s Perspective”. Journal for the Interdisciplinary Art and Education 3/1 (2022).
• Doğan, Can. “Farklı Müzik Kültürlerinde Mey Çalgısı ve İcracıları”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8/2 (30 Haziran 2019), 1239-1260. https://doi.org/10.15869/itobiad.498130
• Düzenli, Pehlül. “Klasik İslâm Kaynaklarında Müzik Tartışmaları”. Marife Yayınları 1/2 (2001), 27-58. Eskimez, Erdoğan. Azerbaycan Aşıklarından Aşık Elesker. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Gönül, Mehmet - Altıntuğ, Onur. “Dinler ve Mûsikî”. İstem 24 (01 Aralık 2014), 43-62. https://dergipark.org.tr/en/pub/istem/issue/26551/279604
• Güneş, Feryal Şimal. “Platon Sanata Neden Sansür Uyguladı?” Dört Öge 20 (29 Aralık 2021), 71-87. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dortoge/issue/68235/1011747
• Hemidov, İmamverdi. “İslami Deyerler ve Azerbaycan Folkloru”. 79-84. İstanbul: Yıldız Matbaacılık ve Yayıncılık, 1998. Huseynaliyev, Huseynali. 20.Yüzyıl Azerbaycan Ve Türk Senfonik Müzik Eserlerinde Kullanılan Muğam-Makam Ezgileri / Mugham-Makam Melodıes Used In 20th Century Symphonıc Musıc Works Of Azerbaıjan And Turkey. Ankara: Ankara Müzik ve Güzel Sanatlar Üniversitesi Müzik ve Güzel Sanatlar 496 • Fəxrəddin (Salim) Baxşəliyev: Bir Müzisyenin Portresi https://dergipark.org.tr/tr/pub/marifetname Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021. https://www.academia.edu/86352199/20_Y%C3%9CZYIL_AZERBAYCAN_VE_T%C3%9CRK_SENFON%C4%B0K_M%C3%9CZ%C4%B0K_ESERLER%C4%B0NDE_KULLANILAN_MU%C4%9EAM_MAKAM_EZG%C4%B0LER%C4%B0_MUGHAM_MAKAM_MELODIES_USED_IN_20TH_CENTURY_SYMPHONIC_MUSIC_WORKS_OF_AZERBAIJAN_AND_TURKEY
• Hüseynova, Lale. “Arif Melikov’un Muhabbet Efsanesi”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 1 (2008), 144-157. Hüseynova, Lale. “Türkiye Ve Azerbaycan Besteci Yapıtlarında Düşünürler”. Atatürk Üniversitesi Sanat Dergisi, 39-50. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/712012
• İmranı̇ Öztürk, Nargiz. “Azerbaycan Çağdaş Bestecilerinden Kara Karayev’in ‘“Yedi Güzel”’ Adlı Balesinin İncelenmesi”. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi 7/2 (29 Aralık 2021), 144-150. https://doi.org/10.22252/ijca.1021676
• Kahraman, Abdullah. “Azerbaycan’da Dini Hayat”. Azerbaycan’da Dini Hayat. 207-216. Isparta: Fakülte Kitabevi Yayın, Dağıtım, 2007.
• Kanar, Mehmet. “Nizâmî-i Gencevî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 11 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/nizami-i-gencevi
• Karahan, Abdulkadir. “Fuzûlî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 11 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/fuzuli
• Kaya, Mahmut. “Fârâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 11 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/farabi
• Kərımova, Rövşanə. “Bəstəkar Yaradıcılığında Dini Mövzuların Tətbiqi Yolları”. Musiqi Dünyası 3/60 (2014), 7181-7186. http://www.musigi-dunya.az/pdf/60/3.pdf
• Köçerli, İrade. “Aşık Musikisinin Ses-Makam Sistemi Üzerine”. Yegah Uluslararası Musiki Dergisi 1/1 (2018), 1-21.
• Malkoç, Tülün. “Üzeyir Hacıbeyov’un ‘Arşın Mal Alan’ Opereti Üzerine Bir İnceleme”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 9/28 (19 Eylül 2021), 61-75. https://doi.org/10.33692/avrasyad.902739
• Memmedova, Serqiyye. “Azerbaycan Şiirinde Divan Edebiyatı Gelenekleri (1900 – 1937 Dönemi)”. Uluslararsı Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi 2/1 (01 Haziran 2021), 100-111.
• Musayev, İslam. “Azerbaycan Ailesinde Dinî Hayat ve Din Eğitimi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (2013), 165-177.
• Özcan, Nuri. “Abdulkâdir-i Merâgî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdulkadir-i-meragi
• Fəxrəddin (Salim) Baxşəliyev: Portrait of a Musician • 497 marifetname | ISSN: 2757-752X
• Seferova, Zemfire. Azerbaycan Musiki Tarihi (Kadim Devirden XX. Asra Kadar). 1 Cilt. Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Mimarlık ve İncesanat Enstitüsü, 2012. http://musakademiya.musigi-dunya.az/elmi_neshrler/z_safarova_1cild_1.pdf
• Sezgin, Abdulkadir. “Eski Sovyetler Birliği ve Azerbaycan’da Dini Hayat”. 1. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri. 29-45. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Şen, Yavuz. “Azerbaycan’ın Müzik Yapısı ve Ses Sistemi Üzerine Bir Araştırma”. Sanat Dergisi 1 (1999), 107-110.
• Şenel, Süleyman. “Üzeyir Hacıbeyli”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 11 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/hacibeyli-uzeyir
• Şəhriyar, Qumru. “Azerbaycan Edebiyatında Tasavvufi Akımlar ve Kimi Şairlerin Eserlerinde Belirtileri”. Bilimsel Eksen 20 (2017), 101-110. Şimşekler, Nuri. “Dede Korkut Destanları Hakkında”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 25 (13 Şubat 2015), 223-244. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sefad/issue/16467/171830
• Taş, Hatice Kübra. “Fahrettin Salim Bahşeliyev’in Saz ve Piyano Eserleri”. Youtube Video İçerikleri Platformu.
• Hatice Kübra Taş. 29 Aralık 2024. Erişim 29 Aralık 2024. https://www.youtube.com/@HtcKubraa Taştan, Abdulvahap. “Azerbaycan’da Dini Yaşayışın Geleneksel Tezahürü: Muharremlik Merasimleri”. Kayseri Erciyes Üniversitesi Matbaası 11 (2001), 105-110.
• Uygun, Mehmet Nuri. “Safiyüddin el-Urmevî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/safiyyuddin-el-urmevi
• Vüqar, Əhməd. Əfsanəvi Tarzən. Bakü, 2010.
• Yiğit, Talha. “İslam Kültür Tarihinde Musiki Kitabının Değerlendirilmesi”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 10/20 (2020), 167-173. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yalovasosbil/issue/54073/722947 “Azerbaycanlı Halk Ozanı Fahrettin Salim İle Söyleşi”. haz. İlk ezgi sanatevi. Yayın Tarihi 01 Eylül 2015. https://www.youtube.com/watch?v=6HII1OOn9IA
• “Fəxrəddin Salim - Nə dersən”. haz. Fahreddin Salim Bahşeliyev. Yayın Tarihi 06 Haziran 2019. https://www.youtube.com/watch?v=eDCzPZw2xak “Musiqidə Kuantum Təxminləri”. haz. Fahrettin Salim Bahşeliyev. Yayın Tarihi 17 Nisan 2019. https://www.youtube.com/watch?v=hqobgE9VNMs